Myśl Myśliwskiego (studia i eseje)

red. Józef Olejniczak, współudz. Marzena Boniecka, Piotr Zając

Monografia zbiorowa twórczości Wiesława Myśliwskiego zawiera osiemnaście szkiców interpretujących jego powieści i twórczość dramaturgiczną oraz teatralne i filmowe realizacje jego dramatów i powieści. Monografia uzupełniona jest o przedruk eseju Wiesława Myśliwskiego „Kres kultury chłopskiej” oraz rysunkiem – szkicem do portretu Wiesława Myśliwskiego sporządzonym przez Stanisława Baja, na okładce książki znajduje się reprodukcja olejnego portretu pisarza także Stanisława Baja. Niemal wszystkie studia i eseje zawarte w książce otwierają przed badaczami twórczości Wiesława Myśliwskiego nowe pespektywy interpretacyjne, stanowią też bardzo istotny głos na temat kształtu polskiej literatury i kultury nowoczesnej. Szczególny jest przypadek eseju otwierającego monografię, w podtytule jego autor pisze: „w oczekiwaniu na siódmy rozdział”; rozumiejąc dotąd opublikowane powieści Myśliwskiego jako jednolitą księgę – weryfikacją hipotezy autora eseju będzie październikowa premiera siódmej powieści autora „Nagiego sadu”. Adresatem monografii – co oczywiste – jest środowisko literaturoznawców i badaczy polskiej kultury współczesnej, ale staranność autorów poszczególnych artykułów w niej umieszczonych w unikaniu nadto scjentycznego i przez to hermetycznego stylu powoduje, że grono potencjalnych czytelników można poszerzyć o wszystkich, którzy interesują się polską literaturą, kulturą i historią współczesną.

Literacki kapitalizm. Obrazy abstrakcji ekonomicznych w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku

Paweł Tomczok

Literacki kapitalizm. Obrazy abstrakcji ekonomicznych w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku stanowi propozycję analizy kapitalizmu na podstawie literackich źródeł historycznych. Omawiane powieści, a także opowiadania, dramaty czy wiersze zostały potraktowane jako medium wiedzy o ówczesnej gospodarce i społeczeństwie, a jednocześnie poddano wnikliwej obserwacji ich ideologię. W książce przedstawiono metodologię badania tekstów literackich odwołującą się do nowej lektury pism Karola Marksa. W perspektywie tej teorii literatura odgrywa ważną rolę w procesie legitymizacji podziałów klasowych oraz obowiązywania tzw. realnych abstrakcji: kapitału, pieniądza, towaru i pracy abstrakcyjnej. Przebadanie tekstów z drugiej połowy XIX wieku za pomocą ekonomii literatury umożliwiło nowe spojrzenie na często zapomniane utwory, a także dostrzeżenie ekonomicznego i afektywnego uwikłania literackich bohaterów w tworzenie intersubiektywnej zgody na podtrzymywanie podziałów społeczeństwa. Analiza dyskursów rewolucyjnych i robotniczych pozwoliła natomiast rozpoznać skomplikowany proces powstawania nowych ruchów oporu przeciwko dominacji burżuazji.

"Przekłady Literatur Słowiańskich" 2019. T. 9. Cz. 2: Dlaczego tłumaczymy? Od sprawczości po recepcję przekładu

red. Katarzyna Majdzik

Tom 9, część 2 „Przekładów Literatur Słowiańskich” stanowi kontynuację rozważań podjętych w poprzednim numerze czasopisma1. W zgromadzonych przez nas wówczas tekstach autorzy skupiali się na pytaniu: „dlaczego tłumaczymy?”, proponując rozmaite tematycznie i metodologicznie odpowiedzi prezentujące praktyczne, teoretyczne i metateoretyczne aspekty zagadnienia. Teksty pomieszczone w tomie, który Czytelnik ma właśnie w ręku, formułują odpowiedzi na to samo fundamentalne dla translatoryki pytanie, prezentując jednak nieco odmienne spektrum wypowiedzi na temat celowości przekładu. Rozważania autorów obejmują problem sprawczości aktorów translacji (tłumaczy i autorów), rolę instytucji w procesie przekładu, kwestię recepcji dzieł tłumaczonych oraz celowości tłumaczenia w kontekście badań nad regionalizmem i wielokulturowością. (fragment wstępu)

"Er(r)go. Teoria | Literatura | Kultura" 2018. Nr 37, 2/2018: maska/pseudonim/awatar

red. Wojciech Kalaga, Marzena Kubisz

Kolejny numer Er(r)go. Teoria Literatura Kultura poświęcony jest zjawisku maskowania, ukrywania i  zwielokrotniania. Maski towarzyszą nam od początku naszej historii, bo pragnienie skrycia się za czymś, co jest obrazem naszego „ja”, będąc jednocześnie czymś bezpiecznie odległym, wydaje się być wpisane w ludzką naturę bez względu na czas i miejsce. Maski starożytnych aktorów, pseudonimy twórców, awatary użytkowników cyberprzestrzeni łączy dwoistość istnienia, która każe zadawać pytania o granicę pomiędzy podmiotem i  jego alter ego. Teksty składające się na numer czasopisma analizują, między innymi, rolę jaką w kształtowaniu tożsamości odgrywa ubranie/przebranie/mundur, koncepcję maski w twórczości Brunona Schultza, maskowanie w kontekście kultury popularnej (film, gry video) czy wreszcie koncepcję maski w ujęciu biomedykalizacji. Niewątpliwym atutem zbioru jest  wielowymiarowość przedstawionych omówień oraz  bogactw  i różnorodność perspektyw badawczych.

