Janosik Podlaski. Józefa Koryckiego prywatna wojna z komunizmem

Marek Kamiński, Ernest Szum

Józef Korycki przez całe dorosłe życie walczył z komunizmem. Nazwany przez Podlasian Janosikiem Podlaskim, rabował sołtysów i innych przedstawicieli peerelowskiej władzy, a pieniądze rozdawał biednym chłopom. Dla peerelowskiego aparatu propagandowego pozostawał zwykłym bandytą. Urodzony w 1934 roku Józef Korycki przez całe dorosłe życie walczył z komunizmem. Nazwany przez Podlasian Janosikiem Podlaskim, rabował sołtysów i innych przedstawicieli peerelowskiej władzy, a pieniądze rozdawał biednym chłopom. W stanie wojennym władza ochrzciła go "wrogiem publicznym numer 1". Po kilku nieudanych obławach został wreszcie osaczony w lesie przez armię milicji i wojska 14 maja 1982 roku. Nie widząc szansy na ucieczkę, krzyknął "Niech żyje Polska!" i strzelił sobie w głowę z sowieckiego pistoletu nagant. Po kilku dniach obudził się w szpitalu, częściowo sparaliżowany. Następne cztery lata, walcząc z paraliżem, spędził w więzieniu na Rakowieckiej, szykanowany przez administrację. Nigdy się nie poddał.

Trzy dyskursy miłosne

Maciej Gdula

Dziś nie wystarczy powiedzieć, że wszystko wokół nas płynie, bezustannie podlega zmianie i nie daje się ująć w żadne stabilne kategorie. To najwyżej połowa prawdy. Kultura współczesna nie jest nieskończenie zmienna i wieloznaczna. Oferuje nam także rozmaite narzędzia do radzenia sobie z niemożliwością ustanowienia trwałych i stabilnych relacji społecznych. Trzy dyskursy miłosne to rekonstrukcja odmiennych sposobów radzenia sobie z doświadczaną powszechnie trudnością uporządkowania relacji intymnych. Odtworzenie na podstawie treści popularnych poradników dyskursu utopijnego, utylitarnego i tradycyjnego pozwala zauważyć, jak różnie może być rozwiązywany ten sam problem. Prześledzenie różnic uzmysławia nam przynajmniej część konsekwencji dokonywanych przez nas wyborów kulturowych i pozwala rozpoznać w osobach wybierających inaczej nie absolutnych "obcych", ale ludzi zmagających się z podobnymi problemami. O specyfice każdego z dyskursów decyduje partykularny sposób rozwiązywania uniwersalnego problemu niestabilności relacji społecznych. Dyskurs utopijny przyjmuje, że aktorzy pozostają w relacji miłosnej dla niej samej, nawet wtedy gdy mają świadomość jej niekompletności i niemożności osiągnięcia stanu całkowitego wzajemnego dopasowania. Dyskurs utylitarny uzasadnia istnienie związku jego wydajnością w dostarczaniu partnerom przyjemności. Aktorzy wchodzą ze sobą w relację, ponieważ zwiększa to ich poziom satysfakcji. W tym ujęciu stworzenie udanej relacji wiąże się z redukcją innego i dopasowaniem go do własnych preferencji. Funkcjonowanie związku ma być oparte na ciągłym dążeniu do wyeliminowania niestabilności relacji miłosnej związanej z odmiennością partnera. Dyskurs tradycyjny opiera się na przyjęciu istnienia komplementarnej, stabilnej relacji między mężem i żoną. Wszelkie problemy, jakie dotykają małżeństwo, identyfikowane są jako efekt działania czynników zewnętrznych. Naturalny związek, będący wyrazem boskiego planu, rozbijany jest przez zdegenerowaną kulturę i niekorzystne konfiguracje historyczne. Przed mężem i żoną stoi heroiczne zadanie obrony relacji przed zagrożeniami zewnętrznymi poprzez pracę nad sobą i pielęgnowanie tradycyjnych wzorów relacji międzyludzkich.

Socjologia stosowana. Tradycje naukowe polskiego kooperatyzmu XX wieku

Bartłomiej Błesznowski i Aleksandra Bilewicz

Przeszło sto lat temu socjalista i działacz społeczny Edward Milewski określił kooperację mianem „socjologii stosowanej”. Niniejsza książka jest próbą przybliżenia splotu socjologii i spółdzielczości, a więc ukazania styku teorii naukowej i kolektywnego działania. Pragniemy pokazać, jak polska myśl spółdzielcza problematyzowała zagadnienia socjologiczne i jak jeden z ważniejszych ruchów społecznych na ziemiach polskich rozwijał samoświadomość, odwołując się do teorii naukowych. Czytelnik znajdzie w tomie zarówno pisma klasyków polskich nauk społecznych, takich jak Stanisław Ossowski czy Stefan Czarnowski, jak i teksty działaczy spółdzielczych, którzy zajmowali się refleksją nad funkcjonowaniem i rozwojem ruchu. Zadaniem książki jest więc ponowne przyjrzenie się historii związanych ze spółdzielczością idei naukowych, które pozwalają w niej widzieć coś więcej niż wyłącznie jeden z rodzajów gospodarki uspołecznionej. W świetle tekstów zamieszczonych w niniejszej antologii spółdzielczość to oddolne „laboratorium” zmian społecznych.

