Człowiek, państwo, wojna. Analiza teoretyczna

Kenneth N. Waltz

8. tom serii Historia i Polityka pod redakcją Jana Sadkiewicza Człowiek, państwo, wojna to jedna z najważniejszych książek o stosunkach międzynarodowych. Lektura obowiązkowa dla każdego, kto chce zrozumieć, dlaczego państwa toczą ze sobą wojny. prof. John J. Mearsheimer, Uniwersytet w Chicago Trudno wyobrazić sobie współczesną naukę o stosunkach międzynarodowych bez dorobku Kena Waltza. Nawet jego krytycy nie mają wątpliwości, że był on najbardziej znaczącą postacią w naszej dziedzinie w epoce powojennej. prof. Ken Booth, Uniwersytet w Aberystwyth (emeritus) Wybitny teoretyk politycznych zmagań o potęgę, bezlitośnie rozwiewał nadzieje na to, że siła moralna, liberalne zasady lub demokratyczne krucjaty mogą położyć kres wojnom. Jednocześnie zaprzeczał powszechnemu przekonaniu, jakoby realiści byli bezwzględnymi jastrzębiami, czerpiącymi przyjemność z używania siły. prof. Richard K. Betts, Uniwersytet Columbia Książka nie tylko dla tych, którzy zajmują się polityką profesjonalnie, ale dla wszystkich, którzy się nią pasjonują i pragną ją zrozumieć. prof. dr hab. Piotr Kimla, Uniwersytet Jagielloński Prawdopodobnie najważniejsza książka, jaką kiedykolwiek napisano na temat teorii stosunków międzynarodowych. prof. Robert Gallucci, Uniwersytet Georgetown Kenneth N. Waltz (1924-2013) - jeden z najwybitniejszych teoretyków i właściwie współtwórca dyscypliny naukowej o nazwie stosunki międzynarodowe. Profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley oraz Uniwersytetu Columbia, członek zespołów naukowych najbardziej prestiżowych ośrodków badawczych jak: Centrum Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Harvarda, Międzynarodowego Ośrodka Naukowego Woodrowa Wilsona w Waszyngtonie, Wydziału Studiów nad Wojną King's College w Londynie, Uniwersytetów w Pekinie i Fudan w Chinach. Stypendysta Fundacji Guggenheima i Narodowej Agencji Nauki w USA oraz profesor gościnny na wielu uniwersytetach na czterech kontynentach. Jego prace są najczęściej zadawanymi lekturami dla studentów stosunków międzynarodowych na amerykańskich uniwersytetach. Autor dwóch klasycznych dzieł: Struktura teorii stosunków międzynarodowych oraz Człowiek, państwo, wojna.

O nowy typ muzeów sztuki

Marian Minich

Cenny dokument czasów, tutaj starannie opracowany naukowo przez Pawła Brożyńskiego, który należy czytać pomiędzy wierszami. W książce O nowy typ muzeów sztuki Mariana Minicha, zza polemiki z historyczno-chronologicznym podejściem do wystawiennictwa muzealnego wyłania się wielowarstwowy obraz złożonej sytuacji kultury i sztuki w Polsce po drugiej wojnie światowej.   Marek Bartelik, autor Early Polish Modern Art. Unity in Multiplicity,  prezes stowarzyszenia krytyków sztuki AICA     Ważne świadectwo polskiego muzealnictwa. Osoba Mariana Minicha zasłużenie wraca w krąg wizjonerów polskiej sztuki. Pisma pierwszego dyrektora Muzeum Sztuki w Łodzi dają wgląd w ówczesny kontekst polskiego życia kulturalnego oraz idee konieczne dla rozwoju sztuki. Minich pisze o sztuce z naciskiem na jej poznawcze wartości i umożliwienie jej jak najpełniejszego wyrazu w celu realizacji misji budowania społecznej świadomości artystycznej oraz przełamywania konserwatywnego myślenia muzealnego. To pozycja już historyczna, ale paradoksalnie, mimo ogromnego rozwoju nauki kuratorskiej i muzealniczej, dzisiejszym celom galerii czy muzeów sztuki, przy strukturalnym zaniedbaniu edukacji artystycznej, przyświecają te same ambicje.   Stanisław Ruksza, historyk sztuki, kurator, dyrektor TRAFO Trafostacji Sztuki w Szczecinie   Obok literatury, teatru i filmu, muzea powinny wziąć niewątpliwie wybitny udział w likwidacji wielojęzycznej wieży Babel naszych czasów, przez ukazanie moralności sztuki, jej wysiłku w kierunku ustawicznego porządkowania nowych elementów rzeczywistości, dla uzyskania możliwie najwyższej świadomości, wobec rozkołysanych przez groźne strumienie historii sił otoczenia. Powinny wziąć udział w rozszerzaniu podstaw intelektualnych i socjalnych, za pomocą pokazania czynników rozwoju form sztuki. Proces ten będzie miał również wybitne, aczkolwiek pośrednie znaczenie dla zrozumienia i urzeczywistniania wolności i sprawiedliwości społecznej, poprzez antycypację perspektyw sztuki – rzutowania płynnej rzeczywistości w sferę idealnych i utylitarnych wizji artystycznych.   Marian Minich, fragment książki 

