Literatura źródłem związków frazeologicznych. Słownik

Agnieszka Piela

Literatura stanowi jedno z najstarszych źródeł frazeologii. W polskim zasobie frazeologicznym, zresztą nie tylko polskim, występują związki wyrazowe o pisarskiej proweniencji, których korzenie sięgają starożytności. Co istotne, jest to źródło wciąż żywe i otwarte, czemu dowód dają nowe konstrukcje tego typu wchodzące w obieg społeczny. Połączenia ukształtowane pod wpływem rozmaitych tekstów literackich są słabo zbadanym wycinkiem polskiej warstwy frazeologicznej. Dotąd nie powstało opracowanie ukazujące bogactwo omawianych frazeologizmów i objaśniające ich literackie pochodzenie. Prezentowany zbiór, mieszczący w sumie 140 jednostek języka, tę lukę w polskiej leksykografii wypełnia. W książce opisane zostały połączenia odnotowane w słownikach ogólnych bądź specjalistycznych, ale i związki, które po raz pierwszy zostały ujęte w niniejszym leksykonie, np. chocholi taniec; czekać na Godota; dantejskie sceny; jądro ciemności; kafkowska sytuacja; krewni i znajomi królika; ku pokrzepieniu serc; lwia część; mała apokalipsa; Mrożek by tego nie wymyślił; rząd dusz; samotny biały żagiel; skóra i kości; smuga cienia; trzech budrysów; zew krwi. W związku z faktem, iż w rodzimej lingwistyce brakuje odrębnej nazwy utrwalonych konstrukcji o rodowodzie literackim, autorka wprowadza w pracy termin "literaturyzm" i jego typy: "literaturyzm leksykalny", "literaturyzm frazeologiczny". Podstawowym celem publikacji jest przybliżenie znaczeń i etymologii wskazanego fragmentu frazeologii. Poznanie literackiej genezy funkcjonujących obecnie związków wydaje się ważne dlatego, że motywacja wielu z nich staje się coraz mniej czytelna dla użytkowników języka polskiego, w konsekwencji może ona ulec całkowitemu zatarciu.

Poza antropocentryzm, czyli żądanie niemożliwego? Pytania o kulturę i inne pytania w teorii społecznej i w praktyce rozmowy

Wioletta Tomala-Kania

Monografia Poza antropocentryzm, czyli żądanie niemożliwego? Pytania o kulturę i inne pytania w teorii społecznej i w praktyce rozmowy, z jednej strony, stawia w centrum uwagi człowieka i jego psychofizyczną kondycję ze szczególnym podkreśleniem jej etycznych konsekwencji dla świata i dla niego samego, ze strony drugiej, próbuje go z tego centrum wyprowadzić. Książka ma budowę trójdzielną. Rozdział 1: Kultura w teorii prezentuje zestaw podstawowych ustaleń zogniskowanych wokół kluczowego pojęcia "kultury". Rozdział 2: Kultura w działaniu stanowi zapis wywiadów pogłębionych przeprowadzonych w latach 2020˗2021 z badaczkami reprezentującymi spektrum zróżnicowanych dyscyplin badawczych: Ewa Bińczyk, Katarzyna Dembicz, Bogumiła Lisocka-Jaegermann, Joanna Ostrowska, Hanna Rubinkowska-Anioł, Jolanta Sujecka, Anna Ziębińska-Witek. W Zakończeniu zostaje wyodrębniony wątek, pojawiający się w wywiadach, ale w finale zyskujący autonomię, na którą - z całą mocą - zasługuje: posthumanistyczna (nie-antropocentryczna) wizja świata, zgodnie z którą stanowimy jeden z wielu gatunków współzamieszkujących planetę.

