Milczę, więc jestem? Formy milczenia w literaturze XX i XXI wieku

Agnieszka Nęcka, Emilia Wilk-Krzyżowska, Natalia Żórawska‑Janik

W tomie Milczę, więc jestem. Formy milczenia w literaturze XX i XXI wieku poddano szerokiej interpretacji temat milczenia, przemilczenia, ciszy w literaturze najnowszej. Publikacja jest swoistą panoramą obrazów milczenia, przyczyniającą się do pogłębienia ignorowanych dotąd zagadnień – wykazuje, że w ostatnich latach coraz częściej autorzy sięgają po ten motyw, a topos milczenia ujmowany jest w sposób wieloraki i dotyczy różnych, często skrajnych kwestii (np. kazirodztwa). Zakres tematów poruszanych w ramach opracowywanego problemu dotyczy między innymi: milczenia jako sprzeciwu wobec czegoś, wyrazu buntu lub oporu, efektu (post)traumy, urazu. Monografia udowadnia, że literackie (prze)milczenia obejmują wiele, dotąd pominiętych lub zapomnianych zagadnień z zakresu historii, polityki czy stosunków społecznych.   Agnieszka Nęcka, doktor habilitowany nauk humanistycznych w Zakładzie Krytyki i Literatury Ponowoczesnej Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, krytyk literacki, współpracowała m.in. z „FA-artem”, „Nowymi Książkami”, „Opcjami”, „Śląskiem”, „Twórczością”, „Pograniczami”, „Frazą”, „Toposem”, „artPAPIEREM”. Wybrane publikacje: autorka artykułów i książek poświęconych przede wszystkim prozie XX i XXI wieku: Granice przyzwoitości. Doświadczanie intymności w polskiej prozie najnowszej (2006); Starsze, nowsze, najnowsze. Szkice o prozie polskiej XX i XXI wieku (2010); Cielesne o(d)słony. Dyskursy erotyczne w polskiej prozie po 1989 roku (2011); Co ważne i ważniejsze. Notatki o prozie polskiej XXI wieku (2012); Emigracje intymne. O współczesnych polskich narracjach autobiograficznych (2013), „Polifonia. Literatura polska początku XXI wieku” (2015). Redaktorka działu krytyki w „Postscriptum Polonistycznym”. Współredaktorka serii „Literatura i …” oraz „Skład osobowy. Szkice o prozaikach współczesnych”. [18.10.2019] Emilia Wilk-Krzyżowska, doktorantka w Zakładzie Krytyki i Literatury Ponowoczesnej Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej im.   Ireneusza Opackiego, Wydział Filologiczny, Uniwersytet Śląski w Katowicach. Absolwentka filologii polskiej (specjalności: nauczycielska; nauczanie polonistyczne wśród cudzoziemców) na Uniwersytecie Śląskim. Jej główne zainteresowanie badawcze koncentrują się na literaturze polskiej wydawanej po 1989 roku. Najważniejsze publikacje: „Literatura jako najważniejszy składnik kultury. „Postscriptum Polonistyczne” 2016, nr 2; „Zło, co dobro udaje”. „Postscriptum Polonistyczne” 2017, nr 2; Jeżeli jeszcze miała coś swojego, było to jej ciało – jedyne, co mają zwierzęta. O „Nocnych zwierzętach” Patrycji Pustkowiak. W: Literatura i granice. Szkice o literaturze XX i XXI wieku. Red. B. Gutkowska, A. Nęcka, K. Gutkowska-Ociepa. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2017; Krawiec wśród literackich wzorów i wykrojów. „Tematy i Konteksty” 2018, nr 8. [16.10.2019] Natalia Żórawska-Janik, doktorantka w Zakładzie Krytyki i Literatury Ponowoczesnej Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Absolwentka filologii polskiej UŚ. Jest autorką kilkunastu publikacji naukowych, monografii  Dziedzictwo (nie)pamięci. Holocaustowe doświadczenia pisarek drugiego pokolenia oraz uczestniczką projektów naukowych: Skład osobowy. Szkice o prozaikach współczesnych oraz Literatura i… Jej zainteresowania badawcze skupiają się na polskiej literaturze współczesnej dotykającej problematyki II wojny światowej oraz (post)traumy. Wybrane publikacje: „Żeby kłamać, trzeba jak najczęściej mówić prawdę”. O prozie Anny Boleckiej (w: Skład osobowy. Szkice o prozaikach współczesnych. Cz. 2. Red. A. Nęcka, D. Nowacki, J. Pasterska. Katowice 2016); „Jest nas coraz więcej i coraz więcej będzie nas umierać”. O Grochowie Andrzeja Stasiuka („Postscriptum Polonistyczne” 2017, nr 1); Pociąg do nieistnienia („artPAPIER” 2015, nr 13). [16.10.2019]