TR (Tadeusz Różewicz)

Jacek Łukasiewicz

„Kiedy spotykają się wielki poeta z wybitnym czytelnikiem, to skutki tego zawsze są zagadką. Wielki poeta Tadeusz Różewicz od dziesiątków lat fascynował jednego z najlepszych znawców i krytyków poezji w Polsce, Jacka Łukasiewicza. Po napisaniu licznych szkiców i recenzji, Profesor opublikował książkę, rodzaj prywatnej różewiczowskiej summy. I choć Różewicza nie da się podsumować, zamknąć w jakimś koncepcie, nawet bardzo pojemnym, to można go wspaniale, pomysłowo czytać.”   TR jest książką o podmiocie liryki Tadeusza Różewicza, tworzonym od tomu Niepokój (1947) aż po dzień dzisiejszy. TR to – kreacja osobowa, która ulegała przemianom i przyjmowała różne role, wśród nich: mającego „małą kamienną wyobraźnię” przedstawiciela akowskiego pokolenia; poety, który znalazł się wśród zbuntowanych form, wobec nieludzkiej, bo wyalienowanej sztuki; poetyanonima; poety-„gawędziarza”. TR – zarazem wzniosły, ironiczny, żartobliwy – jest zawsze ponad tymi rolami. Stanowi cel tej poezji i jej moralny podmiot – stojący przed najważniejszymi wyzwaniami XX wieku: poczuciem śmierci Boga, śmierci poezji, śmierci człowieka, grozy istnienia bez wiary, nadziei i miłości. Wciąż kreowany, stale potwierdzany autorskim podpisem – nie może się na to zgodzić. Historia owej niezgody jest tematem tej książki.   Jacek Łukasiewicz, urodzony w 1934 roku we Lwowie, krytyk literacki, historyk literatury, emerytowany profesor zwyczajny Uniwersytetu Wrocławskiego. Debiutował książką krytycznoliteracką Szmaciarze i bohaterowie (1963), następnie opublikował m.in. Zagłoba w piekle (1965), Laur i ciało (1971), Republika mieszańców (1974), Z Mieczysławem Jastrunem spotkania w czasie (1982), Oko poematu (1991), Wiersze w gazetach 1945–1949 (1992), Mickiewicz (1996), Herbert (2001), Grochowiak  i obrazy (2002), Wiersze Adama Mickiewicza (2003), Ruchome cele (2003), Jeden dzień w socrealizmie i inne szkice (2006). Laureat m.in. Nagrody Polskiego Pen Clubu, Nagrody im. Kazimierza Wyki.  

Niezabliźniona rana Narcyza. Dyptyk o nieświadomości i początkach polskiej psychoanalizy

