Gaston Bachelard. Konteksty i interpretacje

red. Marta Ples-Bęben

Celem książki jest zaprezentowanie wyboru studiów nad filozofią Bachelarda opublikowanych przez badaczy z różnych krajów w ramach żywo rozwijającego się bachelardowskiego i postbachelardowskiego nurtu refleksji oraz wpisanie w ten nurt artykułów polskich badaczy twórczości Bachelarda. Choć nie można powiedzieć, że Bachelard pozostaje w Polsce nieznany, to wciąż wiele ważnych prac - tak autorstwa samego Bachelarda, jak i innych badaczy bądź komentujących jego filozofię, bądź ją kontynuujących, jest znana jedynie specjalistom. Książka Gaston Bachelard. Konteksty i interpretacje chce wypełnić tę lukę, wskazując jednocześnie na obecność polskich badań nad bachelardyzmem. Zamierzeniem niniejszego tomu jest zestawienie artykułów potwierdzających wieloaspektowość filozofii Gastona Bachelarda oraz jej aktualność. Wielość nowych odczytań Bachelardowskiej myśli, ukazujących się w Polsce i za granicą potwierdza, że zarówno filozofia nauki, wraz z wprowadzonymi przez Bachelarda pojęciami nowego umysłu naukowego, nowej racjonalności czy przeszkód epistemologicznych, jak i filozofia wyobraźni poszukująca metody adekwatnie uchwytującej istotę marzenia i obrazu, nieustająco stanowią ważny punkt odniesienia dla filozofów, a także przedstawicieli innych dyscyplin naukowych.

Intensyfikacja i dezintensyfikacja w języku polskim i słowackim

Sylwia Sojda

Kategoria intensywności jest interesującą kategorią semantyczną, która odzwierciedla się w języku na wielu poziomach. Przedmiotem opisu w publikacji jest szeroko ujęta kategoria intensywności w aspekcie konfrontatywnym polsko-słowackim (która obejmuje dynamiczne procesy intensyfikacji i dezintensyfikacji), przedstawiona na przykładzie formalnych wykładników morfologicznych przez pryzmat części mowy: przymiotnika i czasownika. Badania nad czasownikami przeprowadzono z perspektywy kategorii rodzaju akcji. Z porównania tych procesów wynika, że polszczyzna dysponuje większym zasobem wykładników morfologicznych wskazujących na proces intensyfikacji, zaś język słowacki ma bogatszy repertuar środków oznaczających dezintensyfikację.

Wypatrywanie. Filozoficzne aspekty języka, literatury i edukacji

red. Małgorzata Wójcik-Dudek, Ewelina Zygan

Lech Witkowski w monumentalnym dziele Humanistyka stosowana. Wirtuozeria, pasje, inicjacje przyznaje, że wartość edukacji i pedagogiki jest mierzalna, choć ich probierz nie jest najłatwiejszym narzędziem w obsłudze1. Według badacza, fundamentem edukacji powinna być praca nad nadzieją, co oznacza wysiłek otwierania sobie szans na to, co jeszcze nie zaistniało. I choć otwarcie na to, co nieoczekiwane, wcale nie musi być scenariuszem biograficznym człowieka, to już z pewnością pozostaje wyzwaniem dla edukacji oraz nauczyciela. Wsłuchując się w ten imperatyw, przedstawiamy teksty zarówno młodych oraz bardzo młodych badaczy, jak i nauczycieli, którzy podejmują trud wypatrywania szansy na nowe interpretacje, różne punkty widzenia, ożywcze zdziwienie wywołane kanoniczymi, a tym samym, wydawałoby się, że znanymi, tekstami. Autorów tekstów − filozofów, kulturoznawców, literaturoznawców, językoznawców i nauczycieli — z pewnością łączy jedno: postawa „wypatrywania” praktykująca nadzieję na szansę „nowego”. (fragment wstępu)

Z Dziejów Prawa. T. 8 (16)