Początek końca kooperatystycznej utopii. Zbiór materiałów do nauki o spółdzielczości pracy. Jan Wolski

Adam Duszyk

W 45 rocznicę śmierci Jana Wolskiego oddajemy do rąk Czytelników pierwszą w dziejach edycję wyjątkowego źródła, jakim jest Zbiór materiałów do nauki o spółdzielczości pracy. Zbiór został opracowany przez nestora polskiej kooperacji pracy w latach 1945-1948. W zamierzeniu autora miał to być specyficzny podręcznik – zbiór lektur pomocniczych dla słuchaczy Studium Spółdzielczego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest to jedna z ostatnich prób reaktywacji przedwojennych idei spółdzielczych. Teksty poprzedzono obszernym wstępem ukazującym dorobek Jana Wolskiego, jego poglądy i wizje społeczne oraz tło polityczne epoki.  Wstęp i opracowanie naukowe Adam Duszyk  

Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa

Anna Engelking

Czym jest ludowy rytuał klątwy? Anna Engelking, etnografka i etnolingwistka z Instytutu Slawistyki PAN, szuka odpowiedzi na to pytanie, analizując magiczne mówienie-działanie w kontekście ludowej mitologii i religii, wartości i norm społecznych. Rozmowy o przeklinaniu - symbolicznym zabijaniu słowem - jakie przeprowadziła z kilkudziesięcioma mieszkańcami wsi polskich i białoruskich, prowadzą ją do odkrycia "mitu o klątwie", czyli ludowej opowieści o kondycji ludzkiej wyznaczanej przez opozycję dobra i zła, życia i śmierci, upadku i wyzwolenia. W tę opowieść wpisane jest także "lustrzane odbicie" klątwy - błogosławieństwo.

Ossowski z perspektywy półwiecza

Antoni Sułek, red.

Przygotował Antoni Sułek Stanisław Ossowski (1897-1963) dla jednych, już nielicznych socjologów polskich jest wciąż Nauczycielem, dla innych bohaterem przekazanej im legendy, a dla większości - autorem ważnych książek, czytanych lub coraz częściej tylko znanych. Ważniejsze niż miejsce, które Ossowski zajmuje w intelektualnych autobiografiach socjologów i w ich zbiorowej wyobraźni, jest jego miejsce w samej socjologii. Jego koncepcje i wpływy obecne są w dzisiejszym zasobie wiedzy i idei socjologicznych, w języku i myśleniu socjologów oraz w pojmowaniu granic, standardów, powołania i etosu nauki o społeczeństwie. O tym jest ta książka, przygotowana przez Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego w pięćdziesiątą rocznicę śmierci Ossowskiego. Antoni Sułek

Powrót do kwestii robotniczej. Seria Mutacje kapitalizmu

Stéphane Beaud, Michel Pialoux, Redakcja naukowa Małgorzata Jacyno

Stéphane Beaud, Michel Pialoux, Powrót do kwestii robotniczej Przełożyła Katarzyna Marczewska Redakcja naukowa Małgorzata Jacyno Klasa robotnicza w takiej postaci, jaka się ukształtowała w XIX wieku — jako „stały punkt odniesienia, centralny problem, zdolny długotrwale mobilizować umysły i serca” — przestała istnieć. Co pozostało z tej „klasy”? Na pierwszy rzut oka odosobnione, zatomizowane, szarpane podziałami jednostki, coraz bardziej poddane presji zwiększania wydajności pracy, które sprawiają wrażenie, jakby zrezygnowały z podejmowania wspólnych działań. Decydujące znaczenie dla przekonania o „znikaniu” robotników i pracy materialnej ma to, że w dyskursie zarówno publicznym, jak i naukowym najwięcej uwagi poświęca się pracy niematerialnej i etosowi klasy średniej. Monografia autorstwa Beaud i Pialoux jest wynikiem wieloletnich badań jakościowych i ilościowych, przeprowadzonych w fabryce Peugeota, i wyrasta z francuskiej tradycji badań socjologicznych i etnologicznych. Fabryka, w której codziennie spotykają się menedżerowie i robotnicy, pozwoliła autorom zestawić, skonfrontować i pokazać rozdźwięk między dwoma odmiennymi etosami pracy – kierowników, odwołujących się do nowoczesności, mobilności i kreatywności, oraz robotników, którym warunki pracy nie oferują możliwości sięgania po nowe dobra kulturowe, takie jak samorealizacja czy bycie innowacyjnym. Mimo że diagnozy autorów odnoszą się do realiów Francji, większość identyfikowanych przez nich problemów i paradoksów ma bez wątpienia charakter uniwersalny.