praca zbiorowa

„Realna, a więc emancypująca, transformująca i modernizująca obecność psychoanalizy na polskich ziemiach wydaje się trudna do zauważenia”. Sformułowanie tak mocnego wniosku wymaga bardzo rzetelnego udokumentowania. Z tego obowiązku autor i autorka wywiązali się z nawiązką – książka jest świadectwem głębokiej i rzetelnej pracy na materiałach źródłowych, świetnie odzwierciedlonej w treści, przypisach i bibliografii. W naturalny też sposób podzielili między siebie pracę: Bartłomiej Dobroczyński (…) konstruuje swój wywód na zasadzie zderzenia tez i anty-tez; teza pierwsza powtarza, że „psychoanaliza odegrała wielką rolę w polskim ruchu umysłowym”, anty-teza przyjmuje: „freudyzm nigdy nie miał w Polsce zbyt wielu zwolenników” (…), by doprowadzić do dwóch syntez (…) dla których najbardziej znaczący jest tytuł Interludium II: Zdemaskowany „Żydowin Freud”. Mira Marcinów, autorka drugiej części dyptyku, wychodzi od historii Barbary Ubryk, kobiety więzionej latami w klasztorze z powodu problemów o tle seksualnym, by w Foucaultowskim geście zarysować „genealogię” polskiej psychiatrii (…), zamykając cały wywód codą, czerpiącą tytuł ze znanego wystąpienia Marii Janion: „Naród, który nie umie istnieć bez cierpienia, musi sam sobie je zadawać”. Z recenzji prof. Andrzeja Ledera   Bartłomiej Dobroczyński – psycholog, dr hab., profesor nadzwyczajny w Instytucie Psychologii UJ. Członek Kolegium Interdyscyplinarnego Centrum Etyki Wydziału Filozoficznego UJ oraz zespołu miesięcznika „Znak”. Zajmuje się historią psychologii, psychopatologii i psychoanalizy, irracjonalizmem, a także sztuką i alternatywnymi ruchami kulturowymi. Autor książek m.in. New Age. Il pensiero di una “nuova era” (1997), Idea nieświadomości w polskiej myśli psychologicznej przed Freudem (2005), Kłopoty z duchowością. Szkice z pogranicza psychologii (2009), Historia polskiej myśli psychologicznej (2009, z Teresą Rzepą), Czyje jest nasze życie? (2017, z Olgą Drendą); redaktor antologii Od Jekelsa do Witkacego. Psychoanaliza na ziemiach polskich pod zaborami 1900‒1918 (2016, z Pawłem Dyblem).   Mira Marcinów – adiunkt w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Doktor psychologii i filozofka. Laureatka Nagrody Premiera za rozprawę doktorską i Nagrody im. Jerzego Perzanowskiego. Stypendystka m.in. Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Funduszu im. Adama Krzyżanowskiego. Realizuje projekty badawcze poświęcone dziejom psychoanalizy (NPRH), psychopatologii i integracji w kognitywistyce (NCN) oraz psychoanalizie w kontekście niemiecko-polsko-żydowskim (Humboldt-Stiftung). Opublikowała wiele artykułów w języku angielskim, francuskim i niemieckim. Autorka książek: Na krawędzi wolności Szaleństwo jako wybór w filozofii Henryka Struvego (2012) oraz Historia polskiego szaleństwa, t. 1: Słońce wśród czarnego nieba. Studium melancholii (2017).

W niewoli ciała. Doświadczenie utraty zdrowia i jego reprezentacje

Małgorzata Okupnik

Celem książki jest omówienie reprezentacji doświadczenia utraty zdrowia wskutek poważnej, przewlekłej, somatycznej, nieuleczalnej choroby. W części pierwszej podjęto próbę definicji utraty, będącej doświadczeniem  powszechnym i nieuchronnym. Odkrycia jej istoty dokonano za pomocą analizy fenomenologicznej.  Część druga dotyczy kulturowego wymiaru doświadczenia utraty zdrowia. Przedstawiono w niej konceptualizacje i metafory choroby. Szczegółowo omówiono motyw niewoli. Podjęto również próbę określenia specyfiki narracji o chorobie (patografii). Analiza tego typu świadectw wymaga od badacza specjalnego nastawienia i potraktowania, a mianowicie „lektury empatycznej”. Na część trzecią składają się analizy patografii i prac plastycznych tworzonych przez osoby chore (na nowotwory złośliwe, stwardnienie boczne zanikowe, degenerację siatkówki). Włączono także świadectwo osoby towarzyszącej bliskiemu zmagającemu się z nieuleczalną chorobą.   To książka na wysokim poziomie akademickim, interesująca zarówno dla literaturoznawców, kulturoznawców i filozofów, jak i adeptów medycyny, psychologii czy pedagogiki. Świetny warsztat literacki Autorki pozwala także na skierowanie jej do czytelników niezajmujących się literaturą na poziomie profesjonalnym, a zwyczajnie zainteresowanych tematem. Prof. dr hab. Bogumiła Kaniewska   Tym, co w mojej opinii decyduje o oryginalności pracy, jest nowy sposób ujęcia tej problematyki, oglądanej w perspektywie wiążącej utratę i dar. W tej właśnie perspektywie, na tle uznawanego dziś powszechnie za prywatne doświadczenia utraty zdrowia, Autorka zwraca uwagę na twórcze przezwyciężenie jej skutków (w narracjach i pracach plastycznych). Dr hab. Izolda Topp-Wójtowicz