Wojciech Organiściak

W prezentowanym tomie „Z Dziejów Prawa” zebrano artykuły i rozprawy dotyczące następujących problemów: Konrad Graczyk pisze o wyroku niemieckiego Trybunału Ludowego z 1943 roku w sprawie kłamstwa katyńskiego, Elżbieta Romanowska analizuje sytuację ogólnego nadzoru prokuratorskiego w Polskich Siłach Zbrojnych w okresie od maja 1943 roku do lipca 1944 roku. Kwestię odpowiedzialności karnej żołnierzy za działanie na rozkaz w kodeksie karnym Wojska Polskiego z 1944 roku porusza Michał Arndt. Zagadnieniu propagandy faszyzmu oraz poniżania, lżenia i wyszydzania ustroju państwa w świetle orzecznictwa Sądu Okręgowego w Krakowie w latach 1946–1950 (w świetle artykułu 29 m.k.k. z 13 czerwca 1946 roku) poświęcił swój artykuł Karol Siemaszko. Z kolei Marta Paszek przedstawia historię Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach (1946–1955). Kolejna autorka – Agnieszka Watoła, analizuje w swoim artykule pojęcie niezawisłości sędziowskiej w Polsce (1944–1956). Zagadnieniu przepisów szczegółowych o dziedziczeniu gospodarstw rolnych w Polsce Ludowej poświęciła swój tekst Anna Moszyńska. Zamykający pierwszą część tomu tekst dotyczy relacji PZPR i związków zawodowych w sądownictwie po sierpniu 1980 roku. W części, zatytułowanej Recenzje, omówieniu i analizie została poddana książka Nikołaja Iwanowa pt. Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina. „Operacja polska” 1937–1938. Rocznik kończy Kronika Katedry Historii Prawa za rok 2014 oraz wykaz publikacji Katedry Prawa.

Prasowa wizja dziewczyny (analiza konfrontatywna polskich i rosyjskich czasopism młodzieżowych)

Ewa Kapela

Media masowe, będące obecnie jedną z najbardziej rozpowszechnionych form bytowania języka, nie tylko opisują otaczający człowieka świat i oferują sposoby jego interpretacji, lecz często go konstruują. Celem przekazów medialnych jest coraz częściej kształtowanie postaw odbiorców, narzucanie określonego światopoglądu i hierarchii wartości. Stanowiąc swego rodzaju filtr między człowiekiem a rzeczywistością, środki masowego przekazu mają moc modyfikowania indywidualnych obrazów świata oraz zachowań komunikacyjnych. Żyjąc w epoce mediów masowych, nie sposób ignorować ich roli w kształtowaniu poglądów człowieka na otaczający go świat, zwłaszcza, gdy idzie o formowanie świadomości nastolatków. W świetle powyższych uwag zasadne wydaje się zrekonstruowanie wizji dziewczyny (i odpowiednio девушки), propagowanej przez współczesne czasopisma młodzieżowe. Zamierzeniem autorki jest ukazanie językowych mechanizmów kreujących pożądane przed nadawców prasowych stany rzeczy, a więc poszczególne elementy składowe odtwarzanego wizerunku dziewczyny. Heterogeniczność prasowej wizji dziewczyny/девушки pozwala na traktowanie jej nie w kategoriach utrwalonego stereotypu, ale raczej w kategoriach performansu. W monografii zwrócono uwagę na korelacje między językowym obrazem kobiety, kulturowo utrwalonymi stereotypami płciowymi a prasową wizją młodej kobiety. Ukazana została zależność między językiem przekazu prasowego a jego potencjalnym odbiorcą. Wyniki analizy stanowią podstawę do zabrania głosu w kwestii roli prasy w kształtowaniu świadomości młodzieży, w kreowaniu i redefiniowaniu wzorców płciowych. Publikacja adresowana jest nie tylko do językoznawców, lecz także do szerokiego grona czytelników zainteresowanych daną problematyką.

Słownictwo mentalne w historii polszczyzny. Studium słowotwórczo-leksykalne

Kinga Wąsińska

Książka zawiera analizy polskich wyrazów opartych na pięciu prasłowiańskich rdzeniach: *mn-, *myśl-, *um-, *věd- oraz *zn-. W poszczególnych podrozdziałach etymologicznie został scharakteryzowany każdy wymieniony rdzeń, a leksemy zbudowane na jego bazie opatrzono komentarzem słowotwórczym oraz semantycznym. Główną zaletą monografii są analizy modeli słowotwórczych, które tworzą strukturę gniazd morfologicznych skonstruowanych przez autorkę. W gniazdach wskazano hierarchię leksemów danego prasłowiańskiego rdzenia pod względem ich przyrostu, stabilności oraz ubytku. Umożliwia to dalsze analizy i interpretacje słownictwa mentalnego oraz badania jego relacji do innych klas semantycznych. Książka skierowana jest głównie do językoznawców i historyków języka. Może stanowić ciekawą lekturę także dla studentów o zainteresowaniach lingwistycznych.

