Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy

red. Magdalena Pastuch, Mirosława Siuciak, współudz. Kinga Wąsińska, Wioletta Wilczek

Tom jest pokłosiem zorganizowanego w Katowicach I Kongresu Historyków Języka. Celem tego spotkania naukowego była prezentacja dotychczasowych osiągnieć naukowych językoznawstwa historycznego oraz przestawienie najważniejszych planów badawczych dyscypliny. W Kongresie wzięło udział blisko 150 naukowców reprezentujących tę dziedzinę. W wystąpieniach Kongresowych podejmowano różnorodne wątki, które ułożyły się w następujące bloki tematyczne: Dylematy metodologiczne współczesnego językoznawstwa diachronicznego Badania historycznojęzykowe a uniwersalne problemy lingwistyki Źródła w badaniach diachronicznych Leksykologia i leksykografia Polszczyzna regionalna i dialekty Komunikacja. Genologia. Stylistyka Wiedza historycznojęzykowa w kształceniu uniwersyteckim   Bardzo istotnym uzupełnieniem tomu jest zapis i omówienie dwóch przeprowadzonych dyskusji panelowych, które zogniskowane były wokół następujących zagadnień: 1. Wyzwania badawcze i metodologiczne lingwistyki historycznej; 2. Nauczycielskie zadania historyków języka wobec narodowej wspólnoty komunikatywnej dawniej i obecnie. Środowiskowe głosy na temat miejsca językoznawstwa diachronicznego w badaniach lingwistycznych, opinie na temat podstawowych problemów i dylematów z pewnością ważne są dla wszystkich zainteresowanych postępem badań nad językiem. Dodatkową wartością tomu jest jego ostatnia część poświęcona uroczystościom nadania Instytutowi Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego imienia wybitnej językoznawczyni – Ireny Bajerowej. Utrwalone głosy Przyjaciół, Rodziny i Uczniów oddają naukowy, a jednocześnie bardzo ciepły charakter tego ważnego wydarzenia.

Teatrologia na rozdrożach

red. Adriana Świątek, red. Piotr Tenczyk

Na początku XX wieku, gdy teatrologia zyskiwała autonomię jako dyscyplina uniwersytecka, jej przedmiotem badań uczyniono przedstawienie. Po ponad stu latach nie przestano zadawać pytania: co stanowi istotę teatru? Czy wszystko jest teatrem, a może raczej widowiskiem lub performansem? Ta nieodwracalna skłonność ku otwartości i elastyczności granic ponowoczesnej teatrologii rodzi z oczywistych względów wiele wątpliwości i niepokojów związanych z jej tożsamością, lecz równocześnie sprawia, że znajduje się ona w procesie, niejako in statu nascendi. […] Oddajemy do rąk Czytelników zbiór będący zaledwie sygnałem (jednym z wielu) na rozdrożach teatrologii, przystankiem w bezkresnej podróży, refleksją pielgrzyma, wątpliwością filozofa, świadectwem praktyka. Ta polifoniczna wypowiedź ogniskuje co najmniej kilka obszarów badawczych kluczowych dla współczesnej nauki o widowiskach. (Prolog, fragment)   Wersja elektroniczna nie zawiera płyty CD.

Język w internecie. Antologia

red. Małgorzata Kita, Iwona Loewe

Tom Język w internecie. Antologia jest uszczegółowieniem poprzedniej publikacji redaktorek pt. Język w mediach. Antologia. W tym cyklu ukazał się też niedawno zbiór Język w telewizji. Antologia (2016). Internet jest medium i zarazem środowiskiem komunikacyjnym niewyobrażalnie rozległym, zróżnicowanym i sfragmentaryzowanym. Wybrane do antologii teksty ukazują zjawiska ważne w komunikacji werbalnej, ale też będące fragmentami czy wycinkami „galaktyki języka internetu”. W tomie Czytelnik znajdzie artykuły znawców problematyki z różnych ośrodków naukowych. Są tu teksty podejmujące problematykę ogólną, teoretyczną, jak też opisy i analizy oraz interpretacje zjawisk szczegółowych, ujmujące istotne i nowe zjawiska charakterystyczne dla języka w internecie, wypracowującego praktyki komunikacyjne charakterystyczne dla niego, ale też wchłaniającego właściwości wcześniejszych mediów. To, co dla niego typowe, to duża dynamika zmian dokonujących się w przestrzeni komunikacji w Sieci.

Cieszyńskie Naukowe Forum Studenckie. T. 2: Wielokulturowość - doświadczanie Innego

red. Aleksandra Gancarz

Cieszyńskie Naukowe Forum Studenckie to inicjatywa wydawnicza pracowników i studentów Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nawiązująca do wielowiekowych cieszyńskich tradycji kształceniowych i publikacyjnych. Redaktorem serii Cieszyńskie Naukowe Forum Studenckie jest Alina Szczurek-Boruta. Drugi tom pt. Wielokulturowość – doświadczanie Innego to interdyscyplinarne forum wymiany myśli studentów i początkujących naukowców. Praca zbiorowa stworzona m.in. przez pedagogów, etnologów, psychologów, filozofów, filologów podejmuje tematykę wielokulturowości w wymiarze społecznym, edukacyjnym, filozoficznym i kulturowym. Autorzy poszczególnych tekstów podejmują temat wielokulturowości jako fenomenu naszych czasów, jak również zwracają uwagę na wybrane grupy społeczne, które na co dzień doświadczają własnej inności, będąc zarazem źródłem doświadczania inności dla swego otoczenia. Publikacja zawiera artykuły naukowe, komunikaty z badań, sprawozdania z konferencji, recenzję pracy naukowej, materiały pomocnicze dla studentów, a także prezentuje doświadczenia krajowe i zagraniczne studentów oraz ukazuje działalność studencką. Praca jest adresowana do studentów i badaczy dyscyplin z obszaru nauk społecznych i humanistycznych. Zainteresować może pedagogów, psychologów, socjologów, filozofów, kulturoznawców oraz osoby zaangażowane praktycznie w budowanie społeczeństwa międzykulturowego – nauczycieli, wychowawców, dziennikarzy, działaczy i aktywistów społecznych.

