Badanie kultury. Ludzie, projekty, realizacje

red. Anna Gomóła, Marek Pacukiewicz

W okolicznościowej monografii przedstawiono zarówno historię Zakładu Teorii i Historii Kultury, jak i jego zmieniającą się i krystalizującą w ciągu kolejnych lat strukturę. Autorzy poszczególnych artykułów starali się ukazać dzieje Zakładu w szerokim historyczno-kulturowym, a także naukowym kontekście, uwzględniając stan polskiego kulturoznawstwa oraz jego specyfikę w ramach Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego. Książka podzielona została na dwie części. Pierwsza poświęcona jest projektom badawczym realizowanym dotychczas przez Zakład oraz profilowi naukowemu jednostki. Część druga zawiera teksty prezentujące projekty dydaktyczne, działalność kół naukowych i  współpracę z licznymi instytucjami kultury. Czytelnik znajdzie tutaj refleksje na temat problematyki nauczania kultury polskiej, kształcenia nauczycieli wiedzy o kulturze, a także kształcenia w zakresie dziedzictwa kulturowego na studiach licencjackich. Osobnym zagadnieniem jest charakterystyka stosunkowo niedawno utworzonego przez pracowników Zakładu czasopisma „Laboratorium Kultury”. Do monografii dołączono  aneks, zawierający ważne dla katowickiego kulturoznawstwa dokumenty historyczne oraz wykaz absolwentów.

Biological Turn. Idee biologii w humanistyce współczesnej

red. Dobrosława Wężowicz-Ziółkowska, red. Emilia Wieczorkowska

Książka rejestruje i prezentuje szeroki obraz wpływu aktualnych odkryć i nowych teorii biologicznych (m. in. z obszaru etologii, psychologii ewolucyjnej, neurobiologii, neo-ewolucjonizmu, memetyki) na nauki humanistyczne. Czytelnik znajdzie w niej nie tylko informacje o najnowszych rozstrzygnięciach biologów na temat neuronów lustrzanych, pracy mózgu, altruizmu i moralności zwierząt, pasożytnictwie memów internetowych czy doświadczeniach przeprowadzanych przez twórców bio-artu. Dowie się także, jak nowa humanistyka ( od etyki, socjologii, psychologii, medioznawstwa, antropologii kulturowej po językoznawstwo i literaturoznawstwo) reaguje dzisiaj na wyniki eksperymentów i wiedzę nauk przyrodniczych, zmieniających antropocentryczny obraz świata w duchu posthumanizmu. Lektura konieczna dla zainteresowanych „trzecią kulturą”.

U źródeł słów

Marcin Maciołek

"Niniejsza praca ma przede wszystkim charakter dydaktyczny i popularyzacyjny, choć w opisie różnych zjawisk językowych nie brak precyzji właściwej dziełom stricte naukowym; akrybia jest wszak znamieniem filologii. Nie stronię też od ujęć zupełnie nowych, gdy idzie o etymologię czy rozwój formalno-znaczeniowy niektórych spośród analizowanych przeze mnie leksemów. Książkę kieruję zarówno do cudzoziemców uczących się języka polskiego, jak i Polaków wrażliwych na piękno mowy ojczystej – studentów filologii polskiej oraz innych kierunków humanistycznych, a także zwykłych amatorów (czyt. ‘miłośników’) polszczyzny. Ponieważ praca adresowana jest do szerokiego kręgu Czytelników, rezygnuję w niej z obudowy warsztatowej przynależnej tekstom ściśle naukowym, zamieszczając na jej końcu jedynie wykaz ważniejszych publikacji (głównie słowników), z których korzystałem przy opracowywaniu poszczególnych haseł." (fragment Wstępu)

Poliglotyzm wielkich romantyków polskich (Mickiewicz, Słowacki, Krasiński)

