Donat Kirsch: Eliminacja episteme. Pisma krytyczne

oprac. Andrzej Śnioszek

Prezentowana edycja zawiera pisma krytyczne Donata Kirscha, jednego z czołowych przedstawicieli „rewolucji artystycznej w prozie”, zdefiniowanej w latach 70. przez Henryka Berezę. Urodzony w 1953 roku Kirsch zaistniał przede wszystkim jako autor prozy artystycznej (m.in. debiutanckie, nagradzane Liście croatoan), ale oprócz tego zajmował się również krytyką literacką i eseistyką. Na początku lat 80. wyjechał do USA, gdzie pracuje jako informatyk. Nigdy jednak nie przestał pisać. Wydanie obejmuje dwa obszerne teksty Donata Kirscha o charakterze zbliżonym do wypowiedzi programowych. Pierwszy, Elaborat – debiuty lat siedemdziesiątych, pierwotnie ukazał się na łamach „Twórczości” w 1981 roku. W niniejszej edycji został dopełniony niepublikowanymi fragmentami, które odnaleziono w listach Kirscha do Berezy. Drugi tekst, Kronika pewnej eliminacji, powstał w roku 2018. Weryfikuje – po niemal 40 latach – tezy postawione w Elaboracie, a zarazem przedstawia oryginalne spojrzenie na historię literatury i życie literackie w powojennej Polsce.

Natura, historia, egzystencja. W poszukiwaniu romantycznego uniwersum

Jacek Lyszczyna

Prezentowana publikacja to zbiór rozpraw, będących efektem wieloletnich studiów nad poezją polskiego romantyzmu. Składają się na nią wybrane teksty drukowane już na łamach czasopism lub książek zbiorowych oraz artykuły nowe, dotychczas niepublikowane. To zbiór 16 studiów poświęconych ważnym problemom polskiego romantyzmu przedlistopadowego oraz krajowego i emigracyjnego lat trzydziestych i czterdziestych XIX wieku. Teksty te przynoszą refleksje nad istotą i tożsamością literatury tej epoki, poczynając m.in. od problemów związków wczesnego romantyzmu z sentymentalizmem, specyfiki realizmu oraz antropologii w pierwszej jego dekadzie, a także kluczowych dla całej kultury tego okresu zagadnień natury i historii. Kolejne artykuły tego tomu poświęcone są m.in. kwestiom genologicznym, tendencjom autobiograficznym i kreacji bohatera w utworach romantycznych, aż po tendencje metafizyczne i mistyczne późnej fazy tej epoki (np. w twórczości Juliusza Słowackiego). Autor zwraca także uwagę na problematykę romantyzmu krajowego i potrzebę przewartościowania literatury tego kręgu. Całość zaś kończy szkic poświęcony kształtowaniu się w pierwszej połowie XIX wieku idei wspólnej Europy. Recenzja książki ukazała się w czasopiśmie „Nowe Książki” nr 6/2012, s. 43.

Geographia. Studia et Dissertationes. T. 35

red. Tadeusz Szczypek

W poszczególnych artykułach kolejnego tomu niniejszego wydawnictwa seryjnego autorzy zaprezentowali m.in.: wyspy piaszczyste w dolinach rzecznych (na przykładzie doliny Prypeci na Polesiu Białoruskim), potencjał rolny Białorusi i jego zrównoważone wykorzystanie, metropolizację w konurbacji górnośląskiej, a także uwarunkowania i konsekwencje przemian społeczno-gospodarczych Czeladzi.

