Starość w dzielnicy poprzemysłowego miasta. Studium na przykładzie "starych" Bogucic

Jolanta Klimczak, Dorota Nowalska-Kapuścik

Przeprowadzone przez Autorki badania dotyczące sytuacji osób starszych w jednej z poprzemysłowych dzielnic miasta Katowice pokazały, że stopień zaspokojenia poszczególnych potrzeb jest zróżnicowany w zależności od ich rodzaju, stąd, pomimo podejmowanych przez jednostki organizacyjne, pozarządowe oraz inne instytucje działań na rzecz środowiska senioralnego, kryterium deficytu w sferze kontaktów międzyludzkich i aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym nie zawsze zostaje spełnione.

Społeczność w języku - język w społeczności

red. Karolina Lisczyk, Marcin Maciołek

Tematyczną osią publikacji jest komunikacja między ludźmi należącymi do grup społecznych zróżnicowanych terytorialnie, środowiskowo oraz zawodowo. Pomieszczone w tomie artykuły, choć połączone zagadnieniem wyeksponowanym w tytule, obejmują analizy zróżnicowane metodologicznie i przedmiotowo, prezentowane w ujęciu synchronicznym i diachronicznym. Autorzy tekstów podjęli namysł nad problemami sytuującymi się w obszarze historii języka (badania nad powstawaniem socjolektów), gramatyki (objaśnienie zjawisk fonetycznych w polszczyźnie Żydów), leksykologii (omówienie gwarowych nazw mieszkańców i przybyszy), dialektologii (analiza nazw terenowych jako próba odtworzenia wizerunku mieszkańców mikrowspólnot; refleksja nad funkcją polszczyzny wśród Polaków zamieszkujących tereny Bośni i Hercegowiny), pragmalingwistyki (przedstawienie językowych wykładników więzi między kibicami siatkówki; interpretacja kultury programistów w kontekście „myślenia w języku”), mediolingwistyki (opis technik budowania familiarności w programie śniadaniowym; nakreślenie wpływu języka włoskiego mówionego na komunikację prasową) czy glottodydaktyki (zarys komunikacji zawodowej w podręcznikach do nauki języka polskiego). Każdorazowo badacze dowodnie wykazali, że język stanowi istotne narzędzie służące nie tylko porozumiewaniu się, ale także budowaniu wspólnot komunikatywnych. Tom skierowany jest do wszystkich osób zainteresowanych problematyką języka i jego roli w różnych społecznościach, w szczególności zaś – do językoznawców oraz studentów kierunków filologicznych.

"Literatura środka". Kontekst słowiański

Lidia Mięsowska, red. Barbara Stempczyńska

Publikowane w zbiorze teksty są wynikiem rozważań literaturoznawców, teatrologów, medioznawców, badaczy różnych kultur słowiańskich: rosyjskiej, polskiej, ukraińskiej, chorwackiej, czeskiej, białoruskiej. Kategoria „literatura środka” porządkuje wielość i różnorodność problematyki badawczej, daje obraz skomplikowanej materii zjawiska tzw. homogenizacji twórczości oraz różnych przejawów dynamicznego współdziałania literatury elitarnej i popularnej. W ścisłym powiązaniu z analizą utworów reprezentujących tytułową kategorię autorzy prowadzą interesującą polemikę, dotyczącą definicji „literatury środka”, projektując nowe aspekty i punkty widzenia. Przy całym bogactwie podejmowanych kwestii i rozpiętości proponowanych rozwiązań metodologicznych przyjęcie w tomie ram czasowych, które wyznacza przełom ostatnich stuleci, sprawiło, że pozornie odległe koncepty spinane są klamrą powtarzających się słów kluczy (takich jak: intertekst, hybryda, gatunek, parodia), wpisujących wszystkie rozważania w kontekst ponowoczesności i postmodernistycznego myślenia o literaturze.