Hollender tułacz

Tadeusz Lubelski

Pierwsza zaleta książki Tadeusza Lubelskiego jest natury kulturowo-historycznej: przywraca ona pamięć o postaci niesłusznie zapomnianej, czego domagał się Czesław Miłosz. Przypomina o tym motto. Bohaterem tej precyzyjnej i starannie opracowanej biografii jest Tadeusz Hollender (1910-1943) - aktywny najpierw w życiu literackim międzywojnia, jako poeta, satyryk, prozaik, tłumacz, założyciel i pierwszy redaktor lewicowego czasopisma "Sygnały", potem w życiu artystycznego podziemia, rozstrzelany z rąk hitlerowskiego okupanta. Druga zaleta tej książki jest czysto literacka i wiąże się z biografią autora: Hollender był jego wujem, rodzonym bratem matki. Lubelski czyni ten fakt punktem wyjścia osobistej opowieści o poszukiwaniu korzeni i odkrywaniu rodzinnych tajemnic; buduje stałe napięcie między sytuacją narratora a biograficzną fabułą. Trzecią zaletę zapewnił sam bohater pospołu z przebiegiem dziejów najnowszych: to, co pisał, na tle wyborów, które podejmował - brzmi zdumiewająco aktualnie. "Znakomita książka! Tadeusz Lubelski dokonuje swego rodzaju śledztwa: krok po kroku, poczynając od opisu zachowanego w rodzinie portretu Hollendra pędzla Leona Chwistka, zbiera materiały, formułuje hipotezy, łączy fakty. W śledztwo to wciąga niepostrzeżenie czytelnika, który podąża za nim, zaciekawiony tyleż osiągniętymi rezultatami, ile samą metodą odkrywania nieznanej prawdy. Rekonstruowane stopniowo dramatyczne i tragiczne nieraz perypetie życiowe Tadeusza Hollendra czyta się niczym powieść sensacyjną." prof. dr hab. Aleksander Fiut

Archeologia wspólnotowa - poznając przeszłość, nie zapominając o teraźniejszości

Kornelia Kajda, Dawid Kobiałka, Arkadiusz Marciniak

Archeologia wspólnotowa obejmuje w swoim polu dwa istotne aspekty, niewykluczające się nawzajem: możliwość realizowania działań nastawionych na badanie materialnych śladów przeszłości, przy uwzględnieniu oczekiwań oraz potrzeb współcześnie żyjących ludzi. Słowem, archeologia wspólnotowa wychodzi naprzeciw współczesnym poglądom, według których dziedzictwo kulturowe (archeologiczne) jest dobrem (zasobem) – można je, a nawet więcej: należy rozsądnie wykorzystywać dla dobra współczesnych i przyszłych pokoleń. Mając to na względzie, w książce Archeologia wspólnotowa – poznając przeszłość, nie zapominając o teraźniejszości przedstawiono problematykę archeologii wspólnotowej i skonceptualizowano jej treść i formę. Rozważania te dopełnione zostały przez kwestie dotyczące roli i znaczenia współpracy pomiędzy archeologią a lokalnymi wspólnotami. Opisano też reprezentatywne projekty i prace terenowe, ukazujące różne wymiary współpracy pomiędzy archeologią a społeczeństwem. Zamierzeniem redaktorów tomu było zebranie najnowszych i oryginalnych prac, powstałych w polskim środowisku naukowym, które odnoszącą się do współpracy i włączania lokalnych wspólnot w prace naukowe oraz ochronę dziedzictwa kulturowego. Jest to pierwsza tego rodzaju publikacja na polskim rynku wydawniczym. Idea uspołecznienia archeologii – zasadniczy cel, jaki stawiają sobie redaktorzy tomu i jego autorzy – to pomysł godny uznania nie tylko jeśli chodzi o upowszechnienie interesującej nas dyscypliny. Jak wynika z lektury tekstów, zawiera w sobie znacznie wzbogacony walor poznawczy, tkwiący już w samych założeniach archeologii wspólnotowej. Zawarte bowiem w tytule sformułowanie „poznając przeszłość, nie zapominając o teraźniejszości” oznacza nie tylko odniesienie do najnowszych, często tragicznych wydarzeń, które pamiętamy, lecz komunikuje o tym, że ukierunkowana perspektywicznie teraźniejszość stanowi pryzmat, za pośrednictwem którego postrzegamy przeszłość i dla której ją poznajemy. z recenzji prof. dr. hab. Henryka Mamzera Tom zgromadził wybitnych polskich badaczy tworzących zręby archeologii wspólnotowej i nadających kierunek przyszłym badaniom w jej zakresie. Niniejsza praca jest pokłosiem dojrzałej, a zarazem oryginalnej refleksji i podejmowanych zgodnie z nią badań empirycznych. z recenzji prof. dr hab. Danuty Minty-Tworzowskiej

Pierwsze biskupstwa polskie

Karol Buczek

Czy słynna kronika Thietmara jest rzeczywiście wiarygodnym źródłem wiedzy o początkach organizacji Kościoła katolickiego w Polsce? Jaki był charakter zależności Kościoła polskiego od Magdeburga w latach 966-989? Czy rzeczywiście Jordan był pierwszym biskupem "poznańskim"? Na te i wiele innych fascynujących pytań, związanych z początkami polskiej państwowości i roli Kościoła katolickiego w niej, próbuje odpowiedzieć niniejsza praca.