Marek Piechota

W Przedsłowiu prezentowanej publikacji wykazano, że bogactwo języka poetyckiego wielkich twórców zależało też od wielości języków obcych, w których studiowali, czytali, zachwycali się dokonaniami poetyckimi autorów wywodzących się z innych kultur i tradycji. W wieku XIX, gdy naród funkcjonował bez państwa, troska o język ojczysty miała zgoła inną wymowę niż we współczesnej „globalizacji”. Rozdział poświęcony „fantazjom” etymologicznym romantyków ukazuje fenomen łatwości, z jaką Mickiewicz i Słowacki ulegali przeświadczeniu, że najbardziej fantastyczne etymologizowanie w dowolnym języku można traktować na równi z dociekaniami stricte naukowymi jako narzędzie poznania rzeczywistości i pozarzeczywistości. Mickiewicz zrazu opanował język polski, łacinę, francuski, rosyjski, włoski, niemiecki i białoruski. O ukraińskim, litewskim, hebrajskim i jidysz wolno powiedzieć, że znał poszczególne słowa, nie studiował tych języków ani w tych językach. Z lat studiów w Wilnie trzeba dodać grekę i angielski. Po niemiecku słuchał wykładów Hegla w Berlinie, po łacinie i po francusku sam wykładał filologię klasyczną w Lozannie i literaturę słowiańską w Paryżu (w Collège de France). Przyznawał się nadto do znajomości języka czeskiego. Może znał też podstawy serbskiego, był ekspertem w zakresie cerkiewno-słowiańskiego, u schyłku życia uczył się mówić i pisać po turecku, co daje ponad 11 języków. Słowacki nieco ustępował Mickiewiczowi, opanował bowiem 9 języków: francuski, na równi z polskim, grekę, łacinę, rosyjski i niemiecki (na poziomie szkolnym) – z łaciny świetnie tłumaczył, w rosyjskim dobrze się porozumiewał, po niemiecku studiował dzieła romantyków tego obszaru językowego (głównie Goethego i Schillera), doskonalił znajomość angielskiego. Poznał hiszpański, początki wymowy arabskiego. Lektury w językach obcych stanowiły istotny element inspiracji dla własnych dzieł (Shakespeare, Calderón de la Barca). Krasiński wypadł skromniej, jako urodzony paryżanin i arystokrata władał francuskim z większą biegłością niż polszczyzną, najkunsztowniej spośród tej wielkiej trójki twórców. W domu rozpoczął naukę kolejnych języków, które doskonalił w szkole i na prywatnych korepetycjach: łaciny i greki, niemieckiego, arabskiego i angielskiego. Opanował też język włoski (to 8 język), natomiast nigdy nie przyznał się do znajomości rosyjskiego. Poliglotyzm romantyków polskich ukazano w prezentowanej publikacji na tle niepokojącej kwestii współczesnego zaniku obfitości języków naturalnych; uczeni alarmują, że wymierają w tempie jeden język co dwa tygodnie. Czarne scenariusze wieszczą wyginięcie 90% języków do końca XXI wieku; zastąpią je powszechnie używane narodowe lub globalne. Poligloci także wyginą, gdyż zastąpią ich coraz doskonalsze programy komputerowe. Humanistyka skona kilka godzin później.

Autopromocja, autoprezentacja, wizerunek w mediach masowych. T. 3

red. Aleksandra Kalisz, red. Ewelina Tyc

Kolejny – trzeci – tom z serii autopromocyjnej pt. Autopromocja, autoprezentacja, wizerunek w mediach masowych stanowi zbiór artykułów, które tym razem strategii kreowania wizerunku poszukują właśnie w mediach masowych. W tej niezwykle chłonnej przestrzeni dojrzeć można bowiem realizacje rozmaitych strategii autopromocyjnych przyjmowanych przez tych, którzy wszelkimi możliwymi sposobami próbują zaistnieć w świadomości czytelnika, słuchacza czy widza. Przywołane taktyki są zatem nie tylko asumptem do podjęcia refleksji nad rozmaitymi jednostkami czy grupami społecznymi wykorzystującymi przestrzeń publiczną w celu promowania własnego wizerunku, lecz także doskonałym punktem wyjścia do analizy obranej przestrzeni medialnej, w której za sprawą słowa i obrazu dokonuje się prezentacja określonych postaw. Mamy nadzieję, że teksty, które oddajemy w Państwa ręce zainteresują, pobudzą do refleksji i będą inspiracją do odkrywania dyskursu autopromocyjnego.

Family Life and Crime. Contemporary Research and Essays

Maciej Bernasiewicz, Monika Noszczyk-Bernasiewicz

Pierwsza część pracy zawiera terminologiczne ustalenia dotyczące rodziny, małżeństwa, ról płciowych oraz opis konsekwencji przemian w tym zakresie. Najpoważniejszą, jak się wydaje, jest kryzys demograficzny w państwach kultury północnoatlantyckiej, na skutek którego Zachód stanął przez zagrożeniem ze strony dynamicznie rozwijającej się cywilizacji islamskiej. Drugi podjęty w książce obszar tematyczny, to studium problematyki rodziny przestępczej (z prezentacją badań własnych na próbie nieletnich przestępców). Na koniec autorzy omawiają zagadnienia związane z: umiejscowieniem badań nad przestępczością oraz jej leczeniem w systematyce nauk, przeglądem najnowszej polskiej literatury kryminologicznej, zdefiniowaniem nowych zjawisk w zakresie polityki karnej (restorative justice) oraz opisem wybranych elementów polityki karnej nieletnich realizowanych w wybranych państwach kultury północnoatlantyckiej. Wychowawcy, kuratorzy sądowi, pracownicy socjalni, terapeuci oraz przedstawiciele nauki (reprezentanci wielu dyscyplin wiedzy, takich jak: socjologia, psychologia, kryminologia, nauki o prawie oraz systemach sprawiedliwości), to profesje, które mogą korzystać z prezentowanych w książce idei i wniosków.

