Kulturowe i społeczne konteksty pandemii COVID-19

Barbara Orzeł

Czy pandemię COVID-19 możemy porównać do hiszpanki? W jaki sposób możemy definiować „dystans społeczny”? Jak zmieniła się przestrzeń domu? Jaką rolę odegrały i jak zmieniły się nowe media? I w końcu: jak zmienił się nasz dzień dzisiejszy, nasze rytuały, praca i moda? „Kulturowe i społeczne konteksty pandemii COVID-19” narodziły się w wyniku zainteresowania zmianami, które przyniosła „nowa rzeczywistość”. Autorka zanalizowała najważniejsze dziedziny codzienności, w których zakorzeniły się nowe zachowania związane z koniecznością przystosowania się do tej niecodziennej sytuacji.

Proces informatyzacji administracji publicznej i jego wpływ na kształtowanie narodowego zasobu archiwalnego

Justyna Adamus-Kowalska

W książce omówiono zmiany w zakresie kształtowania narodowego zasobu archiwalnego wynikające z rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych. Nadzór i zachowanie dokumentacji ma ogromne znaczenie dla zachowania i przekazywania pamięci zbiorowej z pokolenia na pokolenie. Archiwa i archiwiści muszą uwzględnić nie tylko tradycyjne procedury postępowania, ale muszą także zadbać o wypracowanie nowych narzędzi, umożliwiających zachowanie rzetelnego obrazu dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości i czasów, w jakich żyjemy. Wciąż trwa proces informatyzacji i wprowadzania dokumentu elektronicznego do archiwów, tymczasem powstają narzędzia automatycznego podejmowania decyzji m.in. w oparciu o technologie przełomową, jaką jest technologia sztucznej inteligencji, stąd też istotne jest omówienie procesu informatyzacji administracji publicznej w kontekście tworzenia narodowego zasobu archiwalnego.

Dyskurs w aspekcie porównawczym

red. Andrzej Charciarek, Anna Zych

Ambicją monografii nie jest sformułowanie jednej obowiązującej definicji dyskursu, lecz analiza i opis różnych jego odmian zarówno w planie jednego języka, jak i w aspekcie konfrontatywnym. Autorzy poszczególnych opracowań zwracają uwagę na historyczną i kulturową zmienność interakcji werbalnych, a tym samym na dynamiczny charakter analizowanej kategorii. W centrum ich uwagi znalazły się z jednej strony problemy związane z opisem różnych odmian dyskursu, wyłonieniem ich cech dyferencjalnych, relacji między kategorią dyskursu a językowym obrazem świata, z drugiej zaś zagadnienia dotyczące zmian strukturalno-językowych, dających się zaobserwować w obrębie tradycyjnych gatunków, a także opis gatunków nowych, kształtujących się pod wpływem interaktywnych mediów. Omówione zostały również zmiany w dotychczasowych modelach zachowań językowych, przede wszystkim w funkcjonowaniu form adresatywnych i grzecznościowych, będące efektem przemian społeczno-politycznych i kulturowych. Monografia skierowana jest do wszystkich zainteresowanych problematyką dyskursu, metodologią jego opisu oraz relacji dyskursu do takich kategorii, jak styl, tekst, językowy obraz świata.