Franciszek Ludwik, książę de Conti - "obrany król Polski". Saga rodu Kondeuszów

Aleksandra Skrzypietz

Książka jest próbą wyjaśnienia nastawienia Franciszka Ludwika księcia de Conti do jego kandydatury do tronu polskiego – uważano dotąd, iż był temu zdecydowanie niechętny. Autorka nie ogranicza się jednak do przedstawienia jedynie żywota „obranego króla Polski”, próbuje bowiem pokazać, czym różnił się żywot księcia krwi w drugiej połowie XVII wieku od aktywności kilku pokoleń jego przodków, również niepokornych i skłonnych sprzeciwiać się woli władców. Takie ujęcie pozwala przedstawić odmienności w postawach kuzynów królewskich, reprezentantów domu de Bourbon, na przestrzeni stu pięćdziesięciu lat – od chwili poprzedzającej panowanie Henryka IV do początku XVIII wieku, a także zarysować motywy, jakie nimi kierowały. Swoje miejsce na dworze Franciszek Ludwik zawdzięczał nie tylko pochodzeniu, ale również osobom z najbliższego królewskiego otoczenia, którego skład kształtował osobiście Król Słońce. Celem autorki jest więc także pokazanie, jak równowaga sił na dworze utrzymywana była przez decyzje monarchy, a także czy były one arbitralne, czy też mitygowane (korygowane, modulowane, łagodzone) interesami i wpływami różnorodnych osób, racji i celów politycznych.

Ab inferis ad rostra. Przywoływanie zmarłych w retoryce rzymskiej okresu republikańskiego

Damian Pierzak

Ilekroć sprzyjały temu okoliczności danego wystąpienia publicznego, rzymski mówca tymczasowo przywracał zmarłych do życia. Zakładając maskę osoby nieżyjącej, mógł zdystansować swoją wypowiedź od własnej osoby, a jednocześnie nadać jej uroczysty i podniosły ton. Ze studiów nad strategiami retorycznymi Cycerona płynie często wniosek, że sztuka perswazji jest czymś uniwersalnym – nie zmieniły się chwyty, które stosujemy, aby kogoś przekonać, tylko czasy i obyczaje. Zagadnienie podjęte w niniejszej monografii dobrze ilustruje zwłaszcza tę dziejową przepaść. Zastanawiając się nad praktyką symbolicznego przywoływania zmarłych, uświadamiamy sobie, jak dalece idącym przemianom uległa mentalność ludzi należących do cywilizacji zachodnioeuropejskiej. Rzymskie wyobrażenia na temat duchów przepełnione są zabobonnym lękiem; magia i „nekromancja” nie należą wyłącznie do świata fikcji – związane z nimi zagrożenia i korzyści wydają się całkiem realne. Wreszcie, w jakim innym miejscu i czasie równie skuteczne okazałoby się odgrywanie na mównicy roli osoby nieżyjącej, jeśli nie tam, gdzie zmarli regularnie przemierzali ulice miasta? W trakcie procesji pogrzebowych członków elity senatorskiej aktorzy zakładali bowiem maski przodków, naśladując ich sposób zachowania i mówienia. Książka ta, choć jest monografią pewnej specyficznej figury retorycznej, nigdy nie traci z pola widzenia tych czynników kulturowych, które nie były z krasomówstwem bezpośrednio związane, ale wywierały na nie przemożny wpływ.

Czasy i tryby we francuskich zdaniach podrzędnych. Wyd. 2

Monika Sułkowska

W podręczniku omówiono kwestię poprawnego używania trybów i czasów w języku francuskim w zdaniach złożonych podrzędnie. W rozdziale wprowadzającym przedstawiono podstawowe zagadnienia gramatyki zdaniowej, a w następnych - różne typy zdań podrzędnych wraz z używanymi w nich czasami i trybami. Szczególną uwagę zwrócono na rozróżnienie i użycie trybu subjonctif, który nie ma odpowiedników w języku polskim. Do każdego tematu zaproponowano zestaw odpowiednio dobranych ćwiczeń, a w kluczu podano ich przykładowe rozwiązania. Kompozycja podręcznika pozwala na jego kompleksowe lub wybiórcze wykorzystanie, a także na pracę samodzielną lub pod kierunkiem nauczającego. Zamieszczone na końcu książki testy kontrolne umożliwiają całościowe sprawdzenie przyswojonych wiadomości oraz nabytej kompetencji językowej.