"Ja" w przestrzeniach aksjologicznych. Z problematyki podmiotowości w literaturze XIX-XXI wieku

red. Leszek Zwierzyński, Monika Wiszniowska, Paweł Paszek

Książka „Ja” w przestrzeniach aksjologicznych. Z problematyki podmiotowości w literaturze  XIX –XXI wieku, jest próbą sformułowania na nowo w świecie nowoczesnym i ponowoczesnym relacji podmiotu ze sferą wartości, próbą  w której „ja” i świat mogą odsłonić swe trochę mniej oczywiste rysy. Znaczenie literatury polega na tym, że tworzone przez siebie koncepcje świata, bytów i zjawisk konkretyzuje w postaci czegoś realnie istniejącego, unaoczniając, czym są i co się z nimi dzieje. Podobnie unaocznia ona nasze „ja” w splocie z wartościami. Literatura stwarza, organizuje pole, na którym to, co się wydarza, może być oglądane i badane. Korzystając z tej ontologicznej zdolności literatury, a także z szerokiego spektrum darowanych przez nią zjawisk, pytamy w książce o przygody „ja” w przestrzeniach wartości,  o to, co mówią o nich formy literackie, nowe postaci literatury, a także stare w nowym odczytaniu. Pierwszą część książki wypełniają prace, które dla zbadania i opisu przestrzeni aksjologicznych poezji skupiają się w szczególny sposób na figurach poetyckich. Przenikają się tu romantyczne i modernistyczne obszary literatury, badane najczęściej w przekrojowym, komparatystycznym ujęciu. Niezwykle interesująca wydaje się dyskusja między tekstami mówiącymi o relacji dobra i zła, i szerzej – o różnych kształtach świata wartości. Część drugą książki organizują problemowo i formatują niejako teksty, które określają w sposób fundamentalny sytuację człowieka we współczesności. Zanikły już metafory i symbole, istnieją tylko rzeczy, ich ślady w przestrzeni pamięci. W ostatniej  części książki badana jest przestrzeń aksjologiczna w pogranicznych przestrzeniach literackich: reportażu, krytyki czy wartości w sferze twórczości elektronicznej. Książka skierowana jest do literaturoznawców, kulturoznawców i filozofów, lecz także do ogółu osób czytających, szukających orientacji w świecie współczesnym, a kierujących się wartościami.

Podstawy chemoinformatyki leków. Wydanie drugie rozszerzone

Andrzej Bąk, Jarosław Polański

Na polskim rynku księgarskim dostępnych jest szereg podręczników poświęconych chemii leków oraz projektowaniu leków, brakuje natomiast podręcznika poświęconego chemoinformatyce. W zamyśle autorów niniejszy skrypt ma za zadanie wypełnić tę lukę. Ponieważ od swych źródeł chemoinformatyka łączy się z projektowaniem molekularnym, wyeksponowaliśmy w szczególności problemy chemoinformatyki leków. Odpowiada to profilowi nowych specjalności, chemii leków oraz chemii informatycznej, uruchomionych w Instytucie Chemii Uniwersytetu Śląskiego. Podręcznik przeznaczony jest dla studentów chemii i farmacji, którzy interesują się wykorzystaniem komputera jako narzędzia wspomagającego badania oraz dydaktykę tych przedmiotów.

Zaufanie i ryzyko w doświadczeniu przedsiębiorców

Łukasz Trembaczowski

Problemy zaufania i ryzyka znalazły się w ostatnim okresie w obszarze zainteresowania socjologów. Przyglądając się koncepcjom teoretycznym w naukach społecznych, poświęconym problematyce ryzyka, można zauważyć, iż w wielu pracach autorzy wskazują na zagadnienie zaufania. Z drugiej strony w wielu pracach socjologicznych poświęconych problematyce zaufania, pojawia się problem ryzyka. Szczególnie interesujący jest przypadek ryzyka zaufania, a więc ryzyka jakie podejmujemy, kiedy musimy komuś zaufać. Oba problemy są w prawdzie z sobą związane, wciąż brakuje ich spójnej koncepcji na gruncie teoretycznym. Ich połączenie jest ważnym wyzwaniem, przed którym staje współczesna teoria socjologiczna. Jak w tych warunkach prezentują się badania nad zaufaniem i ryzykiem? Zagadnienia te do tej pory były analizowane osobno. Wynika to zapewne z braku spójnej teorii łączącej oba problemy. Jednak dociekania integrujące te obszary są konieczne, a ich wyniki mogą przyczynić się do powstania spójnej koncepcji teoretycznej. Połączenie teorii z praktyką jest szczególnie wyraźne w przypadku niektórych paradygmatów badań nad ryzykiem. Znaczenie ryzyka w teorii nauk społecznych rośnie. Dobrym wskaźnikiem tego zjawiska jest postulowana przez Lecha Zachera nowa subdyscyplina socjologii: socjologia ryzyka. (…) Niniejsza praca powstała na podstawie dwóch edycji badań realizowanych w 2007 i 2013 r. Początkowo nie planowano wznowienia badań, a ustalenia z 2007 r. miały stać się samodzielną podstawą studium. Podczas powstawania pierwotnej wersji tego tekstu świat pogrążył się w kryzysie ekonomicznym, najpoważniejszym od czasów wielkiego kryzysu z przełomu lat 20. i 30. Tym samym pojawiła się poważna wątpliwość odnośnie adekwatności uzyskanych wyników. Wtedy też narodził się pomysł powtórzenia badań, kiedy sytuacja kryzysowa nasili się. Jednak polska gospodarka okazała się bardziej odporna niż partnerów z Unii Europejskiej czy Ameryki. W końcu badania zostały zrealizowane w 2013 r., który okazał się być najgorszym rokiem w całym okresie trwania kryzysu. Tym samym, trochę przypadkowo, uzyskano materiał z badań realizowanych u samego szczytu hossy z lat 2002–2007, kiedy nikt nie podejrzewał nadchodzących zmian i z samego dołu bessy, która zaczęła się w 2008 r. i, miejmy nadzieję, przeminęła. W obu przypadkach przyjęto te same założenia, cele, narzędzia, metody i sposoby doboru próby. Nie są to jednak badania panelowe, gdyż zbyt wiele przedsiębiorstw z pierwszej edycji badań nie przetrwało sześciu lat dzielących obie próby. Nie należy jednak patrzeć na to jak na wielką stratę, pierwotnie badania bowiem nie były planowane jako panelowe, więc niemożliwe byłoby ustalenie zmian odpowiedzi poszczególnych respondentów. Niemniej uzyskane wyniki pozwalają na porównanie tego jak przedsiębiorcy postrzegają zaufanie i ryzyko w zmienionym kontekście sytuacyjnym. (fragmenty Wstępu)