Historia i współczesność procesu edukacyjno-wychowawczego

red. Danuta Kocurek

Publikacja przybliża wybrane zjawiska pedagogiczne w kontekście historycznym i  współczesnym. Część pierwsza ukazuje m.in. aspekty wychowawcze pedagogiki renesansowej, wkład ziemiaństwa w upowszechnianie edukacji szkolnej, działalność wychowawczą i oświatową Kościoła Rzymskokatolickiego na Śląsku Cieszyńskim, szkolnictwo wiejskie w czasach komunizmu oraz historyczne kształtowanie się koncepcji wychowania zdrowotnego w Polsce. W części drugiej przybliżone zostały współczesne kategorie wychowawcze m.in. wychowanie do kultury języka, tematyka dotycząca świętowania, edukacja w duchu podmiotowości, kształcenie filozoficzne oraz refleksje o tożsamości i dziedzictwie kulturowym w dobie przemian cywilizacyjnych.  Praca adresowana jest do pedagogów, historyków wychowania, filozofów, regionalistów, studentów kierunków pedagogicznych i zainteresowanych problematyką edukacyjno-wychowawczą.

Teodor Parnicki: Ja, Eurypides. Wywiady, wypowiedzi i autokomentarze z lat 1957-1988

oprac. Piotr Gorliński-Kucik, Tomasz Markiewka

Książka Ja, Eurypides to obszerny wybór wywiadów oraz wypowiedzi prasowych Teodora Parnickiego z lat 1957-1988.  Tom jest cennym źródłem wiedzy o pisarstwie autora Słowa i ciała (zawiera bowiem kilka tekstów programowych), jego biografii, a także o życiu literackim doby PRL, zwłaszcza w kręgu pisarzy skupionych wokół Instytutu Wydawniczego PAX. Wielokrotnie podejmowane w zbiorze zagadnienia związane z powieścią historyczną pozwalają lepiej zrozumieć, w jaki sposób pojmował ją Parnicki. Bardzo interesująca jest obserwowana w tekstach tworzonych na przestrzeni trzech dekad zmiana podejścia pisarza do swojego udziału w życiu literackim, sposobu mówienia o swojej biografii, a także postrzegania swoich powieści (późne powieści autora Słowa i ciała wymykają się ramom powieści historycznej). Układ oraz opracowanie tekstu sprawiają, że książka znajdzie czytelników także wśród szerszego grona odbiorców. Barwny styl pisarza oraz intrygujące pytania prowadzących rozmowy sprawiają, że książka jest lekturą wartką, a przez to ma szanse spopularyzować ciekawe, choć wymagające, pisarstwo Teodora Parnickiego. Prezentowana książka jest prawdopodobnie ostatnim zwartym tomem autorstwa jednego z najciekawszych twórców prozy historycznej w literaturze polskiej ostatniego wieku.