"Chowanna" 2017. T. 2 (49): Zagadnienie oporu w perspektywie interdyscyplinarnej - między emancypacją a stagnacją

red. Ewa Bielska, Ewa Syrek

Część monograficzna tomu 2/2017 „Chowanny” pod redakcją Ewy Bielskiej została zatytułowana Zagadnienie oporu w perspektywie  interdyscyplinarnej –  między emanacją a stagnacją. Jej celem jest utworzenie interdyscyplinarnego forum wymiany refleksji dotyczącej kategorii oporu. Efektem współpracy z licznym gronem badaczy tejże problematyki reprezentujących dyscypliny takie, jak psychologia, socjologia, pedagogika, jest możliwość zaprezentowania zróżnicowanych kontekstów ulokowania refleksji nad oporem we współczesnych naukach społecznych. Egzemplifikacje dotyczą tutaj refleksji w studiach z zakresu psychologii klinicznej, psychoterapii, teorii i praktyki profesji pomocowych,  studiów z zakresu resocjalizacji i szeroko rozumianej teorii i praktyki związanej z treatment (czy też differentia treatment). Podjęte rozważania problematyki oporu odnoszą się także do socjologicznego ujęcia praktyk kulturowych o charakterze kontestacji, oporu wobec zmiany w przestrzeni edukacyjnej oraz oporu wobec normatywnych matryc kulturowych. Część tekstów rozporoszonych tomu tematycznie odnosi się m.in. do takich zagadnień, jak stosunek studentów pedagogiki do wybranych instytucji kontroli społecznej, satysfakcja młodzieży akademickiej ze sposobu funkcjonowania jej rodziny pochodzenia, medialne wzory kultury zdrowotnej, aktywność fizyczna, percepcja lęku przed śmiercią, zdrowotne i społeczne zagrożenia wynikające z uzależnień od czynności, pojęcie uzależnienia w środowisku lokalnym, peryferie społeczne jako przestrzeń profilaktyki zachowań ryzykownych, kulturowe źródła dydaktyki szkolnej, osobisty w perspektywie modelu elastyczności psychologicznej.

"Wortfolge. Szyk Słów" 2017, nr 1

red. Robert Rduch

Czasopismo naukowe „Wortfolge. Szyk Słów”, wydawane przez Instytut Filologii Germańskiej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, będzie się ukazywać raz w roku w wersji drukowanej i elektronicznej. Niemiecko-polski tytuł oznacza, że periodyk stawia sobie za cel nie tylko przedstawianie i upowszechnianie problemów literatury, języka i kultury niemieckojęzycznego obszaru językowego, lecz także pośredniczenie w wymianie myśli między humanistyką niemiecką i polską oraz komparatystyczne podejście do prezentowanych zagadnień. Czasopismo będzie miało charakter interdyscyplinarny, ale pozostanie wierne podstawowym obszarom filologii: językoznawstwu i literaturoznawstwu. Skierowane jest przede wszystkim do przedstawicieli humanistyki uniwersyteckiej oraz wszystkich zainteresowanych literaturą, kulturą i językiem niemieckim.

"Nowa Biblioteka. New Library. Usługi, Technologie Informacyjne i Media" 2018, nr 3 (30): Książka regionalna