"Piękne widoki, panowie, stąd macie". O kinie polskiego sockonsumpcjonizmu

Justyna Jaworska

"Piękne widoki, panowie, stąd macie” to cytat z Rewizji osobistej, filmu Witolda Leszczyńskiego i Andrzeja Kostenki z 1973 roku. Tymi słowy sarkastyczna turystka zwraca się do celników, którzy przeszukują na granicy wypchany towarami bagażnik jej fiata. Przed celnikami otwiera się konsumpcyjny raj do oclenia... Ale też 1973 rok w Polsce Gierka to niejako punkt widokowy, z którego rozpościera się wspaniała perspektywa. Justyna Jaworska przygląda się w tej książce polskim filmom obyczajowym z pierwszej połowy lat siedemdziesiątych jako obrazom sockonsumpcjonizmu. Zastanawia się, w jaki sposób w tym stosunkowo rzadko opisywanym okresie względnej prosperity, między kinem „małej stabilizacji” a Kinem Moralnego Niepokoju, przedstawiano na ekranie dylematy polskiej codzienności. Analizuje kilka wybranych przykładów, w tym Dzięcioła Jerzego Gruzy, Dziewczyny do wzięcia Janusza Kondratiuka czy Anatomię miłości Romana Załuskiego, i szuka w nich śladów aspiracji materialnych, pretensji kulturowych, imitacji i zapożyczeń, słowem polskiej „niedojakości” (czyli bylejakości, ale z ambicjami). Opowieść zamyka opis występu zespołu ABBA w telewizyjnym „Studio 2” jesienią 1976 roku, w apogeum propagandy sukcesu.   Sockonsumpcjonizm był zjawiskiem z gruntu paradoksalnym: próbą pogodzenia socjalistycznego etosu z kapitalistycznym stylem życia. Jego pęknięcia oddawało kino, które nie zawsze budziło uznanie krytyki – równie paradoksalne, niespójne i pełne „słabych obrazów”. Ta słabość, czasem nieintencjonalna, czasem zamierzona, ale niezmiennie frapująca jako rodzaj oporu wobec zastanych konwencji, stanowi osobny przedmiot namysłu autorki. W ten sposób historia kultury przeplata się w tej książce z refleksją nad strategią estetyczną kina, którą można by nazwać „kłirowaniem Peerelu”.   Książka dostała Nagrodę im. Bolesława Michałka dla najlepszej książki o tematyce filmowej - 2018/2019.   Justyna Jaworska (ur. 1975) wykłada w Zakładzie Filmu i Kultury Wizualnej w Instytucie Kultury Polskiej UW. Jej książka Cywilizacja „Przekroju”. Misja obyczajowa w magazynie ilustrowanym  (WUW, 2008) została nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia w kategorii eseju. Autorka pracuje też w piśmie „Dialog”, gdzie redaguje dział dramaturgii polskiej.

Odbudowa i restauracja zabytków architektury w Polsce 1918-1939. Teoria i praktyka

Paweł Dettloff

 Wstęp: zakres i cel pracy, metoda badawcza   Rozdział I. Stan badań Rozdział II. Kształtowanie teorii i praktyki konserwatorskiej do około roku 1918 Rozdział III. Organizacja ochrony zabytków w II Rzeczypospolitej Podstawy prawne i organizacyjne Finansowanie przedsięwzięć konserwatorskich Inwentaryzacja zabytków Konserwatorzy Rozdział IV. Teoria konserwatorska w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym Problem rekonstrukcji zabytków Ochrona i odbudowa miast historycznych Problem miejsca sztuki współczesnej w procesie restauracji zabytków Rozdział V. Praktyka konserwatorska w Polsce w latach 1918-1939: restauracja i konserwacja zabytków architektury Odbudowa zabytków zniszczonych w wyniku działań wojennych Restauracje zabytków podyktowane względami ideowymi Restauracje czołowych pomników przeszłości. Usuwanie zniekształceń z okresu zaborów jako śladów niewoli narodowej Restauracje zabytków podyktowane względami estetycznymi  3.1.   Rekonstrukcje zabytków sakralnych, rezydencjonalnych oraz użyteczności publicznej oparte na podstawach naukowych  3.2.   Restauracja zabytków architektury obronnej – pomiędzy konserwacją a odbudową  3.3.   Restauracja kamienic mieszczańskich  3.4.   Ochrona i restauracja zabytków architektury drewnianej  3.5.   Problem historycznych nawarstwień i autentycznej materii zabytku  3.6.   Swobodne restauracje i przebudowy zabytków Problem relacji pomiędzy zabytkiem a sztuką współczesną Podsumowanie Rozdział VI. Charakterystyka założeń teoretycznych oraz działań konserwatorskich w Polsce w okresie międzywojennym w kontekście europejskim Aneks Źródła archiwalne Bibliografia Zusammenfassung Spis ilustracji Indeks nazwisk Indeks topograficzny

Rozważania o pogańskiej terminologii religijnej dawnych Słowian. W poszukiwaniu mitologicznego wymiaru śląskiego frazeologizmu "Jeronie Pieronie!"