Rzeczpospolita gór. Polski alpinizm egzotyczny w dwudziestoleciu międzywojennym

Hubert Wierciński

Rzeczpospolita gór jest fascynującą opowieścią o ambicjach i sukcesach polskich wspinaczy oraz ich ucieleśnionym, wielopokoleniowym (roz)poznawaniu górskiego krajobrazu. Jednocześnie to opowieść o tym, czym w polskim dwudziestoleciu międzywojennym była nowoczesność i jak wpisywała się w nią ówczesna elita intelektualna Polski. Wreszcie, książka odsłania zawiłości kolonialnego myślenia w odniesieniu do zdobywania i opisywania odległych, a więc egzotycznych ziem i ludów. Książka Huberta Wiercińskiego należy do nurtu antropologii historycznej, ale jednocześnie poza nią wykracza. Autor przygląda się źródłom i narracjom o nich nie jak historyk, ale jak antropolog. Znaczy to, że próbuje odpowiedzieć na pytania o zwyczaje, tradycje kulturowe i obrazy świata badanej epoki. Jednocześnie jest etnografem, który doświadcza na sobie - jako wspinacz przygląda się własnemu ciału i jego zmaganiom ze skałami i górami, próbując zrozumieć doświadczenie innych. Z recenzji Karoliny Bielenin-Lenczowskiej

Spółdzielczość jako organizacja gospodarcza w II RP. Wybór pism

Filip Karol Leszczyński, redakcja naukowa

Miło nam poinformować, że w XIV edycji (2018) konkursu Krajowej Rady Spółdzielczej na najlepszą pracę badawczą poświęconą ruchowi spółdzielczemu Pan Filip Karol Leszczyński otrzymał Nagrodę I Stopnia za pracę badawczą Spółdzielczość jako organizacja gospodarcza w II RP. Wybór pism. Wybór, wprowadzenie i redakcja naukowa Filip Karol Leszczyński Wybór pism, który oddajemy w ręce Czytelników, stanowi świadectwo pragmatyzmu, a także głębokiej wrażliwości społecznej polskich spółdzielców okresu międzywojennego. Zawarta w nich idea kooperacji jest pozytywną opowieścią łączącą różne strony sporu politycznego. Państwo polskie po odzyskaniu niepodległości w roku 1918 stanęło w obliczu wielu wyzwań. Zacofanie gospodarcze, nierówności między regionami związane ze spuścizną zaborów, ogromne nierówności społeczne, niski poziom industrializacji, szalejąca inflacja czy bezrobocie - to tylko kilka spośród najpoważniejszych problemów ówczesnego społeczeństwa. Wybór pism, który oddajemy w ręce Czytelników, stanowi świadectwo pragmatyzmu, a także głębokiej wrażliwości społecznej polskich spółdzielców. Zawarta w nich idea kooperacji jest pozytywną opowieścią łączącą różne strony sporu politycznego.

Informacja i komunikacja. Seria MUTACJE KAPITALIZMU

Dominique Wolton, Redakcja naukowa Małgorzata Jacyno

Dominique Wolton, Informacja i komunikacja Przełożył Marcin Frybes Redakcja naukowa Małgorzata Jacyno Informacja to nie komunikacja. To komunikacja, a nie informacja stanowi dziś prawdziwe wyzwanie. Informacje już nie wystarczają, aby zaistniała komunikacja

Cywilizowanie dzieci? Społeczno-kulturowe badania dzieciństwa w perspektywie teorii Norberta Eliasa

Zofia Boni, Marta Rakoczy, Marta Bucholc, Julia Harasimowicz, ...

Cywilizowanie dzieci? Społeczno-kulturowe badania dzieciństwa w perspektywie teorii Norberta Eliasa Redakcja naukowa Zofia Boni, Marta Rakoczy Cywilizowanie dzieci to swoiste projektowanie dzieci za pomocą norm, wzorców i wartości uważanych w określonych momentach kulturowo-historycznych za pożądane. Przekonanie, że dziecko musi zostać poddane społecznej i kulturowej "obróbce" dotyczącej jego umysłu, emocji i ciała - czyli tytułowemu "cywilizowaniu" - towarzyszy zachodnim praktykom wychowawczym przynajmniej od czasów Oświecenia. Choć procesy te nie są zjawiskiem nowym, ich intensyfikacja i wieloaspektowość - realizowanie wielu, często sprzecznych założeń i oczekiwań wobec dzieci - są warte analizy. W książce przyglądamy się "cywilizowaniu dzieci" w różnych kontekstach historycznych, łącząc metody i perspektywy kulturoznawstwa, antropologii społecznej, historii sztuki, prawa i socjologii. Interdyscyplinarność tego ujęcia służy pokazaniu złożoności procesów społecznego wychowania. Wraz z autorkami rozdziałów czytamy na nowo teorię Norberta Eliasa przez pryzmat badań dzieci i dzieciństwa, zwracając szczególną uwagę na rolę i sprawczość dzieci w tych procesach. Autorkom recenzowanej monografii udało się zaproponować rzeczywiście nowe ujęcie dzieciństwa w zakresie humanistyki i częściowo nauk społecznych. [...] Przed pomysłodawczyniami tego tomu nikt nie pokusił się o zbadanie użyteczności Eliasowskiego ujęcia "procesu cywilizowania" w próbach zrozumienia i wyjaśnienia różnych form pojmowania i praktykowania dzieciństwa w nowożytnej Polsce. I już ten fakt świadczy o oryginalności przedstawionego tomu. Z recenzji Tarzycjusza Bulińskiego