Ćwiczenia z podstaw astrofizyki

Maria Pańków

W podręczniku zamieszczono opisy kilkunastu ćwiczeń z podstaw astrofizyki. Przedstawiono zagadnienia do rozwiązania z zastosowaniem obrotowej mapy nieba, odzwierciedlającej na sferze niebieskiej ruchy Ziemi – obrotowy i okołosłoneczny, i przyrządów do obserwacji wizualnych. Omówiono między innymi wyznaczanie odległości różnych skupisk materii we Wszechświecie – od Księżyca po odległe galaktyki. Elementy fizyki gwiazd zaprezentowano zgodnie z klasyfikacją widmową. Przytoczono także charakterystykę kilku przykładowych misji kosmicznych i nazewnictwo w Układzie Słonecznym oraz formacji powierzchniowych odkrytych w trakcie lotów próbników międzyplanetarnych.

Gustaw Morcinek - w 120‑lecie urodzin

red. Krystyna Heska-Kwaśniewicz, Jacek Lyszczyna

Książka Gustaw Morcinek – w 120-lecie urodzin przynosi osiemnaście artykułów poświęconych utworom pisarza i faktom związanym z jego biografią. Jest ona pokłosiem sesji, zorganizowanej w styczniu 2011 r. na Uniwersytecie Śląskim w 120. rocznicę urodzin pisarza. Pomieszczone tu artykuły dotyczą mniej znanych, trudno dostępnych dziś utworów prozaika. Autorzy tekstów skupili się na związkach jego twórczości z sytuacją na Śląsku w okresie przedwojennym, na wojennych losach pisarza i jego życiu oraz twórczości w Polsce Ludowej. Podjęli w ten sposób próbę wyjaśnienia fenomenu jego pisarstwa i pozycji najwybitniejszego śląskiego prozaika XX wieku. Książka adresowana jest do wszystkich miłośników pisarstwa Gustawa Morcinka zainteresowanych Śląskiem i jego kulturą, uczniów i studentów.

The Shakespearean Tide. Studies in the Dynamics of Human Time

Jacek Mydla

Książka przybliża czytelnikowi problematykę czasu jako tkanki utworu dramatycznego na przykładzie wybranych sztuk Williama Szekspira, tych, w których czas pełni szczególnie istotną funkcję. Przedmiotem rozważań były sztuki o bardzo różnym charakterze, od komedii romantycznej poprzez dramat historyczny i tragedię po późne „romanse”. Każdy z rozdziałów był próbą syntetyzującego wniknięcia w tekst sztuki, który traktowano jako fundament świata literacko wykreowanego, z nastawieniem na ukazanie doniosłego znaczenia czasu, nie tylko jako elementu budującego konkretną czasoprzestrzeń („kalendarz” świata przedstawionego), lecz także jako swoiście ulotnego bytu, nieuchwytnego a jednak warunkującego dynamikę ludzkiej egzystencji (postawy, decyzje, plany, intrygi, itd.). Szczególną uwagę poświęcono tzw. przekleństwu narodzin, tj. osobliwej postawie życiowej zwróconej przeciwko czasowi organicznemu i retoryce ją wyrażającej. Przekleństwo narodzin, jak to sugeruje autor książki, jest charakterystyczne dla tragicznej wizji ludzkiej egzystencji. Okazuje się, iż w swej późnej twórczości Szekspir usiłuje przezwyciężyć ciążące na wielkich tragediach przekonanie o bezsensowności („próżności”) prokreacji i wypracowuje dynamiczną retorykę dramaturgiczną umożliwiającą wyrażenie afirmacji biologicznej strony życia, w tym szczególnie związków między członkami rodziny jako przejawów owej „biologii”, które w tragediach wydają się skażone. Książka pozwala czytelnikowi na zetknięcie się z pulsującym życiem, ale również dramaturgią specyficznie ludzkiego istnienia, tekstem literackim. Namacalny staje się kunszt, z jakim dramaturg wydobywa na jaw to, co istotne w niestałym świecie ludzkich postaw i dążeń, które zawsze i w sposób zasadniczy odniesione zostają do czasu. Skupienie analiz wokół zagadnienia czasu staje się zatem okazją do ponownego przemyślenia – bez groźby osunięcia się w drętwy filozoficzny dyskurs – zasadniczych dla człowieka, „egzystencjalnych”, problemów i dylematów.

