Między fizyką a filozofią. Filozofia przyrody i filozofia fizyki w pismach Mariana Smoluchowskiego

Jan Grzanka

Marian Smoluchowski jest jednym z najczęściej cytowanych polskich naukowców – Web of Science określa liczbę cytowań jego prac w okresie od 1894 do 2014 roku na 7235 (Maria Curie-Skłodowska była w tym czasie cytowana 1582 razy). Regularnie przywoływane są równania dotyczące teorii procesów stochastycznych, a równanie ciągłości Smoluchowskiego stosowane jest w opisach procesów sedymentacji i koagulacji. Jego badania dotyczące ruchów Browna przyczyniły się do triumfu teorii atomistycznej w fizyce. Dzięki ich wykorzystaniu Richard Zsigmondy, Jean Perrin i Theodor Svedberg otrzymali w latach 1925–1926 Nagrody Nobla. Książka przedstawia wkład polskiego fizyka w naukę oraz filozofię, zwłaszcza w filozofię przyrody. Badania Smoluchowskiego dotyczące przyczyny i przypadku doprowadziły do wprowadzenia rachunku prawdopodobieństwa do fizyki. Jego teoria kryterium użyteczności odpowiada na pytania, jak rozwija się nauka i jak weryfikujemy hipotezy oraz teorie. Udowadnia, że użyteczność jest kategorią uniwersalną i odnosi się do wszystkich aspektów funkcjonowania człowieka w świecie przyrody. Jan Grzanka – uzyskał tytuł doktora na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Absolwent Wydziału Hydrotechniki Politechniki Gdańskiej i Wydziału Nauk Społecznych (na kierunku filozofia) Uniwersytetu Gdańskiego, a także Studiów Podyplomowych w Szkole Filozofii Tadeusza Gadacza Collegium Civitas. Członek Pomorskiego Towarzystwa Filozoficzno-Teologicznego i Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, wiceprezes Polskiego Towarzystwa Szekspirowskiego, redaktor naczelny Universitas Gedanensis.

Pamięć GUŁagu

Zuzanna Bogumił

Książka Pamięć Gułagu opowiada historię odkrywania przez mieszkańców ZSRR represyjnej przeszłości swojego kraju. Za punkt wyjścia rozważań autorka przyjmuje koniec lat osiemdziesiątych, gdyż jak tłumaczy dopiero wówczas rozpoczął się proces kreowania zupełnie nowej, wielopoziomowej sytuacji dyskursywnej, która umożliwiła zrozumienie skali i zasięgu represji sowieckich. Autorka przygląda się temu procesowi z perspektywy mieszkańców czterech regionów, które w sposób szczególny zostały doświadczone przez Gułag (Wyspy Sołowieckie, Republika Komi, region permski, Kołyma). Przywołując konkretne wydarzenia, jakie się tam rozegrały pokazuje, w jaki sposób wypowiedziane w tym okresie wspomnienia stawały się fenomenem społecznym, przedmioty − dowodami historii, a odnalezione cmentarze − dziedzictwem przeszłości. Ten detaliczny opis etnograficzny pozwala zrozumieć jak doszło do tego, że w społeczeństwie sowieckim nagle zrodziła się ogromna potrzeba natychmiastowego tworzenia miejsc pamięci, które będą chronić pamięć Gułagu, oraz znaków pamięci, które będą ją wyrażać. Następnie, autorka analizuje wybrane miejsca pamięci łagiernej przeszłości starając się dotrzeć do ich głębszych sensów. Jej celem jest ustalenie funkcji i znaczenia, jakie przypisują tym miejscom współcześni Rosjanie.

Przekład jako kontynuacja twórczości własnej. Na przykładzie wybranych translacji Stanisława Barańczaka z języka angielskiego

Monika Kaczorowska

„W przekładach Barańczaka funkcją nadrzędną wobec dopełniającej i polemicznej jest funkcja artystyczna[…]. W wykonaniu Barańczaka przekład poetycki jest rodzajem wypowiedzi o innym utworze poetyckim — metawypowiedzi, w której oryginał jest tematem […]. „Ja” poetyckie Barańczaka (podmiot autorski) jest kategorią nadrzędną wobec wypowiedzi-tłumaczenia: organizuje ją według założeń podobnych do tych, według których konstruuje wypowiedź-własny wiersz.”