Czytaj po polsku. T. 9: Katarzyna Grochola: "Zdążyć przed pierwszą gwiazdką". Wyd. 3. Materiały pomocnicze do nauki języka polskiego jako obcego. Edycja dla średnio zaawansowanych (poziom B1 / B2)

oprac. Wioletta Hajduk-Gawron

Ukazujący się w serii "Czytaj po polsku. Materiały pomocnicze do nauki języka polskiego jako obcego" tom "Zdążyć przed pierwszą gwiazdką" Katarzyny Grocholi, zaadaptowany i opracowany przez Wiolettę Hajduk-Gawron, zawiera fragmenty opowiadania z ćwiczeniami, które są skierowane do osób uczących się języka polskiego na poziomie B1/B2. Książeczka dzięki swej strukturze doskonale nadaje się zarówno do samodzielnej nauki języka polskiego i pracy nad tekstem, jak i do pracy na zajęciach prowadzonych przez lektora. Zawiera ona bowiem część lekturową wraz z wyjaśnieniem słów, które mogą stanowić trudność dla czytelników znających język polski na poziomie średnio zaawansowanym, część ćwiczeniową (rozumienie tekstu, mówienie, pisanie, ćwiczenia leksykalno-gramatyczne) oraz klucz do ćwiczeń. Ciekawostką tomu jest to, że treść zamieszczonego opowiadania dotyczy świąt Bożego Narodzenia, stąd w części ćwiczeniowej znajduje się bogaty materiał skoncentrowany wokół tej tematyki (między innymi dział propozycje muzyczne).

Powojenna twórczość pomnikowa Xawerego Dunikowskiego 1945-1964

Karolina Tomczak

Studium Powojenna twórczość pomnika Xawerego Dunikowskiego 1945−1964 analizuje złożoną problematykę powstawania monumentów tego twórcy w rzeczywistości polskiego państwa komunistycznego oraz ich wartość formalną i tematyczną. Monograficzny opis trzech najważniejszych prac, czyli Pomnika Czynu Powstańczego na Górze św. Anny (1946−1955), Pomnika Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej w Olsztynie (1949−1954) i projektów Pomnika Bohaterów Warszawy (1956−1958), przybliża realia ich powstawania, przebieg prac projektowych i wykonawczych, towarzyszące im relacje z władzą oraz zmienny proces formo- i sensotwórczy każdego z nich. Jednocześnie szczególnemu oglądowi zostaje poddany kształt finalnych prac na zasadzie odczytania ich wartości artystycznej, symboliki i proweniencji stylistycznej. Opis wybranych dzieł dopełnia panoramiczna analiza formalno-tematyczna pozostałych monumentów istniejących zwłaszcza w propozycjach projektów i szkiców, które artysta realizował aż do śmierci, m.in. Pomnika Młot i Sierp (projekt, 1953), Pomnika Józefa Stalina (projekt, 1954) czy też Pomnika Żołnierza Polskiego (realizacja, 1963). Zakreślenie problematyki, tematyki i artystycznych założeń socrealizmu pozwala dojrzeć odmienną jakość powojennej sztuki Dunikowskiego. Ambiwalentny stosunek do władzy samego twórcy uniemożliwia jednak jednoznaczną ocenę jej nośności ideologicznej. Natomiast niezaprzeczalna wirtuozeria formalna przypomina o symbolistyczno-awangardowym rodowodzie tej kreacji, jednocześnie korespondującym ze sztuką współczesną. Wieloaspektowe spojrzenie na twórczość pomnikową Dunikowskiego opiera się na dogłębnych badaniach zwłaszcza materiałów archiwalnych w warszawskiej Królikarni i szczecińskiej Książnicy Pomorskiej. Nie proponuje jednoznacznych odpowiedzi, ale bogaty przegląd różnorodnej sztuki monumentalnej tej wybitnej a tym samym przewrotnej osobowości "wieloepokowego" twórcy, ukształtowanego w Młodej Polsce i realizującego się w międzywojniu, który dopełnił swoje dzieło w równie wartościowym artystycznie okresie powojennym − o czym zapomniano w wyniku unieważniania sztuki istniejącej w przestrzeni zideologizowanej (palinodii). Rozprawa przypomina więc o tej unikalnej twórczości, dokładnie ją opisuje, kontekstualizuje i reinterpretuje.