Piotr Żurek

Jest to książka przede wszystkim o języku Słowian. Zrodziła się ona pod wpływem głęboko zakorzenionej w autorze śląskiej leksyki i frazeologii. Rodzimy materiał językowy skłonił autora do rozpoczęcia poszukiwań rodowodu i znaczeń komponentów gwary śląskiej odnoszących się do słowiańskiej mitologii. Metodologicznie monografia obejmuje badania skupiające się na analizie pogańskiej terminologii związanej z teonimami oraz pogańskim kultem i liturgią Słowiańszczyzny pierwotnej. Przez analizę lingwistyczną autor odsłania hipotetyczny obraz tego, w jaki sposób dawni Słowianie wyobrażali sobie życie swoich bogów oraz jak ich czcili. Piotr Żurek - dr hab., profesor uczelni Uniwersytet Bielsko-Bialski. Historyk i slawista, autor kilkunastu książek oraz licznych artykułów wydanych w kraju i za granicą. Znany głównie jako badacz dziejów Słowiańszczyzny i Bałkanów. Jego zainteresowania lingwistyczne obejmują językoznawstwo historyczno-porównawcze (paleoslawistykę, kontakt językowy i język polityki).

Oblicza miejsca. Topiczne i atopiczne wyobrażenia przestrzeni w poezji Juliana Przybosia

Michalina Kmiecik

Książka Michaliny Kmiecik poświęcona jest konceptualizacjom przestrzeni w twórczości poetyckiej Juliana Przybosia. Autorka prezentuje w niej teoretyczny model dla konkretnych reprezentacji przestrzeni zarówno miejskich, jak i naturalnych. Wypracowana dychotomia toposu i atopii pozwala jej uporządkować często sprzeczne doświadczenia pisarza, który z jednej strony pragnął podporządkować sobie miejsce i uczynić je absolutnie przejrzystym, z drugiej zaś ulegał jego aurze i przedstawiał jako niemożliwe do całościowej reprezentacji.  Analizując kolejne toposy twórczości Przybosia (miasto konstruktywistyczne, wieś mityczną oraz archetypiczny Paryż rozumiany jako stolica kultury) i zderzając je z nieustannie wynurzającymi się z niej atopiami (miastem postgeometrycznym z tomu Sponad, Paryżem lat trzydziestych i czterdziestych oraz krajobrazami naturalnymi z W głąb las), autorka obserwuje narodziny podmiotu niestabilnego, chwiejnego emocjonalnie, o nieustalonej tożsamości. Takiego, który umieszcza siebie zawsze pomiędzy sprzecznościami i nie chce rozwiązać ich w uspójniającą syntezę. Wieńczący książkę suplement pokazuje, że Przyboś sam próbuje podważyć w swojej późnej twórczości opozycję topos – atopia. Zwracając się ku abstrakcyjnemu „nie-miejscu”, tworzy poezję epifanijnego objawienia wiecznie uciekającego sensu.   Michalina Kmiecik wyróżniła i scharakteryzowała – trafnie – cztery aspekty funkcjonowania przestrzeni w dziele Przybosia (konkretny, abstrakcyjny, archetypiczny i dziełowo-artystyczny), a następnie zaproponowała funkcjonalną typologię uprzywilejowanych w tej twórczości przestrzeni i miejsc. Zasadnicza typologia jest dychotomiczna – wyróżnia przestrzenie topiczne (dające się oswoić, uporządkować, pojąć) i atopiczne (o niejasnej, niepokojącej charakterystyce, ukrytym porządku, przyciągająco-odpychających bodźcach). Dalsze propozycje uszczegółowiają szczęśliwie tę generalną opozycję, wprowadzając w obrębie pierwszego typu przestrzeni modele: miasta geometrycznego, mitycznej wsi, „miasta napowietrznego''; w obrębie drugiego zaś – ,,postgeometryczne miasto bez imienia”, Paryż (jako idiosynkratyczny typ szczególnej organizacji urbanistycznej) oraz ,,obszar ogromny” i – w suplemencie – pejzaże morskie, które wykraczają poza wyżej wymienione podziały.   Z recenzji prof. Ryszarda Nycza   Temat, na którym autorka skupiła swoje zainteresowanie, to kategoria przestrzeni w poezji Przybosia, przestrzeni rozumianej wielorako: jako doświadczenie zmysłowe, jako konstrukt, jako projekt wyobraźni, wreszcie – jako wymiar tekstu-dzieła sztuki. „Ja” liryczne poezji Przybosia opisane zostaje jako podmiot dynamiczny, usytuowany w ruchu między topicznością i atopicznością, podejmujący wysiłek tworzenia własnych toposów i wciąż podatny, by nie rzec: wydany na pastwę destrukcyjnej siły miejsc atopicznych. Na tę opozycję nakłada się – względem niej niesymetryczna – opozycja inna, ukształtowana przez archetypikę wyobraźni Przybosia, oscylującą wokół dwu głównie rodzajów przestrzeni: miasta i wsi. Książka Michaliny Kmiecik jest w pełni dojrzałą rozprawą naukową świadczącą o umiejętności konceptualizacji materiału literackiego, o rozległej wiedzy autorki, obejmującej różne dziedziny, jej estetycznej wrażliwości i interpretacyjnym talencie, znajdującym wsparcie w znakomitym warsztacie literaturoznawczym, wreszcie o narracyjnej swobodzie, która sprawia, że profesjonalny dyskurs uzyskuje klarowną i potoczystą postać. Z recenzji prof. Teresy Walas   Michalina Kmiecik – absolwentka krakowskiej komparatystyki, doktorantka w Katedrze Teorii Literatury na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorka prac z zakresu historii literatury publikowanych m.in. w „Ruchu Literackim” i „Tekstach Drugich”. Interesuje się teorią awangardy, intermedialnością oraz geopoetyką.  