Amazoński Inny. Wizerunek rdzennych mieszkańców Amazonii we współczesnych tekstach kultury

Aleksandra Wierucka

  W kulturze euroamerykańskiej Indianie przedstawiani byli albo jako prymitywni, brudni, dzicy, albo jako „szlachetne dzikusy”, żyjący w zgodzie z naturą. Taki ich obraz został utrwalony już w pierwszych dekadach kolonizacji. Współcześnie – wydawałoby się – wiedza na temat mieszkańców Amazonii radykalnie się zmieniła, a co za tym idzie – zmienił się także ich wizerunek. Jednak analiza tekstów kultury powstałych w XXI wieku (książek, filmów, komiksów, wystaw zdjęć, gier planszowych i gier wideo) pokazuje inną tendencję: w świadomości społecznej wciąż funkcjonuje obraz rdzennych mieszkańców, który znacznie odbiega od prawdy i pełen jest egzotyzacji. W książce omówiona została historia Amazonii, historia ukazywania mieszkańców tego terenu, proces tworzenia się stereotypowego o nich wyobrażenia. Przeprowadzono także analizę i interpretację współczesnych tekstów kultury, które ten stereotyp wykorzystują. Recenzowana praca podejmuje aktualny i istotny społecznie temat, zdając relację z oryginalnych analiz autorki. Napisana została żywym, komunikatywny językiem przez dobrze poinformowaną i zaangażowaną ekspertkę. Przedmiotem zainteresowania Aleksandry Wieruckiej jest wizerunek mieszkańców Amazonii w „tekstach kultury XXI wieku”. W sumie udało się jej wyodrębnić i poddać analizie ponad 60 różnych tekstów. Analizy te wymagały rozmaitych kompetencji – z pól analiz wizualnych, tekstualnych, game studies, a także stricte językowych. Autorka z powodzeniem wyławia kluczowe wątki badanego wizerunku, przypisywane tubylcom amazońskim od początku XVI wieku. prof. dr hab. Waldemar Kuligowski Aleksandra Wierucka – pracuje w Instytucie Badań nad Kulturą w Uniwersytecie Gdańskim. Zajmuje się antropologią społeczeństw tradycyjnych, w tym  ich funkcjonowaniem we współczesnym świecie. Od 2007 roku prowadzi badania antropologiczne w Ekwadorze – ich rezultatem jest między innymi książka Huaorani of the Western Snippet (Palgrave Macmillan, New York 2015), a także artykuły w czasopismach polskich i zagranicznych. Członkini American Anthropological Association, Society for Anthropology of Lowland South America, Association for Cultural Studies oraz Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego.

Historia w kulturze ponowoczesnej. Koncepcje - metody - perspektywy badawcze

praca zbiorowa

Człowiek ponowoczesny żyje w ciągłej teraźniejszości, a imperatyw elastyczności wymaga dostosowywania planów na przyszłość do kapitalistycznej gospodarki rynkowej. To jednak odbija się na przeszłości, gdyż historię można sprzedać jak każdy inny produkt. W jaki sposób ów hedonistyczny konsumeryzm odbija się na reprezentacjach przeszłości w przestrzeni publicznej? Zakres tematyczny książki, w której publikują badacze z czternastu wiodących ośrodków akademickich w Europie, wykracza poza dotychczasowe metody analizy przeszłości w  teraźniejszości, prowadzone pod hasłami polityki historycznej czy pamięci zbiorowej. Tematy tu podejmowane obejmują związki historii z mediami i gospodarką, są również zadawane pytania o skutki ekonomizacji przeszłości dla współczesnego rozumienia historii.  Miloš Řezník, Magdalena Saryusz-Wolska, Sabine Stach i Katrin Stoll współpracują w zespole badawczym „Funkcjonalność historii w późnej nowoczesności” w Niemieckim Instytucie Historycznym w Warszawie (Deutsches Historisches Institut Warschau). Instytut istnieje od 1993 roku. Do jego zadań należy prowadzenie badań naukowych nad historią Polski i stosunków polsko-niemieckich w kontekście europejskim i międzynarodowym. Ponadto Instytut wspiera naukową debatę historyczną na płaszczyźnie międzynarodowej.  