Hardy. Jacka Kaczmarskiego zmagania wybrane

Kamila Czaja

Bogata bibliografia, doskonałe rozpoznanie literatury przedmiotu zaświadczone licznymi przywołaniami w tekście, owocują błyskotliwą analizą twórczości, wspartą znajomością kontekstów biograficznych, społeczno-politycznych oraz kulturowych. To warunki konieczne do świadomej lektury dzieła Kaczmarskiego, twórcy tak silnie osadzonego we współczesności, a jednocześnie czerpiącego z artystycznej tradycji oraz historii Polski i Europy. Warunki w tej pracy spełnione. […] książka świetnie napisana, prezentująca ciekawe interpretacje na podstawie rzetelnie udokumentowanych analiz. Jest to publikacja, która bez wątpienia wzbogaci stan wiedzy na temat twórczości najważniejszego polskiego barda, porządkując wiele dotychczasowych ustaleń oraz prezentując interesujące tezy własne Autorki. Fragment recenzji prof. UAM dra hab. Krzysztofa Gajdy   Hardy zawiera analizy wybranych wątków twórczości Jacka Kaczmarskiego. Kolejne części książki dotyczą: skomplikowanych relacji między bardem a rewolucją oraz sposobów metaforyzowania sprzeciwu wobec systemu, zmagań z Bogiem uchwyconych w interpretacji kilku tekstów kluczowych dla kolejnych etapów tej trudnej relacji (Walka Jakuba aniołem, Konfesjonał, Śniadanie z Bogiem, Diabeł mój), twórczego nawiązywania przez Kaczmarskiego do istniejących dzieł literackich, gatunków (Testament ’95) czy najtragiczniejszych elementów własnej biografii (utwory o chorobie). To „zmagania wybrane”, bo zbiór jest niekompletny, obejmujący zaledwie kilka możliwych do literaturoznawczego podjęcia kwestii. Ale i „zmagania wybrane”, bo to zmagania w pewnym sensie przez Kaczmarskiego wybrane, odważnie przez niego podjęte. Takie ujęcie tematu wpisuje się ideę barda jako hardego, zbuntowanego, kontestującego artysty, będącego w kontrze do tego, co go uwiera, i wchodzącego w twórczy dialog z tym, co go inspiruje.

Umbra veri. Arnobiusz i nurty filozofii klasycznej

Anna Kucz

W publikacji ukazano przemiany myśli europejskiej, jakie dokonały się w zderzeniu cywilizacji antycznej z chrześcijaństwem. Postacią obrazującą owo zderzenie jest Arnobiusz, łaciński retor i apologeta, żyjący na przełomie III i IV wieku. Jego refleksje zaprezentowane w Adversus Nationes odzwierciedlają sposób, w jaki filozofia grecko-rzymska wpłynęła na myślenie intelektualnych elit wczesnochrześcijańskich, do których należał. W dziele Arnobiusza mentalność klasyczna i chrześcijańska, chociaż stanowią dwa odrębne światy, wzajemnie się przenikają. Stałym kontekstem i głównym bodźcem przeprowadzonych w apologii Arnobiusza analiz filozoficznych jest próba dotarcia do prawdy. Wszelki wysiłek związany z poszukiwaniem prawdy odsłania wszechstronny umysł apologety i ukazuje jego postawę pełną szacunku dla religijnego kultu, przeżywanego nie emocjonalnie, lecz racjonalnie. Oryginalność Arnobiusza polega nie na tym, że stworzył dzieło teologiczne lub filozoficzne, ale na tym, że swoją apologię oparł na światopoglądzie panującym w Imperium Romanum oraz na założeniach filozofii klasycznej. Autorka przedstawia poglądy tego filozofa na temat duszy ludzkiej, człowieka, jego pochodzenia, jak również kondycji ludzkiej, przeznaczenia człowieka oraz jego wyobrażeń na temat Boga i bogów. Ukazuje, w jakim stopniu w zaproponowanych przez apologetę koncepcjach odzwierciedlają się różne nurty filozofii klasycznej.

Padawanika. Przebudzenie mocy w doświadczeniu zapośredniczonym. Studium o filmie, wychowaniu i wsparciu rozwoju

Katarzyna Krasoń

Książka jest próbą połączenia wątków filmowych z problematyką pedagogiczną, za główną kanwę rozważań posłużyły kategorie zaczerpnięte z kosmicznej sagi Gwiezdne wojny George’a Lucasa. Podjęte zagadnienia mają charakter analizy dzieła filmowego, w tym ujęcie jego odbioru i psychologicznego oddziaływania na widza jako elementu popkultowej edukacji. Pojawiają się również wątki osadzające obrazy filmowe w pedagogice personalistycznej. Odniesienia wychowawcze dotyczą kwestii rozpoznania ról nauczyciela w relacji z uczniem, z podziałem na porządek koncentracji na wychowanku lub na programie nauczania.