Kultury obrazu - tabu - edukacja

red. Ilona Copik, Barbara Kita

W tekstach, jakie znalazły się w zbiorze, nie tyle [...] bierze się pod lupę tabu, ile podejmuje się złożoną refleksję nad ewolucją tego pojęcia. Autorzy odwołują się przy tym do  rozumienia tabuizacji zgodnego ze słownikiem  tradycyjnej antropologii, odnoszącym  sens tego co zakazane do samego źródła kultury tradycyjnej (działania wzmacniającego więzy społeczne, pełniącego funkcje integrujące zbiorowość) oraz transformacji tabu, jaka dokonuje się  we współczesnych zmediatyzowanych kulturach pod wpływem rozwoju wysokich technologii, rozprzestrzeniania się nowoczesnych technik komunikacyjnych  i związanych z tym zjawisk społeczno-kulturowych (upłynnienia tożsamości, unifikacji, sekularyzacji).  W tekstach tych można wprawdzie znaleźć  refleksje odwołujące się do zjawiska istnienia obszarów wspólnoty doświadczeń kultur pierwotnych i współczesnych (mity, rytuały, normy społeczne – fundamenty ładu symbolicznego), więcej jest w nich jednak przykładów świadczących o  zasadniczych różnicach, które potwierdzają słuszność tezy, że tabu jako kategoria antropologiczna funkcjonuje dziś nieco inaczej aniżeli kiedyś, przede wszystkim podlega nieuchronnej dynamizacji.   fragment Wstępu

Społeczne znaczenie miejskich przestrzeni publicznych

Krzysztof Bierwiaczonek

Punktem wyjścia do rozważań zawartych w książce jest spostrzeżenie, że jeśli współcześnie chce się mówić o mieście jako czymś więcej niż strukturze administracyjnej, demograficznej i gospodarczej, to konieczne jest istnienie przestrzeni publicznych, w których mieszkańcy mogą doświadczać zarówno obecności innych osób, jak i samej przestrzeni miejskiej. Interesującym przedmiotem badań jest zatem sposób konfrontowania się mieszkańców miast z przestrzenią publiczną. Jest to proces wielowymiarowy, związany z codziennym funkcjonowaniem w przestrzeni oraz z refleksją nad jej znaczeniem dla miasta czy rolą w kształtowaniu tożsamości miejskiej i jednostkowej. Wymienione zjawiska związane są z różnorodnymi sposobami doświadczania i definiowania miejskiej przestrzeni publicznej. Doświadczanie miejskiej przestrzeni publicznej było głównym przedmiotem badań. W ich realizacji przyjęto klasyczną w socjologii perspektywę kulturalistyczną, która zakłada analizę rzeczywistości społecznej z perspektywy jednostek. W takiej perspektywie zdefiniowano miejską przestrzeń publiczną jako obszar w mieście, który jest dostępny, przyciągający, umożliwiający konfrontację z innymi użytkownikami miasta, estetyczny, w którym ludzie chcą się spotykać, działać i czują się bezpiecznie. Analizowane w tekście badania przeprowadzono w 2012 roku w trzech śląskich miastach: Jastrzębiu-Zdroju, Tychach i Żorach. W sumie za pomocą techniki wywiadu kwestionariuszowego przebadano 982 osoby. W książce dla celów porównawczych przywołano też wcześniejsze wyniki badań prowadzonych w Gliwicach i Katowicach. Ich wykorzystanie wraz z głównymi badaniami pozwala na wyciąganie wniosków o bardziej ogólnym charakterze, wykraczającym poza studia przypadków. Zebrany materiał badawczy pozwolił na sformułowanie kilku wniosków związanych ze społecznym doświadczaniem miejskiej przestrzeni publicznej. W każdym mieście istnieją przestrzenie bez większych problemów identyfikowane przez mieszkańców jako takie, które są przykładami dobrych przestrzeni publicznych. Najczęściej są to miejskie rynki lub place zlokalizowane w centrach miast, atrakcyjne przestrzenie rekreacyjne lub parki. Z perspektywy mieszkańców miast i użytkowników przestrzeni publicznych szczególnie istotna jest ich wielofunkcyjność, umożliwiająca podejmowanie różnorakich aktywności.

"Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa" 2018, T. 9, z. 2: Metropolie jako przedmiot badań - zagraniczne doświadczenia, polskie oczekiwania

Robert Pyka

Miasta tworzą dominujące środowisko życia człowieka i stanowią miejsca dynamicznego rozwoju, innowacyjności, kreatywności, w których poszukuje się rozwiązań kluczowych problemów współczesnego świata. Poza tym są podstawowym źródłem wielu wyzwań dotyczących kwestii bezpieczeństwa czy zmian klimatu, gdyż zużywają większą część światowej energii i w związku z tym mają znaczący udział w emisji gazów cieplarnianych. Miejskość zmienia swój wymiar społeczny, ponieważ jest sprzężona z procesami globalizacji, a zatem z mobilnością, intensywnością wszelkiego rodzaju przepływów i współzależności między obszarami miejskimi, których powiązania sieciowe oplatają naszą planetę. Metropolie i obszary metropolitalne stanowią węzły tej sieci, wytwarzając nowego rodzaju relacje z otoczeniem zarówno najbliższym, wskutek zacierania granic między miastem i światem wiejskim, jak i z otoczeniem odległym, w wyniku włączania się w przestrzeń globalnych przepływów. (fragment Wstępu)

"International Journal of Research in E-learning" 2016. Vol. 2 (1)

red. Antonio dos Reis, Josef Malach, Nataliia Morze, Tatiana Noskova, ...