Rewitalizacja. Podejście partycypacyjne

Dorota Bazuń, Mariusz Kwiatkowski, redakcja naukowa

Redakcja naukowa Dorota Bazuń, i Mariusz Kwiatkowski Rewitalizacja? Zdecydowanie tak, ale realizowana z myślą o mieszkańcach i z ich aktywnym udziałem. Podejście partycypacyjne polega - najogólniej rzecz ujmując - na uznaniu aktywnego udziału mieszkańców rewitalizowanych obiektów i terenów za niezbędny element tego procesu. Zostało w książce przedstawione jako alternatywa dla utrwalonego i dominującego, nie tylko w Polsce, sposobu rozumienia rewitalizacji. Autorzy omawiają teoretyczne i formalno-prawne podstawy tego podejścia i opisują przykłady przedsięwzięć rewitalizacyjnych, inspirowanych ideą podmiotowego uczestnictwa mieszkańców w procesie rewitalizacji. Za ważny punkt odniesienia uznano wypracowany w Danii model oddolnego kształtowania przestrzeni publicznej ("bottom up"). Szczęśliwie się składa, że powstała i weszła w życie ustawa, która mocno promuje partycypacyjny punkt widzenia. Za jego przyjęciem i stosowaniem przemawia szereg argumentów teoretycznych i praktycznych. Niestety, z dotychczasowych doświadczeń wynika, że decydenci preferują podejście, które jest jego przeciwieństwem - odgórne, biurokratyczne, często niezgodne z rzeczywistymi potrzebami społecznymi. Liczymy na to, że zgromadzone tutaj teksty przekonująco ukazują wizję rewitalizacji jako działania oddolnego, integrującego, wzmacniającego lokalne społeczności oraz trwale zmieniającego ich oblicze i jakość życia mieszkańców.

An Ethnography of Memory of the People\'s Republic of Poland Everyday Culture in Postwar Poland 1956-1989

Wojciech Burszta, Anna Jawor, Mirosław Pęczak, Michał Rauszer, ...

Cultural participation was seen as a source of prestige, and the requirement of personal development, of becoming a cultured person, gained popularity and became almost an inherent element of the model of social advancement. The intelligentsia was expected to elevate the cultural level of the country, primarily by introducing the less educated parts of society to the national culture. […] In our study of socialist Poland we wanted to focus primarily on the memories of everyday life of those who lived in that period. Our perspective refers therefore not to the experience of a witness of history, understood as a sequence of significant events, but rather simply to the everyday life of people who lived in this historical epoch. The aim of the study is to show not the functioning of the People’s Republic of Poland but how individual sought to “find themselves within it,” especially ways of dealing with problems, of living and experiencing. That is why we are not concentrating on studying the cultural memory of socialist Poland; rather, we are attempting to refer to the communicative memory of that period. A memory collected in the form of personal and biographical accounts, one analogous to narrative memory.

DYSTANS SPOŁECZNY WOBEC OSÓB HOMOSEKSUALNYCH

Małgorzata Skowrońska

Człowiek socjalizmu winien być człowiekiem kulturalnym. Dla człowieka socjalistycznego oświata i kultura mają być powszechnie dostępne, a stawanie się człowiekiem kulturalnym — modelem rozwoju osobowości, przedmiotem aspiracji i składnikiem awansu społecznego.  

Siedem krótkich lekcji fizyki

Carlo Rovelli

„Choć to, czego się uczymy, ma swoje granice, pali nas pragnienie wiedzy. Granice te leżą w najdrobniejszych zagłębieniach materii przestrzeni, w początkach kosmosu, w naturze czasu, w zjawisku czarnych dziur i w działaniu naszej własnej myśli. Tutaj — na krawędzi tego, co wiemy, u brzegu oceanu tego, czego nie wiemy — połyskuje tajemnica świata, piękno świata i zapiera nam dech w piersiach”. Takie jest założenie tych „krótkich lekcji”, które prowadzą nas z godną podziwu przejrzystością przez najistotniejsze etapy rewolucji, jaka wstrząsnęła fizyką w XX wieku i jaka wstrząsa nią nadal: począwszy od ogólnej teorii względności Einsteina i mechaniki kwantowej aż po otwarte kwestie architektury kosmosu, cząstek elementarnych, grawitacji kwantowej, natury czasu i umysłu. Carlo Rovelli (ur. 3 maja 1956 roku) – znakomity włoski fizyk teoretyk. Zajmuje się grawitacją kwantową, jest współtwórcą teorii grawitacji pętlowej i współodkrywcą gwiazdy Plancka. Zajmuje się także historią i filozofią nauki. Autor wielu artykułów i książek popularyzujących naukę. Siedem krótkich lekcji fizyki przetłumaczono na 41 języków.