Życie społeczne jako proces praktyki

Andrzej Niesporek

W książce podejmuje się fundamentalne zagadnienia teorii socjologicznej, w tym przede wszystkim rozumienia w socjologii pojęcia społeczeństwa i życia społecznego. Odwołuje się do idei procesu praktyki społecznej w pracach Georga Hegla oraz Karola Marksa, a także różnych sposobów interpretacji myśli Marksa w tym zakresie. Reinterpretuje pojęcie praktyki w perspektywie myślenia systemowego, w tym przede wszystkim teorii chaosu oraz idei systemów autopoietycznych. Ukazuje teoriopoznawcze konsekwencje tak rozumianego myślenia systemowego. Nawiązuje do podstawowych założeń teorii systemu społecznego Niklasa Luhmanna, przykładu socjologicznego zastosowania idei sytemu autopoietycznego. W konsekwencji w książce proponuje się pewne rozumienie procesu praktyki jako kategorii filozoficznej i społecznej.

Denis Petau: Carthaginenses. Kartagińczycy

Iwona Słomak

Kartagińczycy to jedna z trzech tragedii Denisa Petau, francuskiego XVII-wiecznego luminarza nauki, tłumacza i poety łacińskiego, korespondenta Macieja Kazimierza Sarbiewskiego. Charakterystycznym rysem dramatycznej twórczości Petau jest jej senecjańskość – autor nie tylko finezyjnie naśladuje rzymskiego filozofa i tragika w zakresie środków formalno-stylistycznych, ale i podejmuje wątki jego myśli stoickiej. W Kartagińczykach Senecjańska perspektywa użyta została do reinterpretacji krwawych epizodów III wojny punickiej, o których zachowały się wzmianki u starożytnych historyków. Petau wydobywa rolę dwóch silnych kobiet w dziejach Kartaginy: Dydony, mitycznej założycielki miasta, oraz żony Hasdrubala, ostatniego kartagińskiego wodza. Śmierć drugiej z bohaterek – kulminacyjny punkt akcji tragedii – wykorzystuje autor, by postawić niełatwe kwestie dotyczące ludzkiej wolności i godności.

Anonimowość jako granica poznania w fenomenologii Edmunda Husserla

Piotr Łaciak

Rozprawa prezentuje filozofię Edmunda Husserla w świetle trzech tez, które zostały tak wyrażone, aby zaakcentować centralne miejsce problematyki anonimowości w fenomenologii transcendentalnej. Pierwszą tezę można sformułować następująco: człowiek jest Ja transcendentalnym, ale w naturalnym nastawieniu transcendentalny charakter subiektywności pozostaje anonimowy, to znaczy niepoddany refleksji, zakryty. Druga teza wyraża myśl, że anonimowość tę można przezwyciężyć, przeprowadzając redukcję fenomenologiczną. Trzecia teza głosi, że odsłonięta dzięki redukcji fenomenologicznej świadomość transcendentalna nie jest czymś ostatecznym, lecz sama konstytuuje się w absolutnej subiektywności, a absolutna subiektywność nie poddaje się refleksji i pozostaje również anonimowa, przy czym anonimowość absolutnej subiektywności nigdy nie może być przezwyciężona. Zaprezentowanie fenomenologii z punktu widzenia problematyki anonimowości daje rezultaty w postaci następujących rozstrzygnięć. Po pierwsze, kryzys jest rozumiany jako trwanie życia transcendentalnego w anonimowości. Po drugie, redukcja fenomenologiczna oznacza odsłonięcie tezy naturalnego nastawienia jako przeżycia konstytuującego byt świata. Po trzecie, świadomość refleksyjnie zobiektywizowana nie jest absolutną subiektywnością, jako że absolutna subiektywność stanowi świadomość anonimowo funkcjonującą. Po czwarte, anonimowość absolutnej subiektywności nie pozostaje w sprzeczności z fenomenologiczną zasadą wszelkich zasad, ponieważ apodyktyczna oczywistość „Ja jestem” okazuje się anonimową oczywistością. Rozprawa stanowi pierwszą w literaturze przedmiotu monografię poświęconą problematyce anonimowości w Husserlowskiej filozofii i jest adresowana nie tylko do filozofów specjalizujących się w zakresie fenomenologii, lecz także do tych czytelników, którym nie jest obca problematyka granic poznania, wewnętrznej struktury podmiotowości, źródeł kryzysu europejskiego człowieczeństwa i możliwości jego przezwyciężenia.