Tematyka czasopisma naukowego „International Journal of Research in E-learning” odzwierciedla koncepcyjne zasady leżące u podstaw modernizacji edukacji i reformy systemów edukacyjnych w krajach europejskich, jak i krajowych strategii rozwoju na miarę XXI wieku. Jednym z kluczowych celów edukacyjnych Unii Europejskiej jest zapewnienie równych szans dla wszystkich w odniesieniu do dostępu do nauki i wiedzy, niezależnie od płci, zdolności finansowej i fizycznej, i miejsca zamieszkania. Dlatego nauczanie na odległość ma przyznany status wysokiego priorytetu. Wprowadzenie nauczania na odległość na szeroką skalę może spowodować znaczący wkład w osiągnięcie celów edukacyjnych w krajach członkowskich. Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego posiada bogate doświadczenie we wdrażaniu nauczania na odległość w innych wydziałach całej uczelni. Sprawnie działająca i rozwijająca się Wydziałowa Platforma Nauczania na odległość (http://el.us.edu.pl/weinoe) jak również Międzynarodowa Konferencja Naukowa Teoretyczne i praktyczne aspekty kształcenia na odległość (www.dlcc.us.edu.pl) przeznaczone są do integracji i wymiany doświadczeń wszystkich osób związanych z e-learningiem – naukowców, nauczycieli akademickich i innych szczebli, tutorów, doktorantów, studentów, pracowników wydziału, a także badaczy z kraju i zagranicy.  Tom IJREL 2(1) (2016) zawiera osiem artykułów zebranych w czterech rozdziałach autorów z Australii, Czech, Hiszpanii, Holandii, Polski, Portugalii, Słowacji, Rosji, Ukrainy. Rozdział 1: ICT-tools and E-learning Methodology in Contemporary University. Rozdział 2: Distance Learning Technologies in Different Countries. Rozdział 3: ICT and Multicultural Competencies Developing Supported E-learning. Rozdział 4: Reports.

"Forum Lingwistyczne" 2019, nr 6

Joanna Przyklenk, Mirosława Siuciak

Szósty numer „Forum Lingwistycznego” to tom monograficzny: dotyczący zagadnień języka zdeterminowanego regionalnie. Zgromadzono w nim teksty autorów obejmujących naukową refleksją Śląsk i Kresy. W dziale Studia znalazły się artykuły dotyczące obecnej sytuacji na tych terenach i analizy materiałów historycznych. Artykuł Gerda Hentschela, Istvána Feketego i Jolanty Tambor stanowi wstępny raport z prac nad tym materiałem. Drugi tekst, autorstwa Tadeusza Lewaszkiewicza, odnosi się do polszczyzny kresowej, znajdującej reprezentację w języku mieszkańców okolic Nowogródka. Artykuł  Wioletty Wilczek  przenosi nas na Górny Śląsk z przełomu XIX i XX wieku – do okresu ważnego dla przyszłości tego regionu oraz zachowania polskiej tożsamości jego rdzennych mieszkańców. Przedmiotem jej analizy jest prasa górnośląska, kształtująca postawy patriotyczne. Tematem artykułu Jolanty Klimek-Grądzkiej jest regionalna polszczyzna kijowska w polsko-łacińskich panegirykach pióra Stefana Jaworskiego (1656‒1722) pisanych ku czci Warłama Jasińskiego. Podobnego okresu dotyczy artykuł Agaty Haas, która przeprowadziła analizę słownictwa oraz frazeologii Dyszkursu o grzechách szostego przykazaniá Bożego (1682) autorstwa kluczborskiego pastora Adama Gdacjusza. Autorkę kolejnego tekstu, Katarzynę Konczewską, interesuje występujący w Aktach Grodzieńskiego Sądu Ziemskiego typ języka urzędowego, ukształtowanego na bazie ówczesnych grodzieńskich gwar białoruskich, z wpływami języka polskiego. Artykuł Goranki Blagus Bartolec przynosi deskrypcję użycia imiesłowów biernych w wieloelementowych jednostkach oraz prezentację ich statusu we współczesnych słownikach języka chorwackiego. W dziale Archiwalia pomieszczono artykuł Aliny Kowalskiej The Social Differentiation of the Polish Language of the Upper Silesia in the Second Half of the 19th Century (tytuł oryginału: Zróżnicowanie socjalne polszczyzny górnośląskiej w drugiej połowie XIX wieku). Ten tekst sprzed ponad 30 lat doskonale łączy wątki podejmowane w publikowanych tu artykułach dotyczących Śląska. W dziale Polemiki opublikowano krytyczne omówienia trzech zróżnicowanych tematycznie publikacji. Autorami recenzji są Irmina Kotlarska, Kinga Wąsińska oraz Bernadetta Ciesek-Ślizowska. Dział Varia otwiera artykuł o umiejętnościach wykorzystywanych w procesie rozumienia żartów, gry słów, zagadek czy dowcipów. Autorami studium są Sandra Levey i Joseph Aigus. Następny tekst autorstwa Mirosławy Siuciak to krótka historia Instytutu Języka Polskiego – jednostki badawczej, która w ramach Uniwersytetu Śląskiego działała 42 lata, a jej tradycje sięgają lat 50. XX wieku. W Kronice, ostatnim dziale „Forum Lingwistycznego”, zamieszczono sześć sprawozdań dokumentujących naukowe życie środowiska – nie tylko językoznawczego – zarówno w kraju, jak i za granicą. Prelegentami tych wydarzeń są Aleksandra Kalisz i Ewelina Tyc; Karolina Lisczyk i Marcin Maciołek; Mariola Gawrońska, Jadwiga Maksym-Kaczmarek, Ewelina Niemiec oraz Magdalena Paprotny; Joanna Sobczykowa; Małgorzata Grzonka i Katarzyna Romaniuk; Dorota Hamerlok.

Zmysł smaku. Studium leksykalno-semantyczne

Barbara Mitrenga

Oddana do rąk Czytelników książka o charakterze monografii naukowej zawiera szczegółowy opis leksyki związanej ze zmysłem smaku w ujęciu historycznojęzykowym. Podjęto w niej próbę pokazania, w jaki sposób na przestrzeni wieków zmieniało się postrzeganie, zdawałoby się tak niezmiennych jakości, jakimi są cztery podstawowe smaki: słony, słodki, kwaśny i gorzki. Analizę materiału językowego opatrzono komentarzem historyczno-kulturowym dotyczącym zmieniających się upodobań smakowych Polaków i kształtowania się kuchni polskiej. Obserwacją objęto leksykę smakową zarówno w znaczeniu podstawowym, jak i metaforycznym. Książka składa się z wprowadzenia, siedmiu rozdziałów i zakończenia. W kolejnych rozdziałach omówiono zagadnienia teoretyczne i ogólne dotyczące percepcji smakowej (rozdział 1.), poddano analizie leksykę związaną z samym pojęciem smaku (rozdział 2.), z poszczególnymi smakami (rozdziały 3.—6.) oraz zjawiskiem synestezji (rozdział 7.). Całość zamyka spis tabel ujętych w książce, wykaz skrótów, literatura i indeks. Publikacja adresowana jest do Czytelników nie tylko z kręgu szeroko rozumianej humanistyki, lecz również do wszystkich osób zainteresowanych tematyką zmysłów człowieka, w szczególności zmysłem smaku.