Podróże, zamyślenia, aluzje

Marian Golka

Podróże pozostawiają różne ślady i odpryski: wrażenia, wspomnienia, fotografie. Czasem rozczarowania, ale też nowe tęsknoty i nowe zamierzenia podróżnicze. Niekiedy także opowieści. Dawniej pisano listy i wspomnienia, dziś niektórzy piszą blogi, a jeszcze inni tworzą książki, przewodniki, filmy. Proponowane tu szkice powstawały w różnych latach na marginesie wyjazdów i refleksji po powrocie do domu. Są to nie tyle wrażenia z podróży, ile odległe echa czy przypomnienia wywołane różnymi wyjazdami. Ich związek z tymi dalekimi miejscami jest jednak tak dyskretny, jak niewyraźne mogą być delikatne aluzje. Sam jestem zdziwiony, że zdołały się one jakoś zachować, utrwalić, pozostać ze mną. Zatrzymały się na podobieństwo szumu morza zamkniętego w zakamarkach starych łodzi pozostawionych na opuszczonym brzegu. To trafna analogia, gdyż zarówno same podróże, jak i ich wspominanie to także poszukiwanie przeszłości. Podróże do "nie-teraz" i do "nie-tutaj" można odbywać nie tylko na ten sam bilet, ale i dzięki podobnym tęsknotom i marzeniom, które zazwyczaj są nieco zawoalowane. Wierzę, że dzięki pisaniu i czytaniu o nich stają się choć trochę bardziej wyraźne.

Z dziejów afektu penalnego

Jarosław Utrat-Milecki, redakcja naukowa

Redakcja naukowa Jarosław Utrat-Milecki Opracowanie Z dziejów afektu penalnego stanowi trzeci tom serii Kultury Penalne. Tom ten, jak to anonsowaliśmy z Marianem Filarem, ma wprowadzić, mówiąc metaforycznie, "głębię" strategiczną do zarysowanego w tomie drugim nowego ujęcia polityki kryminalnej. Tom czwarty, przygotowany przez Jadwigę Królikowską, pozwoli natomiast na skonfrontowanie przeprowadzonych analiz z rzeczywistym aktualnym rozumieniem kary kryminalnej i wizji polityki kryminalnej w poglądach przedstawicieli polskiego wymiaru sprawiedliwości karnej.Wraz z rozwojem studiów kulturowych uwarunkowań polityki kryminalnej, co odnotowuje się na szerszą skalę, choć w sposób może niezbyt systematyczny od lat 90. XX w., na znaczeniu może zyskiwać zrozumienie różnych tematów i skojarzeń kulturowych, które także współcześnie wykorzystywane są w dyskursie penalnym. Trudno takie badania przeprowadzić inaczej niż w szerokim interdyscyplinarnym zakresie, co wymaga erudycji i przynajmniej na pewnym etapie szerszej współpracy specjalistów z różnych dyscyplin. W końcowym fragmencie tomu trzeciego przedstawiam wypracowane wspólnie z Marianem Filarem podejście do polityki kryminalnej, które nawiązuje do wcześniej prowadzonych badań integralnokulturowych kary kryminalnej. Jest to moim zdaniem tym ważniejsze, że w okresie tzw. ponowoczesnym następuje także zacieranie tożsamości kary jako środka pozbawiania ludzi cenionych wartości i polityka kryminalna coraz wyraźniej staje się elementem kontroli społeczeństwa poprzez zarządzanie przestępczością. Z Wprowadzenia Jarosława Utrata-Mileckiego

Piotr Zamojski Edukacja jako rzecz publiczna Raport z próby budowania sfery publicznej wokół edukacji w Polsce