red. Katarzyna Tałuć

Publikowany numer czasopisma „Nowa Biblioteka” poświęcony jest książce regionalnej w ujęciu synchronicznym i diachronicznym. Autorki zamieszczonych tekstów swoją uwagę skoncentrowały na analizie zbiorów i działalności wydawniczej bibliotek funkcjonujących w danym regionie, z uwzględnieniem np. obecności w ich zbiorach publikacji o tematyce regionalnej (Bernadeta Iwańska-Cieślik: Biblioteki stowarzyszeniowe we Włocławku w latach 1815–1918; Beata Langer: Serie wydawnicze publikowane przez wybrane biblioteki wojewódzkie w latach 2000–2015). Do tej grupy wypowiedzi należy zaliczyć również dwa komunikaty o przedsięwzięciach z zakresu edukacji regionalnej zainicjonowanych przez pracowników „Biblioteki pod Atlantami” w Wałbrzychu (Iwona Bany, Sława Janiszewska: Formy edukacji regionalnej w „Bibliotece pod Atlantami” w Wałbrzychu, Agnieszka Heidinger, Iwona Bany: Kultywowanie pamięci o Marianie Jachimowiczu przez „Bibliotekę pod Atlantami” w Wałbrzychu). Agata Arkabus (Treści z zakresu edukacji regionalnej w podstawach programowych w latach 1999–2017) i Adriana Piechota (Źródła informacji w pracy nauczyciela regionalisty na przykładzie Gimnazjum nr 9 w Bytomiu) zanalizowały stopień obecności oraz sposoby wykorzystania treści regionalnych w pracy nauczycieli. Jedno ze źródeł mogących stanowić pomoc w inicjatywach edukacyjnych omówiła Marzena Przybysz w artykule Działalność Zespołu ds. Bibliografii Regionalnej na rzecz popularyzacji wiedzy o regionie). Na celowe wykorzystanie publikacji o tematyce lokalnej, przypisujące książce regionalnej określone funkcje, zwróciły uwagę Bogumiła Warząchowska oraz Nikoleta Saluk. Pierwsza autorka w artykule „Książka zła” – edukacyjne funkcje czasopism katolickich w II Rzeczypospolitej na przykładzie periodyków diecezji katowickiej (prolegomena) dokonała analizy zawartości czasopism katolickich wydawanych w diecezji katowickiej o okresie II Rzeczypospolitej. Zaprezentowała artykuły, które traktowały książkę jako narzędzie w realizacji określonych zadań. Nikoleta Saluk w tekście Funkcje książek i prasy regionalnej w sieci. Studium przypadku na wybranych przykładach opisała funkcjonowanie książki i obecność informacji o niej w lokalnych mediach sieciowych. Lucyna Sadzikowska (Nadskawie. A literary anthology, that is a literary bouquet of flowers from the region of Wadowice) dokonała wnikliwej analizy historycznoliterackiej antologii, na którą złożyły się teksty autorów związanych z regionem wadowickim. W numerze 3/2018 zamieszczono siedem  sprawozdań i cztery recenzje.

"Neophilologica" 2018. Vol. 30: Études sémantico-syntaxiques des langues romanes

red. Wiesław Banyś, Anna Krzyżanowska, Monika Sułkowska

Kolejny - 30 tom czasopisma „Neophilologica” składa się z 24 artykułów, napisanych w języku francuskim, włoskim, hiszpańskim oraz angielskim, których autorzy podejmują zagadnienia związane z różnorodną tematyką językoznawczą od badań kognitywistycznych, po inne ujęcia teoretyczne, np. odwołujące się do filozofii, epistemologii, koncepcji struktur predykatowo – argumentowych Stanisława Karolaka, Andrzeja Bogusławskiego, czy też wykorzystujące koncepcję Gastona Grossa lub Wiesława Banysia w rozważaniach na temat tłumaczenia automatycznego. W różnych ujęciach i kontekstach poruszane są także zagadnienia składniowe, leksykologiczne, semantyczne oraz związane z pragmatyką językoznawczą.

Figury braku. O prozie Stanisława Dygata

Ewa Bartos

Studium jest próbą interpretacji powieści Stanisława Dygata, ze szczególnym zwróceniem uwagi na sposób, w jaki autor Jeziora Bodeńskiego zapisuje w swojej twórczości kategorię braku. Brak rozumiany jako figura myślowa, a nie retoryczna, uobecnia się na kartach utworów pisarza jako kondensator pragnień. Książka została podzielona na trzy rozdziały: I. Ekonomia i brak, II. Pragnienie i brak, III. Czas, wojna i brak. Pierwszy rozdział to interpretacja kolejnych powieści pisarza, ze szczególnym zwróceniem uwagi na brak, jako zasadę konstruującą myślenie o miłości. Drugi rozdział, Pragnienie i brak, to próba znalezienia odpowiedzi na pytanie o powód, dla którego brak jest tak ważny w strukturze powieści. Trzeci rozdział, Czas, wojna i brak, stanowi kontynuację rozważań z rozdziałów pierwszego i drugiego, wzbogaconą o nowy sposób rozumienia braku, zbliżającą go do pojęcia nostalgii.