Interpelacje poselskie w Sejmie Śląskim 1922-1939. Regulacja prawna i praktyka

Józef Ciągwa

Prawo interpelacji jest jednym ze środków kontroli administracji (władzy wykonawczej) przez władzę ustawodawczą. Stanowi ono w ten sposób istotny komponent równoważenia władz. A równowaga władz jest nieodzownym  elementem trójpodziału władzy. Podstawę materialno-prawną interpelowania stanowił art. 14 ustawy konstytucyjnej z 15 lipca 1920 roku, zawierającej statut organiczny województwa śląskiego (Dz.U.R.P. Nr 73, poz. 497), podczas gdy formalne prawo interpelowania, a więc tryb realizacji prawa materialnego, określały regulaminy sejmowe. Art. 14 ustawy konstytucyjnej stanowił, że Sejm Śląski ma prawo interpelowania wojewody śląskiego i Śląskiej Rady Wojewódzkiej. Regulaminy sejmowe  z lat 1922, 1923, 1930 i 1936  określały procedurę interpelowania w jego trzech okresach: wnoszenia interpelacji;  załatwiania interpelacji przez organy interpelowane;  sejmowej oceny odpowiedzi, udzielonej przez interpelowanych. Prawo interpelowania było prawem zespołowym, dlatego każdy z regulaminów określał minimalną liczbę podpisów interpelantów pod interpelacją:  7 (regulaminy z lat 1922, 1923); 5 (regulamin z 1930 roku); 3 (regulamin z 1936 roku).     Konfrontacja praktyki z przepisami o interpelowaniu pokazuje, że nie zawsze formalne  prawo interpelowania  było w praktyce dotrzymywane. Posłowie  czterech Sejmów Śląskich wnieśli w sumie 141 interpelacji. Największa aktywność interpelowania cechowała  dwa kluby partii robotniczych:  Polskiej Partii Socjalistycznej (potem Klubu Posłów Socjalistycznych)  i Narodowej Partii Robotniczej). Najmniejsza (3 interpelacje) -  sanacyjny Klub Narodowego Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy. Z kilkunastu grup tematycznych wszystkich interpelacji, aż 45 interpelacji (31,9 %)  tworzyły interpelacje o charakterze socjalnym, stanowiąc wierne odbicie problemów społecznych Śląska: wzrastającego bezrobocia, lokautów, zwalniania pracowników, nieregularnego, czy spóźnionego wypłacania zasiłków, świętowania, świętówek, tj. pracy nie we wszystkie dni tygodnia, zawieszania płacenia rent, braku ubezpieczeń na wypadek bezrobocia itp. Książka jest adresowana do teoretyków prawa, konstytucjonalistów, administratywistów, historyków ustroju Śląska, politologów i parlamentarzystów.

"Gdzie ziemia się kończy, a morze zaczyna". Szkice polsko-portugalskie

Magdalena Bąk

Książka to zbiór siedmiu szkiców, które w sposób bardzo zróżnicowany przedstawiają polsko-portugalskie relacje na gruncie literatury, kultury i sztuki. Jest to swoista opowieść o Portugalii wyczytanej z dzieł autorów tworzących w XIX, XX i XXI wieku i oswajanej dzięki odkrywaniu wspólnych odniesień, kontekstów oraz historii. Wybrane do analizy teksty o rozmaitym charakterze, a po części także słabo obecne w praktyce interpretacyjnej – pokazują pewien fenomen zbliżania się i przeplatania dwóch odległych kultur. Są to między innymi Don Sébastien de Portugal – dramat Aleksandra Przezdzieckiego, Ines de Castro Zygmunta Bytkowkiego czy praca o charakterze reportażowo-podróżniczym Portugalia. Listy z podróży Adolfa Pawińskiego, a także wiersze portugalskich poetów romantycznych dokumentujące żywe zainteresowanie sprawą polską w czasach powstania styczniowego. Ponadto osobne miejsce zajmuje w szkicach stolica Portugalii jako miasto będące przedmiotem zainteresowania wielu współczesnych badaczy i podróżników, nie tylko polskich. W książce nie brakuje także refleksji na temat jednego z najlepiej rozpoznawalnych symboli Portugalii, jakim jest fado i nierozerwalnie związane z nim saudade, czyli melancholijna tęsknota, kluczowa w definiowaniu charakteru narodowego mieszkańców krańca Europy. Zebrane i zestawione w zbiorze podróżniczo-literackie refleksje pozwalają na wydobycie osobliwej bliskości, budując duchowe porozumienie między polską i portugalską kulturą oraz szkicując na nowo literacką mapę Europy, na której Portugalia sytuuje się, inaczej niż zwykle, nieco bliżej Polski. Książka może zainteresować zarówno filologów, ale też inne osoby zainteresowane polsko-portugalskimi relacjami w literaturze.