Ludzie księgi. Wokół wybranych zagadnień wydawnictwa Jakuba Mortkowicza

red. Ewa Jaskółowa

Książka składa się z siedmiu rozdziałów, w których z perspektywy literaturoznawczej pokazano działalność wydawniczą Jakuba Mortkowicza i jego żony Hanny. Uwaga skupiona jest przede wszystkim na wydaniach książek dla młodego odbiorcy ze wskazaniem nowatorstwa myśli pedagogicznej głoszonej przez sama Hanne Mortkowiczowa oraz wpisana w publikacje autorów stale obecnych w planie wydawniczym Mortkowiczów. Zasada, że dzieciom należy dać to, co najlepsze przyświecała działaniom wydawniczym obojga małżonków. Jak była realizowana pokazują kolejne rozdziały omawiające zarówno tematy książek wydawanych przez oficynę Mortkowicza, jak i analiza oraz interpretacja ich w kontekście współczesnego literaturoznawstwa. Autorki kolejnych rozdziałów omawiają więc pisarstwo samej Hanny Mortkowiczowej, pokazują nowatorstwo wydawcy realizującego projekt nowoczesnej książki dla dzieci, omawiają ilustracje do wydań baśni Andersena, pokazują sposoby wprowadzania tematów podróżniczych do świadomości czytelników młodych i dorosłych. Publikacja pokazuje także nowoczesnych twórców literatury, którzy zostali przez wydawcę docenienie, wprowadzeni na rynek wydawniczy i zyskali akceptację czytelników.

Teodor Parnicki: Ja, Eurypides. Wywiady, wypowiedzi i autokomentarze z lat 1957-1988

oprac. Piotr Gorliński-Kucik, Tomasz Markiewka

Książka Ja, Eurypides to obszerny wybór wywiadów oraz wypowiedzi prasowych Teodora Parnickiego z lat 1957-1988.  Tom jest cennym źródłem wiedzy o pisarstwie autora Słowa i ciała (zawiera bowiem kilka tekstów programowych), jego biografii, a także o życiu literackim doby PRL, zwłaszcza w kręgu pisarzy skupionych wokół Instytutu Wydawniczego PAX. Wielokrotnie podejmowane w zbiorze zagadnienia związane z powieścią historyczną pozwalają lepiej zrozumieć, w jaki sposób pojmował ją Parnicki. Bardzo interesująca jest obserwowana w tekstach tworzonych na przestrzeni trzech dekad zmiana podejścia pisarza do swojego udziału w życiu literackim, sposobu mówienia o swojej biografii, a także postrzegania swoich powieści (późne powieści autora Słowa i ciała wymykają się ramom powieści historycznej). Układ oraz opracowanie tekstu sprawiają, że książka znajdzie czytelników także wśród szerszego grona odbiorców. Barwny styl pisarza oraz intrygujące pytania prowadzących rozmowy sprawiają, że książka jest lekturą wartką, a przez to ma szanse spopularyzować ciekawe, choć wymagające, pisarstwo Teodora Parnickiego. Prezentowana książka jest prawdopodobnie ostatnim zwartym tomem autorstwa jednego z najciekawszych twórców prozy historycznej w literaturze polskiej ostatniego wieku.

Frazeologia somatyczna w ćwiczeniach T. 1: Język francuski

red. Monika Sułkowska

Podręcznik Frazeologia somatyczna w ćwiczeniach. Język francuski. Język hiszpański. Język włoski jest częścią projektu naukowo-wdrożeniowego i został opracowany przez Zespół z Instytutu Języków Romańskich i Translatoryki Uniwersytetu Śląskiego pracujący pod kierunkiem dr hab. Moniki Sułkowskiej. Książka obejmuje ćwiczenia z szeroko rozumianej frazeologii związanej z nazwami części ciała ludzkiego oraz jego atrybutów. Do podręcznika dołączono klucz z poprawnymi rozwiązaniami ćwiczeń, a także testy kontrolne pozwalające na samosprawdzenie nabytych kompetencji frazeologicznych. Opracowanie zawiera także pomocne przy rozwiązywaniu ćwiczeń glosariusze, które obejmują struktury frazeologiczne pojawiające się w kolejnych rozdziałach. Frazeologia somatyczna reprezentuje najbardziej produktywny obszar frazeologii, który jest zarazem często używany we wszystkich językach naturalnych. Kompozycja podręcznika jest trójdzielna i obejmuje trzy spokrewnione i popularne języki romańskie. Opracowanie kierowane jest do wszystkich osób uczących się języka francuskiegio, hiszpańskiego lub włoskiego na wyższym poziomie zaawansowania (B2-C2), w tym przede wszystkim do studentów szeroko pojętych studiów romanistycznych.