Sześcian zaklęty w kuli

Ewa Dąbek-Derda

  Sześcian zaklęty w kuli to analiza twórczości Jerzego Juka Kowarskiego – jednego z najwybitniejszych polskich scenografów – pod kątem rozumienia i kształtowania przestrzeni teatralnej. Punkt wyjścia rozważań stanowi Etienne’a Souriau koncepcja sześcianu i kuli jako dwóch podstawowych modeli sztuki scenicznej, a w sprzeczności kubicznej i sferycznej zasady organizacji przestrzeni jawi się istota teatru. Teatralne przestrzenie podporządkowane liczbie oraz kształtom figur geometrycznych (kwadratom, okręgom, punktom, trójkątom, a zwłaszcza bryłom idealnym: sześcianowi i kuli) ujawniły potencjał: sferyczny tkwiący w zamknięciu scenicznego sześcianu, oraz kubiczny – w otwartości teatralnych kul. Scenografie Kowarskiego prócz napięcia budowanego pomiędzy sferyczną i kubiczną potencją przestrzeni wyróżniają się również wpisywaniem w teatralną rzeczywistość tajemnych znaków, obecność zakodowanej w nich tajemnicy. W poszukiwaniu właściwych form scenografii, Juk Kowarski tworzy przestrzenie o takiej potencji, które zasługują na miano mobilu – swoistej machiny do grania, kumulującej w sobie wszystkie energie i sensy inscenizacji.

"Żywoty świętych ten Apollo pieje". Studia nad tradycją mitologiczną w literaturze staropolskiej

Marzena Walińska

Książka jest zbiorem artykułów podejmujących problematykę recepcji mitologii klasycznej w literaturze staropolskiej (XVI-XVII w.). Zawiera zarówno teksty wcześniej drukowane, dokumentujące wieloletnie studia autorki nad zagadnieniem, jak i prace nowe. Tytułowy cytat wskazuje na część II wydawnictwa poświęconą mitologizmom w wybranych obszarach barokowej literatury religijnej. Na materiale m. in. pastorałek dramatycznych i kaznodziejstwa autorka pokazuje, jak elementy tradycji antycznej funkcjonują w literaturze szkolnej, popularnej oraz użytkowej, a przede wszystkim zupełnie odmiennej pod względem ideowym. Na pozostałe części książki składają się studia określające rolę mitologii oraz formy jej wykorzystania w twórczości autorów renesansowych: Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego (część I) oraz ukazujące problematykę z perspektywy kształtowania języka poetyckiego: motywy mitologiczne w strukturze toposów, ich rola w poetyckim „kodowaniu” oraz w dyskursie miłosnym (część III).

Dyskurs autopromocyjny dawniej i dziś. T. 2

red. Aleksandra Kalisz, Ewelina Tyc

Autopromocja w przestrzeni publicznej stała się w ostatnich latach niezwykle sprawnym narzędziem działań zmierzających do osiągnięcia określonych celów zarówno przez rozmaite instytucje, jak i same jednostki. Jednak aby móc w sposób właściwy, a więc z określonym skutkiem, wypromować siebie czy wytwory własnego umysłu, należy znać pewne mechanizmy rządzące współczesnym rynkiem. Zbiór przedłożonych artykułów składających się na tom Dyskurs autopromocyjny dawniej i dziś jest próbą ukazania autopromocji jako kategorii żywo obecnej w różnych dziedzinach naszego życia. Interesujące będzie zatem pokazanie różnych technik autopromocyjnych, które śmiało mogą zostać włączone do dobrych praktyk komunikacyjnych. Skoncentrowanie na tym co dawniej ma na celu przybliżenie miejsc w przeszłości, w których owe praktyki były wykorzystywane, dając początek wszelkim obecnie stosowanym mechanizmom. Ujęcie synchroniczne i diachroniczne ma zatem uświadomić czytelnikowi, że autopromocja i autoprezentacja to kategorie, których we współczesnym świecie, tak mocno zanurzonym w kulturze mediów, nie sposób uniknąć. Co więcej, nie można ignorować ich wagi. Należy pogłębiać wiedzę na ich temat, aby stawać się z jednej strony świadomym odbiorcą, z drugiej zaś profesjonalnym i intencjonalnym nadawcą komunikatów autopromocyjnych.

Kultura książki i informacji. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Elżbiecie Gondek

red. Arkadiusz Pulikowski

Tom przygotowany został z okazji jubileuszu pracy naukowej i dydaktycznej Profesor Elżbiety Gondek – wieloletniego Dyrektora Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego. 27 tekstów, ofiarowanych przez przyjaciół, współpracowników i uczniów Jubilatki, zgrupowano w trzech rozdziałach: I. Kultura książki, II. Ludzie książki, III. Kultura informacji. Różnorodność tematyczna i metodologiczna podejmowanej przez autorów problematyki stanowi o wartości Księgi. Praca adresowana jest do szerokiego grona odbiorców – pracowników naukowych, bibliotekarzy, studentów, zainteresowanych badaniami z zakresu bibliologii i informatologii. Publikacja stanowi ważną pozycję w literaturze naukowej tego obszaru.