Kobiecość i męskość w popkulturze z perspektywy młodych dorosłych. Studium jakościowe

Dagmara Dobosz

Książka dotyczy problematyki wzorców kobiecości i męskości kreowanych przez popkulturę w kontekście ich wizualnej i tożsamościowej atrakcyjności dla badanych młodych dorosłych. Odniesiono się do zjawiska seksualizacji, rozumianego jako intensywne rozprzestrzenianie się dyskursów o seksualności w mediach oraz jako erotyczna prezentacja ciał kobiet i mężczyzn w przestrzeni publicznej. W pracy przedstawiono dane zebrane w toku wywiadów indywidualnych z młodymi dorosłymi. Zaprezentowane wnioski stanowią próbę zdiagnozowania preferencji wzorców kobiecości i męskości oraz różnic w zakresie konsekwencji emocjonalno-poznawczych i behawioralnych wynikających z identyfikacji badanych z określonymi wzorcami.

Malowanie palcami. Analiza diagnostyczna. Cz. 1

Grażyna Szafraniec

Projekt działań badawczych, opisany w publikacji Malowanie palcami. Analiza diagnostyczna wynika z wieloletnich zainteresowań autorki diagnostyką psychopedagogiczną, terapią i arteterapią, a zwłaszcza takimi technikami terapii, które wykorzystują środki artystyczne do wyrażania odczuć i przeżyć osób w nich uczestniczących. Publikacja jest monografią dotyczącą twórczości plastycznej osób dorosłych, może wzbogacić listę publikacji naukowych z tego zakresu. Stanowi uzupełnienie literatury podejmującej temat metody malowania dziesięcioma palcami. Cele badań dotyczyły aspektów naukowych, edukacyjnych, poznawczych i pragmatycznych. W pierwszej części publikacji przedstawiono wyniki analiz diagnostycznych przeprowadzonych na grupie 413 osób – studentów Uniwersytetu Śląskiego, kierunku pedagogika, uczących się stacjonarnie i niestacjonarnie. Badania dotyczyły szeregu zmiennych związanych z osobą twórcy (introwersja, ekstrawersja, zaburzenia emocjonalne, przeżycia) oraz aktywnością twórczą (czas startu, nastawienie, opór, werbalizacja). Analizie podlegały także wytwory plastyczne uczestników zajęć malowania dziesięcioma palcami (kompozycja, kolorystyka, tematyka, realizm, abstrakcja, symbolika, technika malowania). W pracy opisano funkcje metody malowania dziesięcioma palcami. Zamieszczono także wyniki badań dotyczących doboru repertuaru muzycznego do celów terapeutycznych. Opracowanie łączy w sobie elementy diagnozy i terapii, muzyki i plastyki, twórczości i arteterapii, edukacji i psychoterapii, teorii i praktyki, wiedzy i umiejętności dzieci oraz dorosłych, pedagogów, wychowawców i nauczycieli. Wersja elektroniczna nie zawiera płyty CD

Relacje między zespołami szczątków karpologicznych a współczesną roślinnością małych, płytkich zbiorników wodnych. Reprezentacja współczesnej roślinności i rozmieszczenie makroszczątków w osadach wybranych zbiorników Wyżyny Śląskiej