Słowiańskie formuły nowoczesności - ideały i iluzje przemiany. Studia dedykowane Profesor Barbarze Czapik-Lityńskiej

red. Lech Miodyński

Refleksja zawarta w tekstach umieszczonych w tomie dotyczy kategorii nowoczesności – jej historycznej zmienności, afirmacji i także dewaluacji. Podejmuje problematykę zawieszenia kultur oraz literatur południo- i zachodniowosłowiańskich między wartościami konserwatyzmu / tradycjonalizmu i utopijnej wiary w zbawczy postęp, jak i wyjątkowej roli jaką kategoria ta odegrała w artystycznych ruchach awangardowych oraz rozmaitych konfliktach generacyjnych – szczególnie w XX wieku. Nawiązuje też przy tym bezpośrednio do różnorodnych programów przemiany form zbiorowej świadomości, projektów ideologicznych i konkretnych poetyk. Praca adresowana jest do odbiorców zainteresowanych mechanizmami modernizacji form wyrazu w literaturze i sztuce narodów południowo- i zachodniosłowiańskich oraz ideowym zapleczem zjawisk przewartościowujących rozumienie postępu w  kulturze.

U-chodzić

Tadeusz Sławek

Wykorzystując teksty literackie i filozoficzne, książka podejmuje próbę opisu pewnej postawy egzystencjalnej człowieka przekładającej się na zachowania społeczne. Jest to więc studium mieszczące się na pograniczu filologii i nauk społecznych, które może zainteresować przedstawicieli obydwóch dyscyplin naukowych. Postawę, o której mowa, określamy jako u-chodzenie, a jej walorem jest to, że doceniając dynamikę życia jednostki oraz konieczność uczestniczenia w życiu społecznym, pozwala ona na wyswobodzenie człowieka ze ścisłych zależności od tego, co zwiemy „sposobem urządzenia świata”. U-chodzący szanuje zastany porządek, ale nie uznaje jego ostateczności, dążąc do zmiany, w przekonaniu że absolutyzowanie i dogmatyzowanie każdego ładu, wszystkiego, co wykracza poza stan aktualny, prowadzi do wyeliminowania niepokoju, który jest źródłem myślenia o innych porządkach życia zarówno jednostki, jak i społeczeństwa. Stąd wątek myślenia utopistycznego, będącego źródłem nadziei na zmianę. Jest to także medytacja nad chodzeniem, które traktujemy nie tylko z punktu widzenia motoryki człowieka – jako sposób przemieszczania się w przestrzeni, lecz przede wszystkim jako sposób tejże przestrzeni rozumienia i interpretowania. Stąd obecność takich autorów, jak Nietzsche, Rousseau, Thoreau, Espedal, Sebald, Dillard, którzy sami określali się mianem członków Zakonu Piechurów. Prowadzi nas to do podjęcia próby skorygowania postrzegania świata jako domeny głównie „ludzkich” urządzeń i sposobów organizacji (w tym sensie to „noga”, a nie „ręka” jest tym organem ciała ludzkiego, który interesuje nas w tej pracy), tak by przywrócić głęboki związek między „ludzkim” a „nie-ludzkim”. Pojęcie „nie-ludzkiego” obejmujące zwierzęta i rośliny, lecz również bogów odgrywa w książce istotną rolę, prowadząc ją na pogranicza geopoetyki i studiów postsekularnych. Ale jest to także medytacja nad przemijaniem i nieuchronnym u-chodzeniem jednostki.

Les conceptualisations de relations au travers des prépositions neutres en français. Une approche cognitive

Katarzyna Kwapisz-Osadnik

Monografia zawiera spójny opis funkcjonowania 3 francuskich przyimków de, à oraz en, które zaliczane są do grupy przyimków neutralnych, tj. na tyle polisemicznych, że dotarcie do znaczenia rozpatruje się w oparciu o funkcję relacyjną w kontekście. Przyimki te konkurują ze sobą i z innymi przyimkami w wyrażaniu tych samych relacji między tymi samymi obiektami, np. aller en France/à Paris/dans la France de son enfance/dans Paris; continuer à faire / continuer de faire; parler à/de/avec; de plus/en plus. Problematyczne jest również ich funkcjonowanie w formie prostej lub ściągniętej, co związane jest z obecnością rodzajnika, np. aller à Paris/au Portugal; s’échapper de prison / de la prison.