Rosja w polityce zagranicznej Polski w latach 1992-2015

Mieczysław Stolarczyk

Głównym celem pracy jest wyodrębnienie najważniejszych etapów polityki Polski wobec Rosji w latach 1992-2015 oraz ukazanie ich cech najbardziej charakterystycznych. Jednym z istotnych zamierzeń autora jest zaprezentowanie źródeł i przejawów rozbieżności interesów i celów w polityce Polski i Rosji występujących zarówno w stosunkach dwustronnych jak i w relacjach wielostronnych. W pracy wyeksponowane zostały kwestie dotyczące charakteru polityki zagranicznej Polski wobec Rosji w latach 2007-2011, kiedy to nastąpiła znaczna poprawa w politycznych międzyrządowych stosunkach polsko-rosyjskich. Ukazane zostały także czynniki sprawcze, w tym przede wszystkim katastrofa polskiego prezydenckiego samolotu pod Smoleńskiem (10 IV 2010), które doprowadziły do impasu w relacjach polsko-rosyjskich w latach 2011-2013. Bardzo szeroko omówione zostały również sprawy związane z wpływem kryzysu i konfliktu ukraińskiego na bezpieczeństwo Polski, politykę Polski wobec Ukrainy i Rosji oraz na stosunki polsko-rosyjskie. Prezentowana monografia jest pierwszą w Polsce syntezą polityki Polski wobec Rosji w tak długim przedziale czasowym, niemal w ćwierćwieczu okresu pozimnowojennego. Przeznaczona jest ona do bardzo szerokiego grona Czytelników. Powinna zainteresować badaczy polskiej polityki wschodniej, studentów politologii, stosunków międzynarodowych, bezpieczeństwa międzynarodowego i dziennikarstwa. Jest ona także adresowana do polityków i dziennikarzy oraz  wszystkich tych, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzę na temat polskiej polityki wschodniej, a szczególnie polityki Polski wobec Rosji w latach 1992-2015.

Literatura i granice. Szkice o literaturze XX i XXI wieku

red. Barbara Gutkowska, red. Katarzyna Gutkowska-Ociepa, red. Agnieszka Nęcka

Tom Literatura i granice. Szkice o literaturze XX i XX wieku składa się z 12 artykułów poświęconych w większości granicom przedstawionym w literaturze, a jeśli wychodzą poza świat tekstu, to przede wszystkim poruszają zagadnienia podmiotowości i relacji autora do dzieła oraz jego samoświadomości. Zbiór stanowi więc klasyczną pozycję literaturoznawczą, z wyraźnym profilem historycznoliterackim i obejmuje analizy i interpretacje różnorodnych formalnie tekstów tak odmiennych autorów, jak m.in. Czechowicz, Witkacy, Dąbrowska Mrożek, Pustkowiak, Ligocka czy Iwasiów. Każdy interesujący się literaturą, antropologią czy historią czytelnik znajdzie tutaj próby udzielenia odpowiedzi na pytanie o granice literackości i tożsamości, rozmaitych (obyczajowych, językowych, emocjonalnych, narodowych) norm i ich przekroczeń. Wszystkie zaś ukazują ważną prawidłowość: że istnienie lub wyznaczenie jednej granicy nieuchronnie pociąga za sobą tworzenie się, narastanie, przeplatanie innych granic. I odwrotnie – przekroczenie jednej z niech całą mocą uwydatnia istnienie kolejnych, których konfiguracja się zmienia, ale które istnieć nigdy nie przestają.

Przekaz treści z zakresu kultury w kształtowaniu kompetencji komunikacyjnej (na podstawie nauczania języka rosyjskiego skierowanego do Polaków)

Izabela Nowak

Autorka koncentruje się w pracy na przekazie treści z zakresu kultury w procesie nauczania języka rosyjskiego jako obcego. W centrum uwagi stawia komunikację jako czynnik nadrzędny, determinujący podejście do nauczania, w tym przekaz treści z zakresu kultury, a osobę uczącą się języka obcego traktuje jako podmiot, którego wyjściowy ogląd świata i system wartości zostały ukształtowane przez ojczysty język i rodzimą kulturę. W części badawczej zaproponowano koncepcję organizacji materiału, którego oś stanowi termin badawczy leksykultura. Zbadano obecność leksykultur pod kątem ich doboru, sposobu wprowadzenia i działań metodycznych skierowanych do ucznia. Za podstawę analizy posłużyły wybrane podręczniki do nauczania języka rosyjskiego jako obcego.