(Od)pamiętywanie - gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży

red. Bernadeta Niesporek-Szamburska, Małgorzata Wójcik-Dudek

Teksty zamieszczone w tomie (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży skupiają się na problematyce związanej z niezwykle popularnym we współczesnej kulturze zjawiskiem postpamięci. Mówiąc o szeroko zakrojonym projekcie „Postpamięć”, warto przyjrzeć się jego realizacjom obecnym we współczesnej literatury dla dzieci i młodzieży. Ogląd obejmuje reprezentacje przeszłości w literaturze nie tylko XIX i XX wieku, ale również tej najnowszej, refleksję nad gatunkami literackimi (np. powieść historyczna, saga, dziennik, pamiętnik), kategorią wspomnienia, instrumentalizacją i ideologizacją historii w edukacji oraz refleksję nad ponowoczesnymi grami z kanonami (toposami) typowymi dla poszczególnych obrazów przeszłości.

Pamięć czasu - malarstwo w czasach bankructwa duchowego

Lech Kołodziejczyk

Publikacja pt. Pamięć czasu – malarstwo w czasach bankructwa ducho­wego obejmuje ponad 50 esejów analizujących różnorodną problematykę sztuki współczesnej w kontekście mojego autorskiego doświadczenia malarskiego, a także zawiera komentarze, refleksje dotyczące wielości zagadnień kreacyjnych ujawnianych w trakcie procesów twórczych w ramach mojej działalności artystycznej. Analiza tzw. programu twórczego poszczególnych cykli malarskich: Fantomanie, Kosmogonie, Księga Słońca, Głowy, Rytmy Pamięci, Ogrody Ciemności, Baśniowe Fantazje, Wirtualne Ikony jest próbą przedstawienia i opisania założeń ideowo-tematycznych poszczególnych realizacji, a także określenia charakteru języka malarskiego, adekwatnego do artykułowanych określonych treści oraz idei. Druga część to materiał ilustracyjny – dokumentacja fotograficzna po­szcze­gólnych prac malarskich, powstających na przestrzeni 40 lat mojej aktywności artystycznej. Teksty oraz dokumentacja malarska tworzą spójną całość, a prawda i autentyzm indywidualnego, autorskiego doświadczenia malarskiego w pełni uwiarygadnia treści merytoryczne zawarte w esejach. Osią konstrukcji, kanwą stanowiącą główne założenie ideowe zarówno części teoretycznej (eseje, komentarze) oraz materiału ilustracyjnego jest próba przedstawienia dramatycznego wycofania się, zaniku, wręcz ban­kructwa doświadczenia przestrzeni duchowej w realizacjach tzw. sztuki współczesnej. Dociekania filozoficzne, refleksje na temat działalności w obrębie sztuki takich autorów, jak Platon, św. Augustyn, Pseudo-Dionizy, Grosseteste, św. Bonawentura czy mistrz Eckhart wydają się obecnie tak odległe i nieprzystające do przestrzeni mentalnej czasu obecnego, iż świa­domość kryzysu kulturowego, zaniku elementarnych punktów odniesienia staje się dramatycznym znakiem rozpadu kulturowego współczesności. W tej rozbitej, fragmentarycznej przestrzeni moja działalność malarska uzewnę­trznia głos człowieka usiłującego odnaleźć owe lekceważone, niechciane, pomijane przestrzenie duchowe, ślady porozumienia z wielką artystyczną tradycją, wysiłkami wielu dawnych mistrzów piszącymi, a także materializującymi poprzez sztukę swoje wielkie zamierzenia, idee, plany twórcze.