Edukacja humanistyczna V4 dla klimatu. Rozpoznania - dobre praktyki - rekomendacje / The V4 Humanities Education for the Climate. Diagnoses - Best Practices - Recommendations

Red. Bernadeta Niesporek-Szamburska, Maria Wacławek, Zuzana Obertová, współpr. Ivana Dobrotová, ...

Publikacja jest efektem współpracy badaczy oraz nauczycieli z Polski, Czech, Słowacji i Węgier w ramach projektu "Edukacja humanistyczna V4 dla klimatu. Rozpoznania - dobre praktyki - rekomendacje" (VF 22020071), koordynowanego przez Interdyscyplinarne Centrum Badań nad Edukacją Humanistyczną w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Publikacja przybliża problematykę zmian klimatycznych oraz ideę przeformułowania zadań współczesnej humanistyki w krajach V4 i na świecie. Artykuły podejmują zagadnienia związane z interdyscyplinarną perspektywą w akademickiej i szkolnej edukacji proekologicznej oraz prezentują szeroką przestrzeń jej realizacji: od teorii ekodydaktyki - uniwersyteckiej i szkolnej, przez badania edukacyjne, koncepcje nauczania, ekotransformacje w edukacji, nowe metodologie, aż po przykłady dobrych praktyk (w postaci scenariuszy lekcji, ekoaktywności czy prezentacji realizowanych projektów). Publikacja jest kierowana do środowisk uniwersyteckich i szkolnych, badaczy, dydaktyków i nauczycieli zainteresowanych interdyscyplinarną humanistyczną edukacją proekologiczną.

Wieki Stare i Nowe. T. 5 (10)

red. Sylwester Fertacz, Agata Aleksandra Kluczek

Adresatami rocznika „Wieki Stare i Nowe” są głównie środowiska akademickie, ale także nauczyciele i wszyscy miłośnicy historii. W tomie piątym czasopisma zamieszczone zostały artykuły i materiały źródłowe dotyczące zagadnień z historii starożytnej oraz nowożytnych i najnowszych dziejów Polski i Śląska. Spośród kilku zamieszczonych w niniejszym tomie artykułów warto zwrócić uwagę na ciekawe rozważania Agnieszki Bartnik związane ze znaczeniem zwierząt w kultach ludów indoeuropejskich, a konkretnie psie, jako atrybucie bóstw w wierzeniach plemion celtyckich, a także analizę dróg kariery polityczno-wojskowej Gajusza Anniusza, wysłannika Sulli do Hiszpanii w 81 roku p.n.e., gdzie mieścił się jeden z ośrodków oporu i azylu przeciwników cesarza. Polecamy też czytelnikowi ciekawy przyczynek do dziejów gospodarczych Śląska w okresie międzywojennym autorstwa Piotra Rygusa, a mianowicie charakterystykę udziału przedstawicieli przemysłu ciężkiego i instytucji samorządowych województwa śląskiego w Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku. Łukasz Mroczek charakteryzuje sytuację społeczno-polityczną w okręgu bielsko-bialskim w pierwszych miesiącach po zakończeniu działań wojennych. Z kolei znawca stosunków polsko-czechosłowackich, Krzysztof Nowak, omawia w obszernym studium stosunek władz czechosłowackich do mniejszości słowackiej w Polsce w latach 1947–1956. Z materiałów źródłowych warto zwrócić uwagę na sprawozdania z dwóch transportów przesiedleńców z powiatu Biała Krakowska na Ziemie Zachodnie w 1945 roku. Jest to problematyka mało znana, szczególnie jeśli chodzi o gehennę i trudy transportu, jakie musieli przeżyć wszak ochotnicy na wyjazd, którzy niejednokrotnie pozbyli się wcześniej swojego majątku i nawet chcąc wrócić – nie mieli do czego. Drugie ze źródeł dotyczy Śląskiego Instytutu Naukowego – placówki wielce zasłużonej dla nauki śląskiej, nawiązującej do tradycji przedwojennego Instytutu Śląskiego. Jednocześnie, głównie w latach 70., Instytut stał się wykonawcą poruczeń władz PZPR województwa katowickiego. W 1992 roku został rozwiązany, co do dziś budzi wiele kontrowersji. Niniejszym publikujemy Protokoły posiedzeń Dyrekcji i Kolegium Instytutu z okresu tzw. "karnawału Solidarności”.