Tożsamość Słowian zachodnich i południowych w świetle XX-wiecznych dyskusji i polemik. T. 1 Konteksty filologiczne i kulturoznawcze

red. Katarzyna Majdzik, red. Józef Zarek

Tom stanowi kontynuację dotychczasowych publikacji naukowych na temat słowiańskich tożsamości. „Nie tylko nawiązuje do badań prowadzonych wcześniej w tym zakresie, lecz także – w większości tekstów – istotnie je uzupełnia o analizę nowych zjawisk związanych z rozmaicie pojmowaną kwestią tożsamościową. Dzięki połączeniu tradycji naukowej z pytaniami wybiegającymi w przyszłość może z powodzeniem zachęcać kolejnych badaczy do mierzenia się z problemem tożsamości w krajach Słowiańszczyzny zachodniej i południowej." (Z rekomendacji dr hab. Patrycjusza Pająka)

Wokół wolnych elekcji w państwie polsko-litewskim XVI-XVIII wieku. O znaczeniu idei wyboru - między prawami a obowiązkami

red. Mariusz Markiewicz, red. Dariusz Rolnik, red. Filip Wolański

Wydany przez Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach zbiór Wokół wolnych elekcji w państwie polsko-litewskim XVI–XVIII wieku. O znaczeniu idei wyboru – między prawami a obowiązkami jest wynikiem współpracy trzech uczelni: Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Śląskiego oraz Uniwersytetu Wrocławskiego. Zebrane w tomie studia poświęcone są problematyce funkcjonowania wolnej elekcji w tradycji politycznej i prawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów w okresie od XVI do XVIII wieku. Zbiór podzielono na trzy części, w których znalazło się w sumie trzydzieści pięć artykułów autorstwa badaczy z różnych ośrodków naukowych w kraju. Część pierwszą, zatytułowaną Wokół idei, symboli i praktyki wyboru, tworzą teksty dotyczące elekcji widzianej jako problem z zakresu teorii doktryn politycznych. Część druga zbioru: Elekcje królów Rzeczypospolitej, poświęcona elekcjom władców Rzeczypospolitej, podzielona jest na sześć rozdziałów i uporządkowana chronologicznie według władców, do których panowania odniesiono się w artykułach. W efekcie uzyskano syntetyczny obraz procesu ewoluowania zjawisk związanych z elekcją w polskiej tradycji politycznej od XVI do XVIII wieku. Ostatnia część publikacji: Wokół elekcji urzędników, zawiera artykuły dotyczące elekcji urzędników w Rzeczypospolitej. Całości tomu dopełnia obszerna bibliografia oraz indeks osobowy. Ze względu na zaprezentowaną w artykułach różnorodność perspektyw, a także kontrowersyjne niekiedy oceny – zawarte w tomie teksty mogą być dla Czytelników inspirujące.

Dizajn w kontekście estetyki. Jego początki, przeobrażenia i konotacje

Alicja Głutkowska-Polniak

Termin „dizajn”, dziś powszechnie używany, mimo że jest niejednoznaczny i wielowymiarowy, to nie na tyle, by odmawiać mu jakiejkolwiek użyteczności poznawczej. W ogólnej odsłonie dizajn odnosi się do współczesności, ujawniając zależności pomiędzy produkcją, konsumpcją i kulturą. Jako wyodrębniony typ działań i praktyk, realizujący wartości społecznej świadomości estetycznej, prężnie funkcjonuje w dzisiejszym świecie. Książka ta ma na celu ukazanie kategorii dizajnu w szerokim kontekście kulturowym, ze zwróceniem szczególnej uwagi na ewolucję tego pojęcia w XX wieku. Analiza tego bogatego w różnorakie konotacje zjawiska rozpoczyna się u progu XX wieku w Europie, kiedy to poniekąd dochodzi do wyodrębnienia się tej dyscypliny z obszaru działań artystycznych (Bauhaus, De Stijl), kończy zaś na współczesności. Droga wiedzie poprzez problematykę powiązaną ściśle z rozwojem techniki i estetyki, ale wyłącznie w aspekcie życia i funkcjonowania człowieka. Dizajn jest bowiem zawsze związany z człowiekiem jako podmiotem (twórcą i odbiorcą) oraz przedmiotem, który tenże użytkuje. Jako taki niesie w sobie zatem całe bogactwo różnorodnych ideologii i wartości społeczno-kulturowych, które odzwierciedla w związku z życiem człowieka. W tym znaczeniu dizajn to także odbicie stylu tegoż życia, szczególnie w dobie estetyzacji rzeczywistości. Dizajn jako ścisły związek sztuki, techniki i życia wymyka się wszelkim definicjom, nie można też jednoznacznie sprowadzić tego zjawiska do konkretnych teorii estetycznych. Odwołując się do Petera Bürgera, można przyjąć, że dizajn to sztuka, która zatraciła się w praktyce życiowej, a tracąc do niej dystans, przestała funkcjonować stricte jako sztuka, stając się nowym obszarem poszukiwań i eksperymentów. Dlatego estetyka implicite, o której pisał Władysław Tatarkiewicz, przeniesiona na grunt dizajnu: czerpiąca z praktyki dizajnerów, zawarta w przedmiotach/obiektach/produktach użytkowych, w myśli krytycznej oraz w gustach i smaku danego okresu, wydaje się najbardziej optymalną formą estetycznej analizy tego zjawiska. Taka też analiza jest priorytetem tej pracy, chronologiczny aspekt czasowy zaś pomaga powiązać dizajn z (estetycznym) funkcjonowaniem człowieka od modernistycznych początków XX wieku, poprzez powojenne zmiany i postmodernistyczne rozprężenie estetyczne.