Z Dziejów Prawa. T. 5 (13)

Marian Mikołajczyk, red. Adam Lityński, Wojciech Organiściak

Oddany do rąk Czytelników kolejny tom studiów adresowany jest głównie do historyków, w tym głównie historyków prawa, ustroju i doktryn politycznych. Zawiera artykuły i rozprawy zaproszonych gości zagranicznych oraz pracowników naukowych uczelni krajowych i instytucji naukowych (IPN), a także pracowników Katedry Historii Prawa Uniwersytetu Śląskiego i doktorantów. Całość otwiera artykuł o wpływie dobrej wiary na odpowiedzialność sprzedawcy za wady towaru w prawie rzymskim. Autorem studium zatytułowanego Zarys dziejów państwowoprawnych Wielkich Moraw jest jeden z zagranicznych współpracowników  Katedry Historii Prawa Uniwersytetu Śląskiego. Jedna z rozpraw podejmuje problematykę demokracji deliberacyjnej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W tym obszarze badawczym mieści się także artykuł o liberum veto i konfederacjach w pracach Wincentego Skrzetuskiego. Zaprezentowano również problematykę organizacji administracji publicznej z przełomu XIX i XX wieku. Kilka kolejnych artykułów nawiązuje do problematyki prawnej okresu międzywojennego, jak modernizm w prawie radzieckim czy proces tworzenia granic państwowych i recepcji prawa Republiki Czechosłowackiej. Nowatorski charakter mają prace o pierwszej noweli konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 roku zawierającej statut organiczny województwa śląskiego oraz o instytucji prawa odkupu w polskim kodeksie zobowiązań z 1933 roku. Kolejna grupa artykułów odnosi się głównie do rodzimej problematyki pierwszej dekady PRL, w tym kodeksu karnego wojska polskiego z 1944 roku, procedury, ustrojów i działalności sądów wojskowych w Polsce Ludowej do 1956 roku. Tom zawiera także analizy naukowe prób rozliczania tzw. stalinowskich prokuratorów oraz inwigilacji środowiska akademickiego Uniwersytetu Śląskiego w PRL przez Służbę Bezpieczeństwa. Wśród artykułów i rozpraw na uwagę zasługuje artykuł o koncepcjach ustrojowych niemieckich partii liberalnych tuż  po zakończeniu drugiej wojny światowej. W części Materiały źródłowe i dydaktyczne znalazło się wydawnictwo źródłowe w postaci artykułów wojskowych Hieronima Radziwiłła dla garnizonu słuckiego z 1733 roku. W niniejszym tomie zamieszczono ponadto 4 recenzje  prac: A.  Machnikowskiej  Prawo własności w Polsce w latach 1944–1981. Studium historycznoprawne, Z. Woźniczki  Represje na Górnym Śląsku po 1945 roku, R. Ptaszyńskiego  Wojskowy Sąd Rejonowy i Wojskowa Prokuratura Rejonowa w Szczecinie w latach 1946–1955 oraz A.J. Kukuły Hieronim hrabia Stroynowski: Prawnik -  ekonomista - fizjokrata (1752–1815). Całość zamyka Kronika oraz spis publikacji pracowników Katedry Historii Prawa za rok 2011.     

Obcy w systemie. Studium konfrontatywne wyrazów obcego pochodzenia w języku polskim i rosyjskim