Piotr Zamojski

Edukacja jest dobrem, które leży w zasięgu naszej mocy i za które jesteśmy odpowiedzialni. Jest rzeczą publiczną, jest sprawą, która powinna nas obchodzić, jest częścią naszego wspólnego świata, która domaga się naszej troski. Jest to [...] książka niemożliwa. Niemożliwa na wielu poziomach: dlatego właśnie, że podjęte badanie w działaniu [...] przekracza horyzont krytycznej samoświadomości, by wytworzyć rzeczywistość kontrfaktyczną, "nie z tego świata" [...] Wychodząc od rozpoznań Hannah Arendt, wzbogaconych i zmodyfikowanych przez niezwykle szerokie odniesienia do dorobku filozofii politycznej, Zamojski buduje punkt wyjścia dla swojego badania w działaniu: Ranciere'owskiego praktykowania niemożliwej czy kontrfaktycznej równości, urzeczywistnienia, poprzez debatę o edukacji, sfery publicznej, w której nie ma Niewolnika. [...] Przedstawiony w książce Zamojskiego eksperyment badawczy prowadzony był przez dekadę, co samo w sobie wprowadza kolejny wymiar niemożliwego [...] Właśnie dlatego, że w tak wielu planach urzeczywistnia się w niej niemożliwe, jest to książka zarazem wybitna i niesamowita. [...] Dostajemy w niej swoisty przewodnik po utopii - utopii chwilowo urzeczywistnionej, dynamicznie stającej się, niedomkniętej, co sprawia, że i przewodnik zyskać musi specyficzną formę: starannego opisu nietrwałych punktów orientacyjnych. Fragment recenzji Piotra Laskowskiego Wprowadzenie (fragmenty) Odwołując się w niniejszej książce do figury Niewolnika, czynię to zawsze z pełną świadomością, że jej obecność w naszym myśleniu politycznym jest prologiem do horroru niewolnictwa, rasizmu, antysemityzmu czy jakiejkolwiek innej formy odbierania ludziom ich godności, wolności i równości, których ostatecznym spełnieniem jest ludobójstwo. Robię to, chociaż książka ta dotyczy czasów i sytuacji, których nie sposób zestawiać z okrucieństwem prawdziwego niewolnictwa. W posługiwaniu się filozoficzną (czy też metafizyczną) figurą Niewolnika absolutnie nie chodzi o neutralizację (czy rozmywanie) pojęcia niewolnictwa z całą jego historyczną ostrością i brutalnością potwornych praktyk, które nazywamy tym właśnie pojęciem. Wręcz przeciwnie, w zabiegu tym idzie o wskazanie, gdzie niewolnictwo się zaczyna i dlaczego wciąż tak trudno się nam od niego uwolnić. . Należy raczej traktować użycie tej figury jako ostrzeżenie niż rozmycie. Nie idzie bowiem o poszerzanie znaczenia tego pojęcia o jakieś formy niebezpośredniej przemocy wykluczania przez demokratyczne i liberalne struktury społeczne i państwowe, ale o to, aby zasygnalizować, że te wykluczenia przechowują w sobie zasadnicze mechanizmy, które są prologiem do niewolnictwa i ludobójstwa. Kluczowy problem polega oczywiście na tym, że te mechanizmy są głęboko zakorzenione w nas samych jako ludziach Zachodu. [...] Czy mamy porzucić drogę oświecenia i odrzucić ideę edukacji? Czyż nie pozostanie nam wówczas jedynie dyskurs "natury ludzkiej", ze wszystkimi jego niebezpieczeństwami? Postaram się dowieść, że każde wyłączenie edukacji z procesu politycznego jest równoznaczne z powtórnym ustanowieniem Niewolnika, czyli apriorycznym określeniem jakiejś grupy ludzi jako nierozumnych, niezdolnych do uczenia się, niezdolnych do edukacyjnej transformacji, którzy jedynie rozpoznają cudze rozkazy jako rozumne i dlatego są przedmiotem społecznego zarządzania, politycznej i pedagogicznej obróbki; ich wola się nie liczy, jest jedynie składnikiem większego projektu, ustanowionego poza nimi, bez ich udziału, przez oświeconych reprezentantów ucieleśnionego Rozumu. Jeśli zatem oświecenie nie jest jeszcze projektem ukończonym, to przede wszystkim dlatego, że edukacja nie musi być transmisją. Nie musi zakładać radykalnego odstępu między rozumnymi i nierozumnymi, wiedzącymi i niewiedzącymi, potrafiącymi i niepotrafiącymi... Edukacja może być pomyślana bez ustanowienia Niewolnika. Po co nam jednak taka edukacja? Czyż jej możliwość nie zakłada, że żyjemy w społeczeństwie rozumnych, w którym nie ma "ciemnych" do oświecania? Dotykamy tu istoty trudności, przed jaką stoimy. Polega ona na zmianie milczących założeń, które rządzą naszą kulturowo-społeczno-polityczną wyobraźnią (w tym także wyobraźnią edukacyjną). Oznacza to - i jest to wiedza niebagatelna - że zmiana hegemonicznej koncepcji edukacji oznacza zmianę polityczną (w szerokim sensie tego słowa), i odwrotnie: każda zmiana polityczna wymaga zmiany dominującej społecznie koncepcji edukacji.

Katolickie mniejszości wyznaniowe w Polsce i Ukrainie. Studia porównawcze

Magdalena Zowczak, Maria Sokołowska, Elżbieta Przybył-Sadowska, Magdalena Zatorska, ...

Katolickie mniejszości wyznaniowe w Polsce i Ukrainie. Studia porównawcze Redakcja naukowa Magdalena Zowczak Studia zawarte w monografii ukazują społeczności dwóch wyludniających się, peryferyjnych miasteczek: Murafy na ukraińskim Podolu, gdzie wśród prawosławnych zamieszkują od wieków rzymscy katolicy, oraz Białego Boru, gdzie po drugiej wojnie światowej osiedlono deportowanych z Bieszczad grekokatolików.