Wychować człowieka prawdomównego. Koncepcje, badania naukowe, wdrożenia

Alicja Żywczok

Autorka oryginalnego dzieła naukowego z pogranicza nauk humanistycznych i społecznych zachęca wszystkich użytkowników kultury do podtrzymywania w wielu środowiskach dobrej tradycji prawdomówności. Czytelnik otrzymuje zatem pracę badawczą ze szczególnym przesłaniem. To pierwsza w Polsce od okresu międzywojennego pedagogiczno-filozoficzna monografia naukowa poruszająca kwestię wychowawczego kształtowania prawdomówności. Uzasadnieniem wyboru problematyki badawczej są zarówno współczesne zagrożenia prawdy, jak i niezgoda na eskalację nieprawdy w życiu publicznym, chęć uchronienia dzieci i młodzieży przed liberalistycznym zmniejszeniem wrażliwości na kłamstwo, niewystarczającym umiłowaniem prawdy i niedocenieniem prawdomówności. Mimo, iż współcześnie obserwuje się nobilitację zjawisk i wartości pozornych, wręcz celebruje się pozór, wciąż w ludzkiej samoświadomości istnieje norma prawdomówności wyrastająca z tęsknoty za autentycznością i szczerością. Strukturę pracy tworzy: spis treści, wprowadzenie, pięć merytorycznie powiązanych rozdziałów, zakończenie, bibliografia, indeks osobowy, streszczenie w języku angielskim oraz aneks stanowiący prakseologiczne dopełnienie treści teoretycznych i empirycznych przeanalizowanych w monografii. Treść rozdziału pierwszego dotyczy pojęcia prawdomówności rozważanego w kontekście postępu nauki i indywidualnego rozwoju naukowego, w rozdziale drugim autorka wyjaśniła indywidualne i społeczne znaczenie takiej dyspozycji psychicznej i cechy, jak prawdomówność. Zawartość merytoryczną rozdziału trzeciego stanowi problem dyskredytacji prawdy i prawdomówności we współczesnym społeczeństwie konsumpcyjnym. Przyczyny nieprawdomówności oraz powody prawdomówności zostały szczegółowo zaprezentowane w rozdziale czwartym. Rozdział piąty zawiera wiele praktycznych wskazówek dotyczących respektowania normy prawdomówności w procesie wychowania dzieci i młodzieży. By monografia naukowa nie spełniała wyłącznie funkcji normatywnej, ale również opisową i eksplikacyjną autorka przeprowadziła badania diagnostyczne młodzieży licealnej kilku śląskich miast. Chcąc dogłębnie poznać przedmiot badań i uzyskać dokładne dane zastosowała również metody hermeneutyczne pozwalające na interdyscyplinarną analizę i interpretację odpowiednio dobranych, zgodnych z celami badań tekstów źródłowych.   Główny problem badawczy wyraża się w pytaniu: W jaki sposób w procesie wychowania kształtować w młodzieży prawdomówność? Poza celami kognitywnymi istotna była również realizacja innych celów podjętych badań: utylitarnych (związanych z podnoszeniem poziomu świadomości w zakresie funkcji wartości poznawczych i moralnych w życiu zbiorowości) i wychowawczych (kształtowanie przyzwyczajeń moralnych, takich jak mówienie prawdy; upowszechnianie zasady prawdomówności w relacjach wychowawczych). Problematyka monografii może okazać się inspirująca nie tylko dla przedstawicieli wielu środowisk naukowych: filozofów, socjologów, politologów, antropologów, psychologów, pedagogów zainteresowanych epistemologią, etyką teoretyczną i stosowaną, teorią wychowania moralnego i prakseologią. Proces wychowania młodego pokolenia do reprezentowania postawy prawdomówności stanowi przedmiot refleksji również rodziców, nauczycieli, opiekunów, kuratorów, animatorów, moderatorów, asystentów rodzin czy terapeutów.