Tatiana Kwiatkowska

Wśród procesów związanych z poszerzaniem się leksykonu danego języka i przemianami w jego obrębie proces zapożyczania, którego efektem jest obecność wyrazów obcych, zajmuje miejsce szczególne, będąc w zasadzie jednym ze stałych problemów podejmowanych w ramach badań językoznawczych. Wynika to z pewnością z faktu, iż procesy przejmowania obcych jednostek są na tyle stałe (pod względem trwania, powtarzania się) oraz dynamiczne (w sensie ciągłej swojej inności, reagowania na zmiany nie tylko w języku, ale również poza nim), iż podejmowanie ich wnosi ciągle coś nowego do naszej wiedzy o rzeczywistości językowej i pozajęzykowej. Najczęściej stosowanym podejściem w ramach badań jednostek obcego pochodzenia jest badanie ich o d m i e n n o ś c i.  Ta właśnie cecha: inność, obcość, rozumiana szeroko, stała się motywem przewodnim i ramą oraz konwencją niniejszej monografii. Podejmując się badań nad zapożyczeniami, brałam pod uwagę opozycję swój / obcy jako wyjściową dla faktów językowych. Oznaczało to badanie z jednej strony samych zapożyczeń, ich specyfiki, z drugiej zaś – systemu językowego przejmującego obce elementy jako „biorcy”. Drugim celem badań była analiza porównawcza zapożyczeń w dwóch językach: polskim i rosyjskim. (Fragment Wstępu)

Linguarum silva. T. 1: Opozycja - przeciwieństwo - kontrast w języku i w tekście

red. Barbara Mitrenga

Pierwszy tom Linguarum silva zapoczątkowuje nowe wydawnictwo wielotomowe, ukazujące się pod patronatem Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Publikacja zawiera dziesięć zróżnicowanych tematycznie artykułów, podejmujących refleksję nad zaproponowanymi w podtytule pojęciami (opozycja – przeciwieństwo – kontrast) i ich odzwierciedleniem na płaszczyźnie językowej i stylistyczno-genologicznej. Teksty zostały zgrupowane w trzech częściach: w pierwszej (Opozycja – przeciwieństwo – kontrast w języku) znalazły się opracowania z zakresu semantyki i leksyki współczesnej, semantyki i leksyki historycznej oraz studia konfrontatywne (polsko-słowackie i polsko-rosyjskie), w drugiej (Opozycja – przeciwieństwo – kontrast w tekście) zgromadzono artykuły poświęcone realizacjom gatunkowym współczesnego poradnika oraz kołysankom. W części trzeciej (Varia) opublikowane zostały: omówienie książki Aldony Skudrzyk i Krystyny Urban Małe ojczyzny. Świadomość językowo-kulturowa społeczności lokalnych oraz dwa sprawozdania z ważnych przedsięwzięć i uroczystości, związanych z działalnością Instytutu Języka Polskiego. To, że zaproponowane przez Autorów analizy odnoszą się do różnych płaszczyzn języka, mają charakter komparatywny, bazują na zróżnicowanych gatunkowo i stylistycznie tekstach, świadczy o interdyscyplinarnym charakterze publikacji, co uznać należy za jej dodatkową wartość. Linguarum silva adresowane jest do szerokiego grona czytelników, zwłaszcza językoznawców reprezentujących różnorodne dziedziny lingwistyki (badaczy języka współczesnego, historyków języka, slawistów, genologów), studentów i doktorantów kierunków filologicznych oraz wszystkich, którzy interesują się problematyką języka i tekstu.

Gatunki mowy i ich ewolucja. T. 4: Gatunek a komunikacja społeczna

red. Danuta Ostaszewska, współudz. Joanna Przyklenk

Tom IV kontynuuje genologiczną tradycję badań, tym razem ze szczególnym uwzględnieniem związków, jakie istnieją między gatunkowym zróżnicowaniem uniwersum mowy a formami komunikacji społecznej – dziś i w dawnej Polsce. Autorzy koncentrują się na zagadnieniu komunikacji jako szeroko pojętej transmisji informacji i jej gatunkowych „wcieleń”. Rozważania teoretyczne – im poświęcone są artykuły zamieszczone w części pierwszej pracy – znajdują dopełnienie w analizach i interpretacjach, zarówno gatunków użytkowych, jak i artystycznych, składających się na część drugą tomu. Publikacje te wzbogaca forma dyskusji panelowej, w której badacze starali się uchwycić wykładniki sytuacji poznawczej oraz podstawowych tendencji w tekstologii polskiej, niemieckiej i francuskiej.