Sophie Mereau-Brentano. "Dyletantka" na weimarskim parnasie

red. Renata Dampc-Jarosz, Nina Nowara-Matusik

Seria: Niemiecka Literatura Kobiet (3), ISSN 2719-8170     Sophie Mereau-Brentano (1770–1806) należała do nielicznego grona pierwszych profesjonalnych pisarek niemieckich. Dane jej było bowiem publikować pod własnym nazwiskiem, wydawać czasopisma czy pertraktować z wydawcami. Swoją pozycję na rynku wydawniczym zawdzięczała jednakże w dużej mierze wsparciu „kolegów” po piórze – Friedricha Schillera i Achima von Arnima. Publikacja Sophie Mereau-Brantano. „Dyletantka” na weimarskim parnasie, pod redakcją Renaty Dampc-Jarosz i Niny Nowary-Matusik, przybliża czytelnikom tę małą znaną w Polsce autorkę epoki klasyczno-romantycznej i jej dwa utwory prozatorskie w przekładzie na język polski – powieść epistolarną Amanda und Eduard oraz opowiadanie Marie. Opracowania monograficzne trzeciego tomu serii Niemiecka Literatura Kobiet nieprzypadkowo koncentrują się na tych aspektach twórczości Sophie Mereau-Brentano, które obrazują etapy jej rozwoju twórczego, wpływ pola kulturowego na kształtowanie się osobowości (Renaty Dampc-Jarosz/Katowice), współpracę z Schillerem (Norbert Oellers/Bonn), współtworzenie historii literatury kobiet, w szczególności gatunku powieści epistolarnej (Karina Becker/Paderborn) oraz paradygmatach artystki i sztuki w autobiograficznej noweli Marie (Nina Nowara-Matusik/Katowice). Także przełożone w ramach projektu translatorskiego, w którym uczestniczyli pracownicy badawczo-dydaktyczni, studenci oraz doktoranci Uniwersytetu Śląskiego, powieść Amanda i Eduard oraz opowiadanie Marie podejmują motywy artystowskie, samorealizacji kobiet w ówczesnym społeczeństwie mieszczańskim, a także – lub przede wszystkim – nieustannego poszukiwania miłości i szczęścia.

Nestorki i nestorzy polskiej socjologii pracy. Wybrane problemy

Olga Czeranowska, Sławomira Kamińska-Berezowska, Bartosz Mika

Publikacja jest efektem realizacji projektu „Nestorzy polskiej socjologii pracy”, którego autorami i autorkami są członkowie Sekcji Socjologii Pracy PTS. W prezentowanej publikacji skupiono się tylko na wybranych obszarach projektu, które dotyczą akademickich socjologów pracy w aspekcie problematyki pracy kobiet. Z założenia proponowana publikacja ma dwa zasadnicze cele, po pierwsze ma przyczynić się  do wypełnienia luki w spojrzeniu na historię subdyscypliny z feministycznej perspektywy, po drugie ma być nawiązaniem do millsowskiej wyobraźni socjologicznej, zwłaszcza w jej wymiarze krytycznym.