Artur Szymczyk

Analiza makroszczątków roślinnych, w tym głównie dobrze zachowujących się w osadach jeziornych szczątków karpologicznych, należy do najważniejszych metod stosowanych w odtwarzaniu przemian zachodzących w fitocenozach i środowisku. Metody rekonstrukcji paleośrodowisk wykorzystujące makroszczątki roślin polegają jednak na zastosowaniu wiedzy o złożonych, zbyt słabo jeszcze poznanych relacjach między zgrupowaniami makrofosyliów a współczesną roślinnością. Zagadnienia te porusza niniejsza monografia, prezentująca wyniki badań nad relacją analiz zespołów makroszczątków w odniesieniu do rzeczywistego rozmieszczenia roślinności w kilku niewielkich, płytkich zbiornikach wodnych i ich najbliższym otoczeniu.  Praca adresowana jest do badaczy z kręgu nauk przyrodniczych, archeologów, ale przede wszystkim do specjalistów zajmujących się przeszłością środowiska i jej odtwarzaniem za pomocą szczątków makroskopowych. Przedstawione w niej rezultaty mogą przyczynić się do zwiększenia możliwości i wiarygodności interpretacyjnej badań paleoekologicznych.  Czytelnik znajdzie tu odpowiedzi między innymi na następujące pytania: W jakim stopniu zespoły makroszczątków karpologicznych odzwierciedlają skład gatunkowy współczesnej roślinności, czy liczebność odnajdywanych w próbach osadów diaspor poszczególnych gatunków odzwierciedla proporcje w ich liczebności/pokryciu we współczesnych fitocenozach, a także jakie czynniki decydują o rozmieszczeniu i liczebności szczątków karpologicznych w małych i płytkich zbiornikach wodnych.

Stanisław Wyspiański - obraz bohatera. Wokół inscenizacji "Akropolis" i "Chryj z Polską"

Bogdan Tosza

Książka Bogdana Toszy jest publikacją poświęconą dwóm przedstawieniom (Akropolis i Chryje z Polską), które autor wyreżyserował i wystawił na deskach Teatru Śląskiego im. S. Wyspiańskiego w Katowicach. Sam autor przyznał, „Obejmując w 1992 roku dyrekcję Teatru Śląskiego w Katowicach miałem świadomość, że to jedyny w Polsce teatr, noszący imię Stanisława Wyspiańskiego. Osoba patrona i jego myślenie o sztuce, a zwłaszcza charakteryzująca go interdyscyplinarność, narzuciły projekt programu artystycznego tej sceny na jedenaście lat”. Inscenizacja Akropolis – tej, przez wielu uznawanej za najtrudniejszą w dorobku autora Wesela, sztuki stała się wielkim wyzwaniem dla śląskiej sceny na koniec pierwszego stulecia jej istnienia. Wpływ na decyzję o wyborze tej właśnie sztuki miał fakt wstąpienia Polski do Unii Europejskiej i intensyfikacja rozmów o korzeniach cywilizacyjnych naszego kraju. Obszar biblijny i świat mitologii Greków i Rzymian, obecne jako dwie podstawowe konstytuanty Akropolis, pozwalał teatrowi na włączenie się w istotny dialog społeczny. Przed realizatorami, a zwłaszcza reżyserem, stanęło pytanie: jak dziś wystawić ten dramat? Podstawową koncepcję rozwiązano przez budowę postaci Poety, głównie z didaskaliów utworu, inspirowanego osobą autora w okresie pisania Akropolis, jego zmaganiami z chorobą i zafascynowaniem polskością. W następnej kolejności postać Poety stała się źródłem inspiracji do napisania sztuki o Wyspiańskim. Chryje z Polską Macieja Wojtyszki zostały oparte na mało znanym fakcie z historii ojczystej, jedynego spotkania Stanisława Wyspiańskiego z Józefem Piłsudskim, które odbyło się 1 marca 1905 roku. Jego motywem przewodnim było poparcie dla idei skarbu na rzecz przyszłej armii polskiej. W nawiązanie kontaktu obu rozmówców zaangażowany był Stefan Żeromski. Wyspiański w tym okresie rozważał możliwość objęcia dyrekcji Teatru Miejskiego. Piłsudski chciał wykorzystać rewolucję lutową w Rosji dla wzniecenia kolejnego powstania w Polsce. Sztuka Macieja Wojtyszki, przedstawiając konfrontację obu bohaterów, pokazuje możliwości dialogu sztuki i polityki, ujawnia bolesne rany w historii mentalności Polaków.