Federico García Lorca - od symbolizmu do surrealizmu

Jacek Lyszczyna

W tomie Federico García Lorca – od symbolizmu do surrealizmu znalazły się dwa zbiory jednego z największych poetów XX wieku – Federico Garcíi Lorki. To Poema del cante jondo, zbiór napisany na początku lat dwudziestych, ale wydany dopiero w roku 1931, oraz zbiór Poeta en Nueva York, napisany w roku 1930 jako poetycki zapis podróży na wykłady do USA i na Kubę, wydany dopiero w roku 1940 w Meksyku, już po śmierci poety. Stąd też pewne kłopoty z wyborem podstawy przedruku, ponieważ pojawiają się różne jej wersje na podstawie autografów poety. Tu oparto się na układzie, zamieszczonym w krytycznej edycji jego wierszy F. García Lorca: Poesía completa 1–3. Ed. M. García‑Posada. Barcelona 2004. Z tomu  Poema del cante jondo przedrukowano wszystkie wiersze, natomiast opuszczono scenę dramatyczną Escena del teniente coronel de la guardia civil i Diálogo del Amargo. Dodano też tłumaczenie polskie zamieszczonych wierszy, dokonane przez autora niniejszej edycji. Tom ten przeznaczony jest dla studentów iberystyki oraz wszystkich zainteresowanych literaturą i kulturą Hiszpanii.

Arabskie i polskie słownictwo dyplomatyczne i polityczne

Jakub Sławek

Książka jest pierwszym w Polsce zbiorem przykładów i wzorów korespondencji dyplomatycznej w języku arabskim wraz z jej tłumaczeniem i omówieniem w języku polskim. Charakter publikacji jest naukowy oraz popularyzatorski, aby mógł być wykorzystany przez jak największą ilość potencjalnych odbiorców. Z jednej strony książka ma być podręcznikiem dla arabistów, pomocą dla tłumaczy, ale także wnosić wkład do studiów międzynarodowych, ponieważ odzwierciedla sposób myślenia Arabów, konstruowania wypowiedzi w obszarze dyplomacji, polityki międzynarodowej, terminologii specjalistycznej oraz pokazuje kulturowy aspekt tychże treści. Książka to także leksykon specyficznej terminologii, która zdaje się być współcześnie popularna. Stara się ona porządkować i tłumaczyć pewne zjawiska poprzez nie tylko zamieszczone tłumaczenie na j. polski, ale właśnie ukazanie kontekstów danych terminów i haseł. Książka dostarcza gotowych i sprawdzonych współczesnych arabskich rozwiązań językowych w obszarze dyplomacji i polityki, co powoduje możliwość wzbogacenia przez osoby władające j. arabskim słownictwa i nabrania naturalności językowej. Odbiorcą publikacji są absolwenci i studenci studiów arabistycznych, tłumacze tego języka, ale również osoby i instytucje zajmujące się szeroko pojmowaną problematyką bliskowschodnią.

Bycie w terenie / Being out in the land / Estar en el terreno

red. Aleksandra Kunce

Seria: Oikos. Komparatystyka Literacka i Kulturowa (2), ISSN 2720-1104   Zapraszamy do przemyślenia umiejscowienia za sprawą książki o doświadczeniu miejsca i bycia w terenie. Kierujemy się ku terenowi nie tyle powodowani metodologicznymi rozstrzygnięciami tego, czym jest teren jako kategoria w badaniach etnologicznych, ile kierowani wyznaniem wiary filozofa, dla którego człowiek jest człowiekiem umiejscowionym; więcej, to, co ludzkie, zostaje wydobyte za sprawą bycia w miejscu, które wiąże porządki czasowo-przestrzenne, krajobrazowe i lokalizujące nas „tu i teraz”, porządki domowe i zakorzeniające, lecz i kwestionujące naszą pewność umiejscowienia, obracające dom w ruinę. Miejsce wprowadza w domowość prześwity tego, co nieobejmowalne, nieodgadnione, nieokreślone. Miejsce, pojemne materialnie, społecznie i duchowo, w centrum lokuje teren jako obszar ziemi – odsłaniający w człowieku doznanie ogromu, uczucie wtopienia się i  wolę współtworzenia; ale i dalej, teren staje się obszarem naszego działania i jednocześnie sceną wydarzeń natury/kultury; teren jest tym, co otwarte, odsłonięte w miejscu, czego nie sposób zignorować, co wychodzi z człowieka w jego reakcji na teren właśnie, co odsłania go w byciu w terenie.