Stadiony świata (pomiędzy Gemeinschaft i Gesellschaft)

Krzysztof Łęcki

Studium „Stadiony świata. Pomiędzy Gemenischaft i Gesellschaft” stara się pokazać wielowymiarowy obraz przemian społecznych i kulturowych jakie charakteryzują mikrokosmos współczesnego futbolu jako cząstkę ponowoczesnego świata. Odwołując metaforycznie do klasycznych kategorii Ferdinanda Tönniesa (Gemeinschaft – wspólnota, tradycja, lojalność osobista versus Gesellschaft – spółka akcyjna, kontrakt, korzyści materialne) autor stara się zarysować paradygmatyczne ramy (w rozumieniu S. Huntingtona) pozwalające w nieco bardziej pogłębiony sposób analizować zdarzenia i zjawiska piłkarskiego uniwersum. Przyjęta w pracy metodologia nawiązuje w zasadniczej części do koncepcji Ervinga Goffmana, co umożliwiło niekonwencjonalne uzasadnienie doboru analizowanych materiałów i próby badawczej.

Eda. Szkice o wyobraźni i poezji

Katarzyna Niesporek

Składająca się z pięciu rozdziałów rozprawa to poetycki zapis doświadczeń Edy Ostrowskiej włączony w dyskurs krytyczno- i historycznoliteracki.  Ich tytuły Outsiderka, Grafo-mania, Szpital, Ciało, Syn sygnalizują tematy istotne, wyłaniające się i zwracające na siebie uwagę już po pierwszym odczytaniu książek autorki Letycji u miecznika. Pierwszy z artykułów stanowi niejako wprowadzenie. Pokazuje Edę Ostrowską jako autorkę osobną, nie przystającą do rzeczywistości. Poetkę, która nie odnajdując porozumienia pomiędzy sobą a światem, ucieka się do przestrzeni „narkotycznych”. Halucynacje, jakich doznaje po zażyciu różnorodnych substancji, zostają przez nią utrwalone w wierszu. Wyłania się z nich podmiot wędrujący, egzystujący na granicy, igrający z życiem i śmiercią. Taki obraz bohaterki lirycznej pojawia się przede wszystkim we wczesnej twórczości Ostrowskiej. Dlatego niejako kontynuacją pierwszego szkicu zdaje się być omówienie zawarte w drugiej części książki. Inspiracją stało się tu natomiast wydanie po raz drugi przez poetkę w 2013 roku dziennika, z którego zniknęło wiele fragmentów tekstu, zawartych w edycji z 1983 roku. Z lektury zapisków dwudziestolatki, ale także niektórych utworów z tomu Małmazja wyłoniła się kategoria grafomanii, ale rozumianej jako wspomniany już furor poeticus, niekontrolowana mania pisania, będąca dla Edy swoistą autoterapią, sposobem na przetrwanie, pokonanie wrogiej przestrzeni, w której żyje. O dzienniku jest także trzeci ze szkiców. Opisuje on z kolei szpital psychiatryczny jako przestrzeń wybraną przez Edę. Do analizy tego zagadnienia posłużyła propozycja Michela Foucaulta, który szpital psychiatryczny zaliczył do innych przestrzeni, nazywając go najpierw heterotopią kryzysu, następnie dewiacji. Szkic zatytułowany Ciało ukazuje z kolei poezję autorki Śmiechu i łaski jako sensualistyczną, zmysłową, tworzoną przez osobę uwikłaną w cielesność. Jest ono w wierszach Ostrowskiej umęczone i udręczone – przez mężczyznę, Boga, otaczającą rzeczywistość. Syn to wreszcie tytuł ostatniego z zawartych w książce omówień. Podejmuje temat macierzyństwa jako jednego z najboleśniejszych przeżyć Ostrowskiej, wyeksponowany także w ostatnich tomikach autorki Wierszownika. 