Życie rodzinne w sferze zawodów wysokiego ryzyka (na przykładzie zawodu policjanta)

Monika Żak

Zagadnienie pracy ludzkiej i jej wpływu na życie rodzinne w ostatnich latach stało się tematem podejmowanym przez przedstawicieli różnych dziedzin nauki. Autorka, która jest socjologiem, również zajęła się problematyką zależności między pracą zawodową a życiem osobistym. Prezentowana książka ma na celu przedstawienie wpływu wykonywania zawodu wysokiego ryzyka na życie osobiste i rodzinne policjantów. W książce omówiono źródła teoretyczne, w których zostały nakreślone podstawowe zagadnienia związane z pracą ludzką, zawodem oraz rodziną. Opisane zostały również kwestie pracy zawodowej, ze szczególnym uwzględnieniem pracy funkcjonariuszy Policji w Polsce: historii oraz warunków społeczno-ekonomicznych. W części empirycznej pracy zostały zaprezentowane wyniki badań, jakie autorka przeprowadziła wśród funkcjonariuszy Policji, ich rodzin oraz osób z najbliższego otoczenia. Główne zagadnienia, na których skoncentrowała się autorka to: miejsce pracy i rodziny w systemie wartości policjantów, małżeństwa i rozwody policjantów, czas wolny i formy jego spędzania, czy też metody wychowawcze stosowane przez funkcjonariuszy Policji. Książka stanowi swoiste studium konsekwencji wykonywania zawodów wysokiego ryzyka dla życia osobistego i rodzinnego policjantów. Artykuł o książce ukazał się w czasopiśmie „Gazeta Uniwersytecka UŚ” nr 7 (227) kwiecień 2015, s. 14–15 (Maria Sztuka: Stres w mundurze, artykuł dostępny pod adresem: gazeta.us.edu.pl).

Literatura polska w świecie. T. 8: Polska literatura non fiction - perspektywa nadawcy i odbiorcy

Wioletta Hajduk-Gawron

Prezentujemy 8. tom z serii Literatura Polska w Świecie. Czytelnicy tej części mają możliwość zapoznania się z tekstami wygłoszonymi podczas cyklicznej VIII międzynarodowej konferencji Literatura polska w świecie. Polska literatura non fiction - perspektywa nadawcy i odbiorcy, która odbyła się w listopadzie 2022 roku w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Wygłoszone przez badaczy i badaczki z Polski oraz z zagranicy referaty zostały zgrupowane w następujących sekcjach tematycznych: - Rozprawy recepcyjne - Reportaż - (Auto)biografie - Różnorodność strategii narracyjnych - Literatura non fiction - perspektywa glottodydaktyczna. Zapraszamy do lektury, licząc na to, że zgromadzone artykuły dostarczą nie tylko inspiracji, ale także staną się przyczynkiem do dalszych badań oraz dyskusji nad literaturą non fiction i innymi wątkami poruszonymi w tym tomie.

Psychologiczne i interdyscyplinarne problemy w opiniodawstwie sądowym w sprawach cywilnych

red. Jan M. Stanik

Praca poświęcona jest rozległej i złożonej naukowo problematyce z dziedziny psychologii sądowej dotyczącej teoretycznych, metodologicznych i warsztatowych zagadnień mieszczących się w szeroko pojętym obszarze stosowania prawa cywilnego. W ramach wypracowywanej w Polsce ogólnej koncepcji (teorii) psychologii sądowej opracowanie to ujmuje zawarte w nim problemy z różnych perspektyw – „oglądu” rzeczywistości prawnej, w obrębie której występują zarówno zagadnienia ogólne (z zakresu psychologii prawa, społecznej psychologii prawa), jak i problemy konkretne: ekspertalne (wymagające korzystania z wiadomości i umiejętności specjalnych), dotyczące poszczególnych stanów faktycznych w procesie stosowania prawa cywilnego, a więc psychologii sądowej sensu stricto. Opracowanie zostało podzielone na trzy części: Społeczne i etyczne aspekty opiniodawstwa sądowego; Psychologiczna i pograniczna problematyka w opiniodawstwie sądowym w wybranych obszarach cywilno-procesowych; Varia.