Technologia wytwarzania i właściwości multiferroikowej ceramiki typu PFN

Dariusz Bochenek

Praca ma charakter zarówno technologiczno-eksperymentalny, jak i badawczo-aplikacyjny. Prezentuje stan badań ceramicznych materiałów ferroelektromagnetycznych. Multiferroikowy materiał PFN został poddany dokładnej analizie (pod względem technologicznym), której głównym celem było zmniejszenie jego przewodnictwa elektrycznego i strat dielektrycznych oraz wyeliminowanie tworzenia się fazy pirochlorowej przy zachowaniu wysokich wartości przenikalności elektrycznej i właściwości magnetycznych. Niniejsza praca adresowana jest do osób zajmujących się procesem technologicznym i możliwościami aplikacyjnymi nowoczesnych materiałów ceramicznych o właściwościach multiferroikowych (materiały inteligentne), a także do studentów i magistrantów kierunków technicznych (inżynieria materiałowa). [21.11.2012] 

Między wierszami. Jedenaście miniatur krytycznych

Marian Kisiel

Między wierszami… to zbiór interpretacji jedenastu wierszy poetów polskich XX wieku, których tematem głównym jest zarówno problematyka śmierci i żałoby, jak i przezwyciężające lęk pragnienie odnalezienia się w nowej przestrzeni doznań. Poczucie utraty i braku pokazane jest w utworach twórców różnych pokoleń i orientacji lirycznych: Władysława Sebyły, Władysława Szlengla, Czesława Miłosza, Czesława Bednarczyka, Zofii Bohdanowiczowej, Adama Czerniawskiego, Floriana Śmiei, Stanisława Grochowiaka, Edwarda Stachury, Ryszarda Milczewskiego-Bruna. W miniaturach krytycznych autor książki stara się wydobyć wyjątkowość poetyckiego obrazu, jego idiolektalny wymiar, a także liryczność zamkniętą w formułach retorycznych. Choć wiersze wybrane do interpretacji pochodzą z różnych lat i zostały napisane przez nierzadko obcych sobie twórców, tym, co je łączy, jest świadomość, że w przemijaniu ukryty jest głęboki sens, który może uwyraźnić jedynie sztuka poezji. Recenzja książki ukazała się w czasopiśmie „Nowe Książki” 6/2016, s. 46–47 (Sławomir Buryła: Sztuka miniatury krytycznej).

"Kobiety fenickie" Lucjusza Anneusza Seneki. Opracowanie monograficzne

Tomasz Sapota, Iwona Słomak

Dramat Kobiety fenickie Seneki Filozofa od wieków prowokuje do pytań o swoją kompletność, przynależność gatunkową, a wreszcie o literackie wzorce. W aspekcie kompozycyjnym i tematycznym prezentuje się jednak jako utwór zarówno spójny, jak i zasadniczo odmienny od zachowanych tragediowych ujęć dziejów Labdakidów. Seneka, inaczej niż Eurypides w Fenicjankach, nie wydaje się zainteresowany ukazaniem ironicznego wymiaru ludzkich poczynań po to, żeby zalecić swoim odbiorcom bierną akceptację wyroków losu. Sensacyjna materia fabularna stanowi dla rzymskiego tragika pretekst do wyrażenia wątpliwości co do norm regulujących stosunki między jednostką a rodziną i jednostką a państwem. Kwestie te nie znajdują łatwego rozwiązania: autor Kobiet fenickich konfrontuje stanowiska czterech postaci o silnych osobowościach – Edypa, Antygony, Jokasty i Polynejkesa – wykluczające porozumienie, a co za tym idzie trywializację problemu. Pokazuje, że pojęcia, w oparciu o które tworzymy ponadjednostkowe wizje ładu moralnego, ulegają przewartościowaniu w zależności od kontekstu i od strategii retorycznej  zastosowanej w argumentacji. Zniechęca do posługiwania się nimi w sposób naiwny. Problematyce tej autorzy poświęcili miejsce w pierwszej części niniejszej monografii, omawiając ponadto m.in. testimonia i wczesną recepcję tragedii Seneki oraz podejmując obszernie kwestię możliwej interpretacji zachowanych tytułów utworu. Drugą część wypełnia szczegółowe omówienie miejsc Kobiet fenickich w konfrontacji z tradycją wydawniczo-interpretacyjną. Do monografii dołączony został aneks zawierający edycję i przekład sztuki. Książka jest trzecią wspólną publikacją autorów przygotowaną w ramach kierowanego przez Tomasza Sapotę projektu Tragedie Seneki. Dotychczas ukazały się komentowane przekłady Trojanek (2016) i Edypa (2017). Kolejnymi pozycjami w serii będą monografie poświęcone Thyestesowi, Fedrze i Herkulesowi w szale.