Wieki Stare i Nowe. T. 1 (6)

Na 6 tom wydawnictwa ciągłego „Wieki Stare i Nowe” składa się 19 artykułów, które – tradycyjnie – pogrupowane zostały według układu chronologicznego: starożytność, średniowiecze, czasy nowożytne i XX wiek. Teksty swoją tematyką nawiązujące do czasów starożytnych koncentrują się wokół zagadnień związanych ze znaczeniem pochówku dzików dla plemion celtyckich; mennictwem starożytnych władców (Aureliana oraz cesarzowych z dynastii Sewerów); wykorzystaniem wierzeń religijnych i wróżb w wewnętrznej walce politycznej w starożytnym Rzymie, rolą cezarian w spisku zorganizowanym przeciwko Cezarowi w czasie idów marcowych 44 roku p.n.e. Spośród problemów okresu nowożytnego omówiono w tomie m.in. kwestię małżeństw wdowich na pograniczu śląsko-morawskim oraz zjawisko korupcji w życiu społeczno-politycznym Rzeczpospolitej XVII i XVIII wieku. Najwięcej tekstów 6 tomu „Wieków Starych i Nowych” koncentruje się na historii XX wieku. W tej grupie artykułów znalazły się zarówno przyczynki podejmujące wąskie kwestie, jak i analityczno-syntetyczne opracowania szerokich tematów. Dotyczą one m.in. sytuacji w galicyjskim ruchu ludowym w 1913 roku; stosunków między katolikami polskimi i niemieckimi w pierwszych latach po podziale Górnego Śląska; historii śląskiego oddziału Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej oraz początków działalności NSZZ „Solidarność” na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim. Wszystkie artykuły składające się na niniejszą publikację prezentują wysoki poziom merytoryczny.

Kultura wizualna szkoły. Szkice o wizerunku nauczyciela i ucznia oraz o potrzebie estetyki przestrzeni nauczania-uczenia się

Katarzyna Krasoń, Iwona Tomas

Treść książki ukazuje specyfikę semiotyczną współczesnej szkoły, z uwypukleniem warstwy wizualnej (w tym form autoprezentacji wzrokocentrycznej uczniów i nauczycieli, będącej formą ekspresji swej niezależności lub - czasem - ukrycia siebie i ikonosfery, także proksemicznej). Dzięki przedstawionym w monografii eksploracjom możemy przekazać czytelnikom (środowisku akademickiemu i studentom, ale też dyrektorom szkół, nauczycielom, uczniom oraz osobom związanym z szeroko rozumianą edukacją) wskazania dla większej troski o estetyczny wymiar lokalizacji miejsc i otoczenia rzeczowego, w którym przebiega proces edukacji (ze zwróceniem uwagi na niebezpieczeństwo tolerowania kiczu czy przemocy symbolicznej), w tym także zwracamy uwagę na istotność uwzględniania sposobów komunikowania siebie przez podmioty edukacji przez dress code. Informacje te przyniosą niezbędne wytyczne, dane, wskazówki dla osób odpowiedzialnych za wizualny kształt otoczenia szkoły czy projektowanie przestrzeni przyjaznej uczeniu się. Pomogą też w eliminowaniu zakłóceń pojawiających się w komunikowaniu się pomiędzy uczestnikami interakcji szkolnej.

Wybrane metody cyfrowego przetwarzania sygnałów z przykładami programów w Matlabie

Piotr Porwik

Praca ma charakter teoretyczno-aplikacyjny, gdzie w przystępny sposób przedstawiono podstawy przejścia od analogowych sygnałów ciągłych i dyskretnych do sygnałów cyfrowych. W książce omówione zostały matematyczne podstawy różnych transformacji, ich wyprowadzenia oraz algorytmy. Omówiono także interpretacje widma sygnałów dyskretnych z punktu widzenia teorii jak i zastosowań praktycznych. Praca jest adresowana do pracowników naukowych wyższych uczelni kierunków technicznych, doktorantów oraz studentów zainteresowanych technikami cyfrowego przetwarzania sygnałów w tym obrazów i funkcji boolowskich.