Współczesna kobieta - szkice do portretu na tle przemian społeczno-kulturowych

red. Dagmara Dobosz, Katarzyna Joniec

Rozpatrywanie zmian jakim ulegały i ulegają role społeczne podejmowane przez kobiety na przestrzeni czasu stanowi istotny społecznie postulat badawczy. Proponowany zbiór tekstów opatrzony tytułem Współczesna kobieta – szkice do portretu na tle przemian społeczno-kulturowych nie jest kolejnym opisem sytuacji kobiety we współczesnym świecie skupionym na jednym z wymiarów jej funkcjonowania. Zamiarem naszym jest raczej próba ukazania zmienności kobiety na tle zmienności świata i odwrotnie z szerokiej perspektywy aktualnych dziś różnych problemów społecznych. Znajdują się tu teksty odwołujące się zarówno do przeszłości, do teraźniejszości opierającej się na tym co przeszłe oraz do przyszłości, która z teraźniejszości z kolei wyrasta. Celem zaproponowania takiej formuły przedkładanej książki jest bowiem jak najszersze ukazanie złożoności sytuacji kobiety w świecie współczesnym, nierozerwalnie związanej z wczoraj i jutro. W publikacji zawarto teksty stanowiące z jednej strony rekonstrukcję dotychczasowych spojrzeń na prezentowaną problematykę, z drugiej zaś te mające charakter empiryczny, prezentujące wyniki badań własnych autorów. Wyrażamy nadzieję, iż publikacja ta dla każdego czytelnika stanowić będzie bodziec do refleksji nad sytuacją współczesnej kobiety oraz zachęci do podejmowania kolejnych badań w tym niewyczerpanym temacie.

Ludowa kultura muzyczna Śląska Cieszyńskiego ze szczególnym uwzględnieniem Beskidu Śląskiego. Folklor pieśniowy Istebnej, Koniakowa i Jaworzynki - źródła repertuarowe a ich transformacje

Magdalena Szyndler

Monografia pt. „Ludowa kultura muzyczna Śląska Cieszyńskiego ze szczególnym uwzględnieniem Beskidu Śląskiego. Folklor pieśniowy Istebnej, Koniakowa i Jaworzynki – źródła repertuarowe a ich transformacje” jest podsumowaniem wieloletnich obserwacji i badań na terenie Śląska Cieszyńskiego (w tym Beskidu Śląskiego) pod kątem szeroko rozumianego folkloru muzycznego i jego przekształceń. Folklor i folklor muzyczny omawianego obszaru został przedstawiony w kontekście historycznym i kulturowym, a wcześniejsze badania Zaolzia posłużyły do analizy komparatystycznej. Praca ma charakter interdyscyplinarny i jest próbą ukazania przemian repertuarowych w obrębie pieśniowym na linii folklor-folkloryzm-folk (zawiera analizę muzykologiczną zebranego materiału pieśniowego w kontekście zbiorów zastanych – śpiewników aż do czasów współczesnych – przekształcenia w obrębie działań tzw. folkowych). Skierowana jest do osób zainteresowanych folklorem muzycznym w szerokim rozumieniu tj. folklorystów, muzykologów, antropologów, kulturoznawców, animatorów.

The Anatomy of Intercultural Encounters. A Sociolinguistic Cross-Cultural Study

Grażyna Kiliańska-Przybyło

Żyjemy w czasach, w których kontakt z obcokrajowcami (osobisty lub wirtualny) jest nieunikniony. Publikacja koncentruje się na charakterystyce spotkań międzykulturowych, interakcji jakie zachodzą pomiędzy uczestnikami takich spotkań oraz przedstawieniu czynników, które odgrywają istotną rolę podczas komunikacji międzykulturowej. Spotkania międzykulturowe omówione są z dwóch perspektyw: teoretycznej i osobistej, uwzględniającej doświadczenia studentów Filologii Angielskiej polskiego i tureckiego pochodzenia. Publikacja z jednej strony przybliża specyfikę kontaktów międzykulturowych i pozwala zaobserwować mechanizmy, jakie podczas takich spotkań występują; z drugiej zaś stanowi materiał źródłowy w postaci osobistych refleksji uczestników badania, historyjek i anegdotek z zakresu komunikacji międzykulturowej. Dlatego też, książka adresowana jest do zarówno do studentów, osób podróżujących i mających kontakt z obcokrajowcami, jak i nauczycieli lub osób prowadzących szkolenia międzykulturowe.