Idea wolności. Teoria i praktyka

red. Agnieszka Turoń-Kowalska

Socjalizm jako rodzaj filozofii moralnej zaszczepił w ludziach świata środkowej i wschodniej kultury europejskiej ideę braterstwa ludzkiego. Kapitalizm zakłada przede wszystkim samodzielność i realizację indywidualnego interesu. Obywatele krajów postkomunistycznych z jednej strony pragną realizacji demokratycznego modelu państwa, z drugiej strony nie potrafią zrezygnować z idei braterstwa, z idei sprawiedliwości społecznej, z instytucjonalnych form socjalizmu, który w swoich zamierzeniach miał być realizacją tych idei. Kłopotem zatem staje się fundamentalna idea państwa demokratycznego – wolność. W imię „wolności” obywatele świata jałtańskiego dokonywali czynów heroicznych, aby przezwyciężyć komunizm i przynależeć do świata cywilizacji zachodniej. Świata, w którym realizuje się przede wszystkim zasada liberalizmu o posiadaniu wolności, więcej, o obowiązku gwarancji owej wolności. Ojcowie liberalizmu zakładali, że istota ludzka jest wolna na mocy natury samego człowieczeństwa, że z przyrodzenia cieszy się wolnością niezbywalną. Wolność w tym sensie jest zdolnością wyboru, który nie jest wymuszany przez jakiekolwiek siły, przez jakąkolwiek formę zewnętrzną. Nic nie dzieje się poza świadomością człowieka. Można mówić zatem o wolności w sensie wolności negatywnej. Ten rodzaj wolności stoi w opozycji do wolności pozytywnej. Jeśli chcielibyśmy przełożyć problem relacji pomiędzy wolnością negatywną a wolnością, to możemy mówić o dwóch potrzebach obywateli: ochronie przed ingerencją i przymusem zewnętrznym oraz gwarancji odpowiednich środków do samorealizacji. Pierwszy rodzaj wolności I. Berlin wiąże z ideą wolności dla samej wolności, drugi rodzaj z możliwością ograniczenia jednostki, aby zagwarantować jej realizację własnego „ja” i związanych z tym celów. Problem wolności zatem przekłada się również na potrzeby zwykłego obywatela w cywilizacji europejskiej, zarówno zachodniej, jak i wschodniej. W tej ostatniej jednak, w związku z historią można uwidocznić problem pomiędzy chęcią posiadania wolności negatywnej, a nostalgią lub bardziej próbą urzeczywistnienia również wolności pozytywnej. Niesie to za sobą wiele problemów badawczych, które można odnieść w szczególności do państw, których historia sprawiła, że możemy zastanawiać się nad relacją wolności negatywnej i pozytywnej w praktycznym, nie tylko teoretycznym, jej pojmowaniu przez obywateli. W zakresie badania nad ideą wolności stanowi to ważny problem. Monografia naukowa będzie starała się ukazać relację wolności negatywnej i pozytywnej w kontekście zmian, jakie miały miejsce w kulturze europejskiej i poza nią zarówno w kontekście teoretycznym, jak i praktycznym dawniej i dziś.

Czuła pedagogia. Edukacyjny walor dzieł i działań księżnej Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej

Jolanta Skutnik

W opracowaniu, którego cel  skupia się na interpretacji dzieł i działań księżnej Izabeli Doroty z Flemmingów Czartoryskiej (1746-1835), a dokonywanej z perspektywy pedagogicznej, zbiegły się rozmaite tropy analiz obejmujące   pola  jej działalności politycznej, społecznej, wychowawczej i pomocowej, ale również towarzysko – artystycznej czy nawet ekologicznej. Postępując tymi tropami nietrudno było w działaniach księżnej rozpoznać wczesne formy  praktyki animacyjnej w jej społecznym i kulturalnym wymiarze; wyprzedzające amerykańskie koncepcje interpretacji dziedzictwa  propozycje  edukowania w muzeum i poprzez muzeum; a nawet prekursorskie formy pracy społecznej i oświatowej. W sposób oczywisty te działania księżnej nie zrodziły się w społecznej i kulturowej próżni. Inspirowały je myśli i działalność osób towarzyszących jej na różnych etapach życia, wspierały nurty filozoficzne i trendy umysłowe przełomu oświeceniowo - romantycznego, wzbogacały dzieła i koncepcje stanowiące podstawę jej praktyki samokształceniowej. Efekty pracy potwierdzały się zaś w postawach wychowanków i znaczących osiągnięcia członków socjety, która wokół Czartoryskiej się koncentrowała. Szczególnym przejawem tych działań były  dzieła  promujące  humanizm w swoistej puławskiej odmianie znanej pod pojęciem „człekolubności”.  Zasięg wpływów i inspiracji pobudzających podjęte w pracy analizy, włączając nieoczywiste ale celowe przywołanie współczesnych koncepcji partycypacji społecznej, mediacji kulturalnej, interpretacji dziedzictwa, które związały doświadczenia historyczne ze współczesnymi dyskursami poświęconymi edukacji kulturalnej,  jest zatem bardzo szeroki. Rozległość tych odniesień i ilość przywołanych faktów oświetlających analizowane działania Czartoryskiej wydaje się czasem przytłaczać główny nurt analiz.  Porządkuje go jednak wyraźny kierunek poszukiwań. Wszystkie one, bez względu na odległość od głównego wątku, koncentrują się nieodmiennie na osobie, która z działań podejmowanych „z miłości ludzkiego plemienia” uczyniła  sens życia.  I jest to konkluzja, która nie straciła do dziś na aktualności. W treści pracy inspiracji mogą poszukiwać pedagodzy zajmujący się zagadnieniami edukacji kulturalnej, pedagogiki społecznej i pracy oświatowej a  analizujący formujące ich  kształt teorie, starający się ustalić historyczne etapy ich rozwoju lub praktyczne formy ich realizacji. Podobne inspiracje odnajdą też teoretycy i praktycy animacji, których zajmuje swoiście polska  perspektywa kształtowania się tego kierunku  i metody pracy społeczno – kulturalnej, a także kulturoznawcy podejmujący zagadnienia teorii i praktyki partycypacji w kulturze oraz poszukujący historycznych odniesień dla koncepcji mediacji kulturalnej. Osobną grupą odbiorców mogą stać się muzealni edukatorzy  wykorzystujący  w praktyce  metody  interpretacji dziedzictwa lub poszukujący historycznych zaczątków  form tej  praktycznej działalności muzeów.

Explicitation in Simultaneous Interpreting. A Study into Explicitating Behaviour of Trainee Interpreters

Ewa Gumul

Przedmiotem pracy jest zjawisko eksplicytacji w tłumaczeniu symultanicznym. Do niedawna uważano, że eksplicytacja, jako zjawisko często przybierające formę amplifikacji tekstowej, występuje niezwykle rzadko w przekładzie symultanicznym, gdzie ograniczenia czasowe nie pozwalają na tego typu operacje tekstowe. Niedawne badania dowodzą jednak, że eksplicytacja występuje w tłumaczeniu symultanicznym i choć uwarunkowana w dużej mierze ograniczeniami medium, nie jest bynajmniej zjawiskiem marginalnym. Autorka omawia eksplicytację w tłumaczeniu symultanicznym z trzech perspektyw: instrumentalnej, gdzie badany jest aspekt strategiczności i intencjonalności tego typu operacji powierzchniowych, orientacyjnej, gdzie eksplicytacja omawiana jest w kontekście kierunku tłumaczenia tekstu, oraz psycholingwistycznej, w której Autorka bada eksplicytację jako jeden z wykładników stylu kognitywnego tłumacza. Monografia jest adresowana zarówno do przekładoznawców, jak i do językoznawców zainteresowanych tekstowymi aspektami tłumaczenia konferencyjnego.