Kooperatyzm, anarchizm, feminizm

Maria Orsetti

Redakcja naukowa Piotr Laskowski iMaria Orsetti (1880-1957) jest myślicielką, która wprowadziła do polskiej spółdzielczości perspektywę feministyczną i anarchistyczną. Tłumaczka pism Piotra Kropotkina, praktyczka zaangażowana w prace Lubelskiej Spółdzielni Spożywców czy Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, współzałożycielka spółdzielni wydawniczej "Książka", organizatorka Ligi Kooperatystek, połączyła działalność spółdzielczą ze śmiałą wizją radykalnej przebudowy świata. Niniejszy wybór obejmuje najważniejsze (nigdy nie wznawiane) broszury i artykuły Orsetti, a także pierwsze wydanie jej doktoratu pt. "Antykapitalistyczne podstawy ruchu spółdzielczego".

Andrzej Kojder, Godność i siła prawa. Szkice socjologicznoprawne

Andrzej Kojder

Kiedy ktoś pyta, co to znaczy, że prawo ma godność, odpowiadamy: znaczy to tylko tyle (i aż tyle), że strzeże godności człowieka, a więc w jednakowym stopniu przypisuje podstawowe uprawnienia i wolności wszystkim ludziom i na wszystkich nakłada w dziedzinie praw publicznych te same obowiązki. Prawo, któremu można przypisać godność, nie zachęca do zdrady, dwulicowości, kłamstwa, wiarołomstwa, nie naraża nikogo na zgubę, ból i poniżające traktowanie, nie wymusza poddańczej uległości i nie nakłania do określonych wyborów religijnych, politycznych, moralnych, estetycznych czy jakichś innych. Nikogo również nie wywyższa tylko z tego powodu, że to jest on, a nie ktoś inny, nikogo też nie czyni obywatelem drugiej kategorii. Prawo, które ma na widoku godność człowieka, wdraża do powszechnej życzliwości, dobrych uczynków, pielęgnuje cnoty osobiste - ambicję, dumę, odwagę, prawdomówność, skromność - wzmacnia również cnoty obywatelskie, takie jak odpowiedzialność, obowiązkowość, przychylność, serdeczność. (...) tak jak każdy człowiek ma mniej lub bardziej wyrazistą osobowość (charakter, temperament, postawę życiową), podobnie każdy system prawny ma w danej epoce cechy swoiste, szczególne. O ile jednak godność człowieka najwyraźniej przejawia się w sytuacjach zagrożenia, a jej probierzem są niebezpieczeństwa i trudy, którym musi on sprostać, o tyle godność prawa uwidacznia się w jego codziennym funkcjonowaniu. O nabywaniu przez prawo coraz większej godności świadczy to, że rozdziela ono coraz więcej dobrodziejstw i jest powściągliwsze aniżeli w przeszłości w szafowaniu surowymi karami.