Kształcenie nauczycieli szkolnictwa ogólnokształcącego na Górnym Śląsku w latach 1865-1976

Grażyna Kempa

Tematem niniejszej monografii historycznoandragogicznej są dzieje kształcenia nauczycieli elementarnych, powszechnych i podstawowych szkół na Górnym Śląsku od momentu powstania miasta Katowice aż do utworzenia Wydziału Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Śląskiego. W tym ponad stuletnim okresie kształtowania się zawodu nauczyciela na Śląsku dokonały się najbardziej żywotne i głębokie procesy oświatowe. Opisano je, uwzględniając dorobek polskiej myśli pedeutologicznej oraz terytorialną, społeczno-wyznaniową i kulturalną specyfikę regionu. W rozprawie ukazano także niebagatelną rolę pedagogów, którzy w trudnych czasach zaborów, a później okupacji, dzięki swej działalności oświatowej integrowali młode pokolenia Ślązaków, pielęgnując w nich poczucie tożsamości narodowej. Publikacja adresowana jest nie tylko do nauczycieli czy kandydatów do tej profesji, ale również do tych, którzy interesują się zawiłą historią Śląska i chcieliby przez jej pryzmat poznać korzenie zawodowe śląskich pedagogów.

Fantastyka w literaturach słowiańskich. Idee, koncepty, gatunki

red. Andrzej Polak, Monika Karwacka

Tom poświęcony jest najpopularniejszym gatunkom i zjawiskom występującym w obrębie fantastyki słowiańskiej, przede wszystkim polskiej i rosyjskiej. Czytelnik znajdzie w nim artykuły dotyczące rozmaitych aspektów omawianego fenomenu. Autorzy tekstów wskazują m.in. na zacieranie się granic pomiędzy odmianami gatunkowymi obecnymi w fantastyce polskiej i rosyjskojęzycznej, jak również na powstawanie zjawisk całkowicie nowych, nie mających swych odpowiedników w dziełach fantastów zachodnich (głównie angielskojęzycznych). Dowodzą oni zbieżności zainteresowań polskich i rosyjskich twórców fantastyki, podejmują zagadnienia dotyczące roli historiozofii w fantastyce naukowej, powracają do przeżywającego renesans gatunku antyutopii (dystopii), prezentują motywy wampiryczne w dziełach współczesnych rosyjskich fantastów, wchodzą w polemikę z badaczami obwieszczającymi śmierć science fiction, jak również wskazują na zależności pomiędzy literaturą fantasy, magią a kryminałem i powieścią detektywistyczną. To, oczywiście, daleko nie wszystkie tematy. Zainteresowany czytelnik znajdzie w tomie informacje, które wzbogacą jego wiedzę na temat literatury współczesnej i staną się impulsem do kolejnych, pasjonujących lektur.

"Père"-versions of the Truth: The Novels of J. M. Coetzee. Wyd. 2 rozszerzone

Sławomir Masłoń

Książka stawia sobie za zadanie ujęcie twórczości powieściowej J.M. Coetzeego od innej strony, niż większość krytyków ma w zwyczaju. Zwykłą praktyką, do której zresztą pisarstwo to zachęca, jest jego ogląd z pozycji „humanistycznej”, krytykującej nadużycia kolonializmu i konfrontującej przemoc z problemami egzystencjalnymi Człowieka na drodze do Prawdy i samorealizacji. Mimo że w dzisiejszym świecie autorytet uniwersaliów, takich jak Człowiek i Prawda, został mocno nadszarpnięty, gdyż może być postrzegany jako zawsze służący czyimś interesom, wydaje się, że Coetzee stworzył na swój użytek metodę pisarską, w której podstawowe cechy powieści humanistycznej mogą być zachowane, a która jednocześnie stara się bronić przed zarzutami uwikłania w grę przemocy i interesów. By pokazać polityczne, narracyjne i egzystencjalne konsekwencje postaw przyjętych przez bohaterów tego rodzaju uwspółcześnionej wersji powieści humanistycznej, w książce poddano analizie siedem powieści Coetzeego, a zawarte w nich przesłanki dyskursu humanistycznego zostały skonfrontowane z wybranymi koncepcjami teorii psychoanalitycznej, w szczególności Jacques’a Lacana, oraz ich polityczną aplikacją dokonywaną przez Slavoja Žižka. Drugie wydanie książki zostało wzbogacone o rozdział omawiający trzy pseudoautobiograficzne powieści Coetzeego oraz rozdział poddający analizie jego Żywoty zwierząt, rodzaj metafikcji poświęconej prawom zwierząt.