Publiczni nadawcy w regionach autonomicznych Hiszpanii. Między misją a polityką

Dagmara Głuszek-Szafraniec

Hiszpania to niezwykle fascynujący tygiel kultur i języków, choć z perspektywy państwa unitarnego nie do końca zdajemy sobie sprawę z tej różnorodności. Hasłem, które wskazuje jednak na pewien stopień odstępstw od stereotypowego postrzegania, jest stwierdzenie „Espana es diferente” (Hiszpania jest inna). Związany jest z nim mit dwóch Hiszpanii, o różnych obliczach: tradycyjnym i postępowym, autorytarnym i pluralistycznym, jednolitym i wielonarodowym. Patrząc na doświadczenia historyczne Hiszpanii ostatniego półwiecza, trudno nie zgodzić się z taką oceną. Czas władzy autorytarnej, który nastał po wojnie domowej w latach 1936–1939, wskazywał na podporządkowanie społeczeństwa i mediów partykularnym interesom elit politycznych pod przewodnictwem generała Francisca Franco. Upadek reżimu po jego śmierci przyczynił się do zmiany tak głęboko sięgającej w różne sfery życia publicznego, że trudno sobie wyobrazić, jak wielką transformację Hiszpanie przeszli od tamtego czasu. Przyjęcie nowej konstytucji w 1978 roku przypieczętowało początek zmian demokratycznych, jakie później zaczęły dokonywać się w instytucjach różnych szczebli ich działania. Jedną z najważniejszych reform, które wprowadził rząd Adolfo Suareza przy aprobacie króla Juana Carlosa, był podział terytorialny państwa na siedemnaście wspólnot autonomicznych. Należy podkreślić, że proces konstytuowania się poszczególnych wspólnot rozciągnięty był w czasie (1977–1983), a zakres kompetencji przyznawanych regionom w autonomicznych statutach mógł różnić się między poszczególnymi jednostkami autonomicznymi. Także dążenia do uzyskania autonomii miały różne podłoże i charakter. W regionach o najsilniejszych tendencjach narodowych, jak w Kraju Basków, Katalonii czy Galicji, istniały od końca XIX wieku silne partie regionalne, reprezentujące własne koncepcje na temat współistnienia w ramach jednego państwa – od konwiwencji do separacji. (fragment wstępu)

Camões i smak sardynek. Polskie dziewiętnastowieczne relacje z podróży do Portugalii

Magdalena Bąk

Książka poświęcona została polskim relacjom z podróży do Portugalii w wieku XIX. W kolejnych rozdziałach analizie poddane zostały prace Karola Dembowskiego Deux ans en Espagne et en Portugal pendant la guerre civile 1838–1840, Teodora Tripplina Wspomnienia z podróży po Danii, Norwegii, Anglii, Portugalii, Hiszpanii i Państwie Marokańskim, poświęcony pobytowi w Lizbonie fragment Pamiętników Władysława Mickiewicza, obszerna relacja z pobytu w ojczyźnie Camõesa pióra Adolfa Pawińskiego pt. Portugalia. Listy z podróży, a także portugalski fragment publikacji Jak tanio podróżować? Wędrówki iberyjskie Wincentego Lutosławskiego. Ostatni rozdział książki poświęcony został wspomnieniom Stefana Szolca-Rogozińskiego z pobytu na Maderze zawartym w jego Żegludze wzdłuż brzegów zachodniej Afryki. Celem analiz jest ukazanie różnorodnych strategii przyjmowanych przez autorów dla oddania specyfiki obserwowanych w Portugalii fenomenów, a także wpisanie prezentowanych relacji w szerszy kontekst przemian zachodzących w wieku XIX w sposobach podróżowania i poznawania (oraz opisu) świata w podróży. Publikacja adresowana jest przede wszystkim do literaturoznawców zainteresowanych dziewiętnastowiecznym podróżopisarstwem oraz polsko-portugalskimi relacjami kulturowymi i literackimi, ale również do szerszego grona czytelników zainteresowanych sposobem, w jaki Polacy w wieku XIX postrzegali inne europejskie nacje.