Śląski Moniuszko. Recepcja postaci i twórczości kompozytora na Górnym Śląsku. Studium socjologiczne. T. 1: Tożsamość narodowa i muzyka. Budowanie tożsamości narodowej poprzez muzykę Stanisława Moniuszki za życia kompozytora i w ramach działalności Związku Śląskich Kół Śpiewaczych w pierwszej połowie XX wieku

Maja Drzazga-Lech

Budowanie tożsamości narodowej poprzez muzykę to długotrwały proces, którego znaczna część rozgrywa się w intersubiektywnej przestrzeni życia społecznego. Wskaźnikiem zachodzenia tego procesu są sytuacje, w których wykonywaniu i recepcji wybranych utworów muzycznych bądź recepcji postaci tych kompozytorów, którzy świadomie pełnią rolę zaangażowanych w życie swej wspólnoty narodowej działaczy lub, którym kreatorzy recepcji przypisują pełnienie takiej funkcji, towarzyszy proces mitologizacji danych wytworów artystycznych na symbole narodowe a postaci danych kompozytorów na narodowych twórców w muzyce. Proces ten ukazałam na przykładzie recepcji postaci i twórczości Stanisława Moniuszki. Przeanalizowałam Listy Stanisława Moniuszk z perspektywy socjologii humanistycznej. Skoncentrowałam się na świadczącej o recepcji dzieł moniuszkowskich analizie doniesień prasowych i analizie zachowanych pisemnych wypowiedzi kompozytora, z których można wyczytać informacje o kontekście tworzenia, wykonywania i obecności twórczości Stanisława Moniuszki w intersubiektywnej przestrzeni kulturowej właściwej dla danej kategorii odbiorców. Ponadto przeanalizowałam sposoby obecności narracji moniuszkowskiej w górnośląskiej kulturze kreowane przez Związek Śląskich Kół Śpiewaczych w I połowie XX wieku za jednostkę analizy przyjmując czasopismo „Śpiewak Śląski”/”Śpiewak” z lata 1920 – 1948. Narracja moniuszkowska, której różne warianty są/były obecne w górnośląskiej intersubiektywnej przestrzeni kulturowej, jest dla mnie elementem pamięci społecznej/pamięci kulturowej. Jako taka jest ona uwikłana w zależne od kontekstu społeczno-kulturowego i historycznego relacje etniczne/narodowe zachodzące wśród mieszkańców śląskiej ziemi, zwłaszcza pomiędzy polskością a (górno)śląskością.    W. Rudziński, M. Stokowska (opr)  Listy S. Moniuszki, Państwowe Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1969.

Filozofia techniki w dobie nowych mediów

Andrzej Kiepas

Książka poświęcona jest problemom filozofii techniki w kontekście współczesnych przemian społecznych i kulturowych związanych , między innymi, z rozwojem i upowszechnianiem nowych mediów. Problematyka znajduje coraz większe zainteresowanie w Polsce, co znalazło też wyraz w trakcie ogólnopolskich Zjazdów Filozoficznych. Staje się ona też, przynajmniej w pewnych aspektach przedmiotem nauczania na różnych kierunkach społecznych i humanistycznych. Potencjalni czytelnicy to pracownicy naukowi i studenci takich specjalności jak: kulturoznawstwo, nauka o mediach , nauka o komunikowaniu, informatyka, bioetyka i ochrona środowiska, kognitywistyka, filozofia , ale również różne kierunki i specjalności na studiach politechnicznych.

Wiedza niezdyscyplinowana. Meandry międzyobszarowości

red. Piotr Bogalecki, red. Jan Zając

W monografii Wiedza niezdyscyplinowana. Meandry międzyobszarowości próbowaliśmy określić charakter specyficznej, widmowej postaci wiedzy, właściwej współczesnym inter-, trans-, czy postdyscyplinarnym paradygmatom myślowym – wiedzy niepodległej rygorom poszczególnych dyscyplin i stanowiącej postać (jak powiedzieć można za Ryszardem Nyczem) „słabego profesjonalizmu”. Próbowaliśmy prześledzić, w jaki sposób jej adepci, starający się myśleć wbrew istniejącym podziałom, są w stanie wykroczyć poza istniejące struktury, odsłonić ukryte, otworzyć się na nowe, w końcu zaś poddać krytycznej refleksji swą własną kondycję jako ekspertów, profesjonalistów, znawców. Próbowaliśmy wreszcie odpowiedzieć na pytanie, czy w dobie wszechobecnej parametryzacji jest w uniwersytecie miejsce dla wiedzy niezdyscyplinowanej – jej upartych aspiracji do niezależności i krytyczności, jej metodologicznej krnąbrności, jej podziwu godnej odkrywczości… Jeśli zaś ta ostatnia, wraz z właściwymi jej marzeniami o możliwościach wolnej myśli, stanowi rodzaj utopii, to w imię jakiej nadziei powinniśmy pozostać jej wierni? [ze wstępu Piotra Bogaleckiego]