Fenomen małego miasta

Mariusz Zemło

Fenomen małego miasta Mariusz Zemło Są jeszcze miejsca na ziemi - ostatkiem sił nie goni się tam z pracy do domu, nie zauważając, co mija się po drodze; są jeszcze takie miejsca, w których sąsiad znajduje czas, by usiąść na ławie, popatrzeć sąsiadowi głęboko w oczy i powierzyć mu swoje troski, i wsłuchać się w jego boleści; są jeszcze miejsca na polskiej ziemi, w których ludzie znajdują chwile, by spojrzeć w niebo i z zachwytem przywitać klucze powracających z nastaniem wiosny żurawi czy z zaciekawieniem przyglądać się, jak z trawy ospale wysuwają się winniczki, by zażyć odrobiny ciepła; są też miejsca, w których zbierają się ludzie, by w gromadzie śpiewem czy muzykowaniem budować wspólnotę odczuć i przyjacielskich relacji. Są jeszcze i takie miejsca, w których, skoro na jednych przychodzi czas smutku, inni szanują ten stan i przynajmniej nie obrażają powagi chwili, a gdy spada na kogoś radość i wesele, inni wtórują mu w uniesieniu, nastrajając się na odpowiednią nutę, kiedy jedni oddają się postowi i zadumie modlitewnej, inni, choćby nie mieli ku temu powołania, z karnawałem wstrzymują się na inną porę. Te miejsca przynależą do świata, który teoretycznie nie powinien istnieć już dzisiaj, a istnieje... w małych miastach. Wstęp (fragmenty) W obiegu społecznym funkcjonuje wiele opinii o nieatrakcyjności małych miast. Przy tej okazji podkreśla się stagnację, nudę, szarość, bylejakość, wreszcie - ich pospolitość. Niewykluczone, że takie wrażenie może odnieść kierowca szybko mknącego auta, który zabłąkał się w poszukiwaniu drogi do metropolii będącej celem biznesowej wyprawy. To wrażenie może się jeszcze utrwalić, kiedy ów podróżujący zdecyduje się na krótki posiłek w miejscowym barze i nie znajdzie tam standardów, do jakich przyzwyczaiły go (choć nie bez wyjątku) wielkie miasta. Bieżące sprawy, kolejne telefony, "niedoczasowość" nie pozwalają na to, by pojawiła się szansa zejścia z tego powierzchownego poziomu pierwszych wrażeń nieco głębiej, bliżej rzeczywistości. Po pospiesznym posiłku znowu mknie co sił do celu podróży. A już na miejscu opowiada kolegom, w jakiej to "dziurze" przyszło mu się z konieczności zatrzymać, jak wszystko tam było "niefajne" i że ciągle nie może otrząsnąć się po tym, co spotkał. "Dajcie szybko espresso - woła - bym mógł się pozbyć niesmaku doznań". Tymczasem małe miasta mają swój urok. Ta ich właściwość jest zauważana zarówno w relacji do innych skupisk osiedleńczych, jak i w zestawieniu z im podobnymi. Wystarczy lekko zwolnić, a najlepiej na krótki czas zrezygnować z pościgu "za niczym" lub też z "ucieczki od samego siebie" - jak by kto inny wolał powiedzieć - i spokojniejszym okiem na różne tego miasteczka sprawy popatrzeć, by ów urok zauważyć. Wówczas to, co pospolite, może się okazać niepowtarzalne, to co szare - mieniące się wachlarzem wyjątkowo rzadkich barw, co nudne - nadzwyczaj atrakcyjne, co monotonne - tak naprawdę bajeczne itd. Takiemu spojrzeniu na małe miasta niniejsze opracowanie chce wyjść naprzeciw. Podróżny przemierzający połacie polskiej ziemi doświadcza odmienności krain, które znalazły się na jego szlaku. Zmienia się krajobraz, zmienia się sposób zagospodarowania przestrzeni, zmienia się sposób zasiedlania i jego gęstość, wreszcie i sami ludzie, z wyglądu podobni w zachowaniu, zdradzają typowe dla siebie walory, w zestawieniu z innymi niepowtarzalne. Autor niniejszego opracowania postanowił zabrać Czytelnika na wyprawę po Podlasiu - w zdecydowanej większości zamieszkanym przez autochtonów, od pokoleń łączących swój los z wydarzeniami (bardziej i mniej burzliwymi) przetaczającymi się przez ziemię wybraną przez ich przodków na miejsce osiedlenia. Obszary tej krainy wciąż porośnięte są bujnymi lasami i dziewiczymi borami. Kwieciste łąki spotykają się z polami zbóż. O niepowrotnym przemijaniu czasu - i o trwaniu - zdają się przypominać rzeki tych stron: dostojnie płynący Bug, którego wody ciągną tony piachu i mułu - matrona rzek wschodniej Polski - nieco szybsza i zwinniejsza Narew, meandrująca po puszczańskich ostępach zupełnie kameralna Supraśl. Te sielankowe krajobrazy są przecinane nitkami asfaltowych nawierzchni, a po nich z dużą prędkością przemieszczają się nowoczesne auta, burząc harmonię i naturalny spokój, które podkreślał jeszcze nie tak dawno stukot końskich podków leniwie uderzających o bruk. W takie przestrzenie z rzadka, tu i tam, wplecione są miasteczka. Miasteczka w przeważającej większości małe, liczące od kilku do kilkunastu tysięcy mieszkańców.

Pobocza socjologii

Andrzej Kojder

Już pobieżny przegląd zawartości współczesnych podręczników socjologii unaocznia, że dyscyplina ta jest wielce zróżnicowana. Przekonują też o tym uniwersyteckie programy nauczania socjologii. Zawierają one, w różnej kolejności, takie zagadnienia, jak: struktura społeczna, stratyfikacja, nierówności społeczne, zmiana społeczna, interakcja, socjalizacja, kultura, rodzina, wychowanie. Teksty zawarte w tej książce nie nawiązują do tych zagadnień. Uzasadniony jest więc tytuł: Pobocza socjologii. Bo na poboczach głównego nurtu socjologii sytuują się refleksje autora. Wykluczenie prawne- Destrukcja normatywności - Norma prawna i norma moralna - Przemiany ustrojowe - Elita polityczna - Bezpieczeństwo - Konflikt interesów - Korupcja - Przekonania moralne - Socjotechnika rozwiązywania problemów społecznych - Przekonania przesądne - Naznaczanie społeczne - Przyjaźń - Starość

Oszczędność, praca, solidarność. Wybór pism

Franciszek Stefczyk

Wybór, wprowadzenie i redakcja naukowa Remigiusz Okraska W 155 rocznicę urodzin twórcy jednej z największych inicjatyw spółdzielczych w dziejach Polski oddajemy w Państwa ręce pierwszy w historii zbiór tekstów Franciszka Stefczyka. Książka zawiera pięć jego najważniejszych rozpraw z lat 1890-1925 i obejmuje w zasadzie cały okres aktywności publicznej ich autora. Są to teksty dotyczące spółdzielczości oszczędnościowo-kredytowej, kooperacji w rolnictwie, dziejów polskiej spółdzielczości oraz Spółdzielczego Instytutu Naukowego. Poprzedzone są przedmową ukazującą dorobek ich autora oraz jego poglądy i wizje społeczne.