Żywioły wyobraźni. O wyobrażaniu i przeobrażaniu

Marta Matylda Kania

Podczas gdy wyobrażanie to dojrzała władza kreacyjna autonomicznego podmiotu rozciągająca się pomiędzy nim samym a światem, przeobrażanie, zawsze już zapośredniczone w literackim języku i tradycji, uwikłane jest w świat obarczony znaczeniami. Żywioł przeobrażania spełnia się bowiem w twórczych aktach rewizji, błędnych odczytaniach i artystycznym przywłaszczaniu. Zasięgiem jego działania objęta jest również sama podmiotowość, która żywi się iluzją możliwej do osiągnięcia autonomii. Tradycja literacka istnieje jednak mocniej niż przeobrażająca poetka, która wciąż wątpi we własne z wysiłkiem tworzone „ja”: przeobrażająca podmiotowość twórcza jest więc nie tyle punktem wyjścia, ile upragnionym punktem dojścia. Autorka książki wyłania z myśli Jeana-Paula Sartre’a, Gastona Bachelarda oraz Harolda Blooma odmienne figury podmiotowości, a także śledzi sposoby, za pomocą których wyobrażanie i przeobrażanie działają w świecie baśni Lewisa Carrolla. Wędrując tropami filozofii, teorii literatury, poezji i baśni, koncentruje się na pytaniu: jak ulotna imaginacja może wywierać tak potężny wpływ?   Marta Matylda Kania – doktor filozofii specjalizująca się w estetyce. Zajmuje się twórczymi działaniami wyobraźni, poruszając się po pograniczach filozofii, literatury i studiów nad niezależnymi grami komputerowymi.