Gramatyka przepisu jako przesłanka decyzji interpretacyjnej

Mateusz Zeifert

Praca poświęcona jest gramatyce języka aktów prawnych i roli, jaką odgrywa ona w praktyce interpretacji prawa. Główną część pracy stanowi analiza orzeczeń polskich sądów, w których poruszane są zagadnienia budowy gramatycznej stosowanych przepisów, takie jak: składnia zdania, spójniki, interpunkcja, kategorie gramatyczne czasowników i rzeczowników. Jak się okazuje, kwestie te nierzadko wpływają na podejmowane przez sądy decyzje interpretacyjne, a w literaturze przedmiotu jak dotąd nie poświęcano im zbyt wiele uwagi. Analiza prowadzona jest z wykorzystaniem dorobku nie tylko teorii prawa, ale także nauk o języku, a w szczególności – językoznawstwa kognitywnego (głównie w postaci gramatyki kognitywnej Ronalda Langackera). Ten oryginalny nurt lingwistyczny uważa się obecnie za dominujący, jednak w prawoznawstwie ciągle pozostaje niemal nieznany. Jednym z walorów pracy jest czytelne, przystępne przedstawienie go na tle starszych nurtów teoretycznych (językoznawstwa strukturalnego i transformacyjno-generatywnego). Pracę wieńczą praktyczne wskazówki dla stosujących prawo i redagujących przepisy, oparte na drobiazgowej analizie orzeczeń i zaprezentowanych koncepcjach lingwistycznych. Sprawia to, że praca powinna zainteresować zarówno teoretyków prawa, legislatorów, jak i praktykujących prawników.

Wyobraźnia. Sztuka i design

Alicja Głutkowska-Polniak

Książka jest analizą inspirujących do dnia dzisiejszego koncepcji wyobraźni, które stały się istotne dla historii filozofii sztuki i są wciąż na nowo interpretowane. Zdeterminowało to wybór przedstawionych w pracy reprezentatywnych filozofów i ich teorii, począwszy od Kanta, który dał sztuce autonomię (oraz istotne znaczenie wyobraźni), przez Schopenhauera, Sartre’a, Freuda, Junga, aż po Bachelarda. Autorka, pokazując, jak wyobraźnia w różnych koncepcjach wspiera sztukę, a nawet ją warunkuje, prowadzi przez różnorodne, charakterystyczne filozoficzno-estetyczne koncepcje wyobraźni, wybrane również po to, by przedstawić wyobraźnię w jej wielowymiarowości i wieloaspektowości. Taki horyzont pozwala na szerokie ujęcie tej kategorii, ukazanie jej współdziałania z wieloma dyspozycjami umysłowymi, a także wpływu na procesy psychiczne i na rzeczywistość, szczególnie w aspekcie sztuki i designu. Problematyka dotycząca zagadnienia wyobraźni została przedstawiona w dwu częściach, mających ukazać rozdźwięk władzy czy też funkcji, jaką jest wyobraźnia, w odniesieniu do kategorii podmiotowości. Chodzi tu o jej źródło i zastosowanie, które mogą wpływać na świadomość i z nią współdziałać bądź być zależne od nieświadomych celów. Przy czym i w jednym, i w drugim przypadku zadaniem wyobraźni jest wykreowanie bądź to samego obrazu, bez realnego odniesienia, bądź konkretnego realnego przedmiotu. Motywem łączącym obie części jest jeszcze inna funkcja czy dyspozycja wyobraźni –  kreacja. Ta właśnie zdolność przejawia się i manifestuje w sztukach (od pięknych po nowoczesne); jest to wyobraźnia współtworząca „obiekty kulturowe”, przedmioty (zjawiska, sytuacje) o artystycznej i często estetycznej wartości. Tej możliwości w odniesieniu do czasów współczesnych poświęcony jest ostatni „przystanek” tej książki, dotyczący nowych perspektyw w kreowaniu sztuki i designu w XX wieku, czyli tzw. sztuk nowoczesnych.