Polityka wyrównywania szans edukacyjnych w III RP

Natalia Stępień-Lampa

W publikacji podjęto problematykę wyrównywania szans edukacyjnych. Pierwsza część pracy zawiera rozważania natury terminologicznej. Autorka dokonuje w niej próby zdefiniowania polityki wyrównywania szans edukacyjnych, którą to dziedzinę życia społecznego umiejscawia w systemie polityki społecznej. Następnie scharakteryzowane zostały przedsięwzięcia mające na celu wyrównywanie szans edukacyjnych podejmowane po 1989 roku w Polsce. W tym w szczególności omówiono cele i założenia reformy edukacyjnej z 1999 roku oraz jej kontynuację w postaci zmiany podstawy programowej kształcenia ogólnego, którą dekadę później zainicjowano w placówkach szkolnych. W dalszej części publikacji przedstawiono instrumenty, którymi dysponuje publiczna polityka społeczna w celu wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży z rodzin dotkniętych zjawiskiem ubóstwa. Narzędzia te zostały podzielone na dwie grupy (skierowane do rodziny ucznia oraz do niego samego) i szczegółowo opisane z uwzględnieniem sytuacji prawnej. Pracę zamykają kwestie związane z wielosektorowością w aktywnej polityce wyrównywania szans edukacyjnych. W związku z tym, że stosowane przez sektor państwowy mechanizmy zdają się nie przynosić zakładanych rezultatów autorka proponuje, by działalność mającą na celu wyrównywanie szans edukacyjnych podejmowały również podmioty rynkowe oraz organizacje pozarządowe. Publikacja adresowana jest do osób zainteresowanych materią polityki społecznej, decydentów politycznych, w tym szczególności przedstawicieli władz samorządowych, a także instytucji II i III sektora.

HistoRisus. Historie śmiechu / śmiech [w] historii

red. Rafał Borysławski

Tom HistoRisus. Historie śmiechu / śmiech [w] historii jest zbiorem tekstów wynikających z fascynacji mnogością i wagą ról śmiechu w kulturze. W artykułach zawartych w niniejszym zbiorze spotykają się różne jego tropy i różne jego literackie i kulturowe odwzorowania, od antyku do współczesności. Wspólnym celem książki jest porównawcze przyjrzenie się rolom i znaczeniom śmiechu w historii, kulturze i literaturze europejskiej - ze szczególnym uwzględnieniem śmieszności w historii, śmiechu jako narzędzia manipulacji, miejsca i wieloznaczności śmiechu w tekstach historycznych i literackich,  karnawałowości w historii i historii karnawałowości, elementu zabawy w historii i literaturze, historii jako zbiorowej histerii, elementu szaleństwa, paranoiczności i maniakalności w tekstach historycznych i literackich - oraz szeroko rozumianym teoretycznym, filozoficznym i psychologicznym aspektom śmiechu.  Wszystkie teksty tworzące HistoRisus przypominają jednocześnie, że historia śmiechu w kulturze zachodniej to również historia prób jego tłumienia i zamykania w ramach, które dobrze określają bachtinowskie kategorie karnawałowości. Od Etyki nikomachejskiej Arystotelesa i Państwa Bożego św. Augustyna po współczesne karykatury polityczne, śmiech budził i budzi zgrozę i oburzenie tych, którzy widzą w nim zagrożenie dla ustalonego porządku. Niniejszy zbiór esejów jest zatem również wielogłosem, w którym analizowane są relacje między śmiechem i śmiesznością a hierarchiami władzy. Pośród autorów zawartych w tomie tekstów są literaturoznawcy, historycy i socjologowie, piszący o śmiechu w antyku, w literaturze i historii XIX wieku, w twórczości futurystów, przedwojennych kabareciarzy i dwudziestowiecznych bardów, w filmach propagandowych i fabularnych oraz w powieściach graficznych.

Silesian Journal of Legal Studies. Vol. 8

red. Joanna Nowakowska-Małusecka

Silesian Journal of Legal Studies (SJLS) w numerze 8 prezentuje opracowania przedstawicieli nauk prawnych z Czech, Nigerii, Słowacji oraz Polski. Poruszane są zagadnienia szeroko rozumianego publicznego prawa gospodarczego, między innymi dotyczące rynku kapitałowego (Rafał Blicharz) oraz ochrony danych osobowych indywidualnych przedsiębiorców (Anna Hołda-Wydrzyńska). Dwa artykuły poświęcone zostały problemom prawa prywatnego międzynarodowego w kontekście ochrony osób starszych (Anna Juryk), a także procesu  kodyfikacji czeskiego prawa prywatnego międzynarodowego (Naděžda Rozehnalová). Szereg intersujących opracowań dedykowanych jest różnym problemom prawa Unii Europejskiej, takim jak na przykład migracja (Anna Magdalena Kosińska), prawa obywateli UE do nieograniczonego dostępu do unijnego prawodawstwa we własnym języku (Aneta Skorupa-Wulczyńska), jak również roli Funduszu Powierniczego Madad w związku z kryzysem w Syrii (Adriana Kalicka-Mikołajczyk). W najnowszym numerze SJLS znalazły się również rozważania z zakresu ochrony praw człowieka. Jedno z nich koncentruje się na decyzji Trybunału SADC w sprawie Mike’a Campbella przeciwko Republice Zimbabwe (Michael C. Ogwezzy). Z kolei w drugim Autor (Paweł Mielniczek) prezentuje swoje uwagi na temat suwerenności państwa oraz ekstraterytorialnego stosowania traktatów praw człowieka. Interesujący jest również artykuł poświęcony prawu kosmicznemu, a dokładniej badaniom Marsa i jego eksploatacji (Marek Mikuła). Wreszcie, w numerze 8 znalazło się także opracowanie z zakresu prawa pracy, tym razem w odniesieniu do ustawodawstwa słowackiego (Andrea Olšovská and Marek Švec). W SJLS opublikowane zostały ponadto sprawozdania z konferencji oraz innych wydarzeń naukowych, w tym z Jessup Moot Court Competition z prawa międzynarodowego publicznego, w którym brali udział studenci Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego. Tak jak do tej pory było to praktykowane, także i w tym numerze zamieszczony został spis monografii i prac zbiorowych opublikowanych w 2015 roku, których autorami oraz redaktorami są pracownicy naukowy WPiA UŚ. Czasopismo zawiera też listę konferencji organizowanych w 2015 roku przez Wydział we współpracy z Fundacją Facultas Iuridica. Należy także podkreślić, że znaczne wsparcie finansowe Fundacji pozwala na wydawanie kolejnych numerów Silesian Journal of Legal Studies. Tak więc, na łamach czasopisma specjaliści i badacze pochodzący z różnych ośrodków naukowych z kraju i ze świata zaprezentowali swoje przemyślenia i wyniki badań z zakresu wielu dyscyplin naukowych, co oznacza, że dysputy prawnicze nadal przekraczają granice, i to nie tylko w obrębie kontynentu europejskiego.