Brunatna pajęczyna. Agenci Gestapo w okupowanym Krakowie i ich powojenne losy

Alicja Jarkowska

Autorka podjęła próbę rekonstrukcji modus operandi agentów krakowskiego Gestapo podczas okupacji niemieckiej oraz ich dalszych losów po zakończeniu wojny. Książka opisuje ich udział w zbrodniach popełnianych na mieszkańcach Krakowa, tworzenie grup Wehrwolfu w 1945 roku oraz rolę byłych agentów w budowie komunistycznego aparatu bezpieczeństwa w charakterze funkcjonariuszy, tajnych współpracowników czy działaczy partyjnych. W monografii odtworzono biogramy prominentnych agentów i prowadzących ich gestapowców oraz działalność siatek agenturalnych. Ofiarami ich aktywności byli m.in. żołnierze ZWZ/AK, ukrywający się Żydzi, a także osoby tworzące Komitet Obywatelski do spraw Opieki nad Polskimi Uchodźcami w Budapeszcie trudniący się pomocą Polakom i Żydom uciekającym z okupowanego kraju, w tym prawdopodobnie sam Henryk Sławik i artysta Stefan Filipkiewicz. Nie przesadzę twierdząc, że mamy do czynienia z opracowaniem w wielu aspektach wręcz pionierskim - nie tylko w odniesieniu do historii okupowanego Krakowa, ale historii szeroko rozumianego funkcjonowania niemieckich struktur policyjnych w Generalnym Gubernatorstwie. Drobiazgowe odtworzenie siatek konfidenckich, zwrócenie uwagi na pochodzenie narodowościowe i środowiskowe zwerbowanych osób, wykazanie, że agenci otrzymywali za swą pracę nie tylko pieniądze czy upominki, ale także mieszkania, czy dzierżawę lokali gastronomicznych, to całkowite novum. Z recenzji dra hab. Sebastiana Piątkowskiego Autorka odsłoniła świat, który był światem brutalnym i w wielu przypadkach nie kończył się wraz z zakończeniem wojny/okupacji. To świat zróżnicowany (...) - inaczej funkcjonował świat funkcjonariuszy, a inaczej świat agentów. Jednak to zdecydowanie dość spora jednorodność poczynań, a przede wszystkim ich skutek. Dlatego te dwa światy to solidne dopełnienie społecznej części dziejów okupowanego Krakowa 1939-1945. Z recenzji prof. dra hab. Jacka Chrobaczyńskiego Dr Alicja Jarkowska - historyczka, judaistka; pracuje w Instytucie Historii UJ. Współredaktorka dwóch tomów Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjnego archiwum getta Warszawy, autorka monografii Wymuszona współpraca czy zdrada? Wokół przypadków kolaboracji Żydów w okupowanym Krakowie (2018) oraz wielu artykułów naukowych. Laureatka pierwszej nagrody w konkursie im. prof. Tomasza Strzembosza za najlepszą książkę dotyczącą najnowszej historii Polski (2019), finalistka Nagrody Naukowej "Polityki" 2019. Stypendystka Claims Conference, Fondation pour la Memoire de la Shoah i Narodowego Centrum Nauki. Odbyła staż naukowy w Yad Vashem. Kieruje kilkoma projektami badawczymi dotyczącymi historii krakowskich Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, w tym donosicielstwa i agentury Gestapo, czy działalności przestępczej Żydów w latach 1918-1945; najnowszy projekt dotyczy krakowskiego getta. Członkini Komisji Historii i Kultury Żydów PAU, Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Polskiego Towarzystwa Studiów Żydowskich oraz European Association for Jewish Studies.

Transpozycje. Muzyka w nowoczesnej literaturze europejskiej

Tomasz Górny, Andrzej Hejmej

Zgromadzone w tomie Transpozycje. Muzyka w nowoczesnej literaturze europejskiej teksty są przede wszystkim studiami o charakterze interpretacyjnym, w których aspekty metodologiczne, często zresztą precyzyjnie zarysowane, schodzą na dalszy plan. Cały tom układa się w imponujący i – mimo niekiedy odmiennych optyk metodologicznych – w gruncie rzeczy spójny obraz spotkań nowoczesnej literatury i muzyki. I jakkolwiek tytułowe zjawisko nie zostało wyczerpane (bo zresztą być nie mogło), Transpozycje z pewnością przez długie lata stanowić będą ważny punkt odniesienia dla wszystkich humanistów zainteresowanych artefaktami z pogranicza literatury i muzyki oraz – szerzej – kwestią współczesnych przejawów korespondencji sztuk. Pozostaje mi jedynie wyrazić nadzieję, że zbiór studiów stanowić będzie zaledwie początek szerszej inicjatywy naukowo-wydawniczej, poświęconej eksploracji pograniczy muzyki i literatury. Dr hab. Marcin Gmys, prof. UAM, Katedra Muzykologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu  

Metafizyczny wymiar piękna w malarstwie Jerzego Nowosielskiego

Adriana Adamska

Metafizyczny wymiar piękna w malarstwie Jerzego Nowosielskiego to forma hołdu złożonego zasłużonemu artyście. Z punktu widzenia historii sztuki na temat malarstwa Jerzego Nowosielskiego wypowiedziano niemal wszystko. W tej sytuacji szansą, by dodać coś nowego jest filozofia i teologia – po pierwsze ze względu na silne uzasadnienie teologiczne programu artystycznego malarza; po drugie – ze względu na „Przedmiot” dyscypliny, który Sam będąc niewyczerpanym, sprawia, że wszystko, co Go dotyczy także nie może mieć końca, a w miarę dociekań objawia wciąż niezgłębione pokłady Jego bogactwa i splendoru. W myśl tej idei autorka postawiła sobie za cel przedstawienie tej funkcji sztuki, która umożliwia kontakt z sacrum, a tym samym rozwój życia duchowego, które może wzrastać nie tylko w przestrzeni liturgii. Lektura książki to spotkanie ze światem piękna obrazów, które łącząc osiągnięcia sztuki współczesnej z tradycją ikony czynią przekaz pomagający odkryć na nowo człowiekowi przełomu XX i XXI wieku wartość dobra, prawdy, piękna oraz miłości.