Spowiedź ambasadora

Romuald Spasowski

Spowiedź ambasadora Spasowskiego jest fascynującą opowieścią o historii i polityce, miłości i zdradzie, tragedii narodu i rodziny. Autor nie tylko opisuje historię własnego życia, ale na jej tle obnaża mechanizmy komunistycznej władzy, pokazuje wstydliwe oblicza polskiej służby dyplomatycznej i jej brak profesjonalizmu, ujawnia prywatne interesy, którym polscy „dyplomaci” podporządkowywali swoją aktywność, demaskuje bezkarność bezpieki, a nade wszystko ukazuje przemożny wpływ Sowietów na działania zarówno tych, którzy rządzili w kraju, jak i tych, którzy reprezentowali go poza granicami. Ze Wstępu Mariusza M. Brymory   (…) poprzez swoje odważne i pryncypialne poparcie Solidarności wobec komunistycznych władców w latach 1980–1981 oraz jeszcze odważniejszą decyzję, aby poświęcić swoją karierę i dobytek w proteście przeciwko represjom, jakie miały miejsce po wprowadzeniu stanu wojennego i próbie zgniecenia Solidarności przez reżim generała Jaruzelskiego, w sensie moralnym Romuald Spasowski stał się pierwszym ambasadorem wolnej Polski w Stanach Zjednoczonych. George Weigel w Przedmowie (do drugiego wydania amerykańskiego) Jest mi pan dłużny trzy noce (…) bo tyle bez przerwy czytałem pana książkę i nie mogłem jej odłożyć, dopóki nie skończyłem. To najlepsza książka na temat komunizmu i Polski, jaką kiedykolwiek czytałem. Prezydent Ronald Reagan o amerykańskim wydaniu wspomnień ambasadora Spasowskiego Mariusz M. Brymora – ukończył filologię angielską na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz studia podyplomowe z zakresu historii i kultury brytyjskiej na Uniwersytecie Warszawskim oraz Ruskin College w Oksfordzie. Zawodowy dyplomata. Przed wstąpieniem do służby zagranicznej pracował jako nauczyciel akademicki oraz tłumacz języka angielskiego. W latach 1994–1998 był radnym Rady Miejskiej Radomia, a przez ostatni rok kadencji wiceprezydentem miasta. Od 1999 roku pracuje w służbie zagranicznej, gdzie pełnił funkcje zastępcy konsula generalnego w Chicago, radcy ds. dyplomacji publicznej Ambasady RP w Waszyngtonie i konsula generalnego w Los Angeles. W centrali MSZ był m.in. wicedyrektorem Departamentu Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej: nadzorował działalność promocyjną polskich placówek. Przetłumaczył m.in. dwa opowiadania Bernarda Malamuda wydane w tomie zbiorowym Żydoptak (Wydawnictwo Literackie, Kraków 1989). Autor Historii polskiej dyplomacji w Stanach Zjednoczonych 1919–2019 (2020), oraz jej wersji angielskojęzycznej One Hundred Years of Polish Diplomatic Presence in the United States 1919–2019. Był współautorem i redaktorem albumu 400 Years of Polish Immigrants in America, wydanego w 2008 roku z okazji czterechsetnej rocznicy przybycia pierwszych Polaków do Jamestown w Wirginii.

Porwanie Europy. Studia heterologiczne

Jan Krasicki

Autor stawia w książce wiele pytań. Jakie idee ukształtowały charakter i tożsamość Europy? Jak to się stało, że cywilizacja, która stworzyła filozofię i naukę, i która wymyśliła instytucję praw człowieka, zwróciła się przeciwko sobie? Czy źródła kryzysów, owocujących tragiczną historią Europy ostatnich dwustu lat oraz nowożytnymi totalitaryzmami, nie tkwią czasem w samych podstawach myśli europejskiej, naznaczonej syndromem lęku przed Innością oraz Innym? Czy myśl, której genealogia i panowanie rozciągają się „od Jonii do Jeny” (Franz Rosenzweig), zdolna jest przebić się ku Nieskończonemu (Emmanuel Lévinas) mocą samej immanencji? Teza książki Porwanie Europy. Studia heterologiczne brzmi zatem: w obliczu współczesnych wyzwań ideowych i cywilizacyjnych Europa – ten tak mocno przeniknięty Historią kontynent, w którym (podążając za słowami Norwida) „przeszłość jest to dziś, tylko cokolwiek dalej” – musi ponownie się zdefiniować, a nawet na nowo siebie wymyślić.   Jan Krasicki – profesor zwyczajny w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego, kierownik Zakładu Antropologii Filozoficznej. Absolwent wrocławskiej polonistyki, studia doktoranckie w zakresie filozofii ukończył na Uniwersytecie Warszawskim.  Zajmuje się filozofią rosyjską, polską oraz niemiecką XIX–XXI wieku, głównie antropologią filozoficzną, filozofią religii oraz filozofią kultury. Autor książek: Eschatologia i mesjanizm. Studium światopoglądu Mariana Zdziechowskiego (Wrocław 1994); Przeciw nicości. Eseje (Kraków 2002); Bóg, człowiek i zło. Studium filozofii Włodzimierza Sołowjowa (Wrocław 2003); Po „śmierci Boga”. Eseje eschatologiczne (Kraków 2011); Człowiek i Bóg w tradycji rosyjskiej (Kraków 2012); Bierdiajew i inni. W kręgu myśli rosyjskiego renesansu religijno-filozoficznego (Warszawa 2012); Разум и Другой. Опыты по русской и европейской мысли (Санкт-Петербугр 2015); Dostojewski i laboratorium idei (Warszawa 2020).

Irzykowski i inni. Twórczość Fryderyka Hebbla w Polsce 1890-1939

Katarzyna Sadkowska

Irzykowski i inni to pierwsza i oryginalna próba określenia znaczenia twórczości Fryderyka Hebbla (uznawanego obok Ibsena za prekursora literatury modernistycznej) dla odbiorców polskich w okresie 1890-1939. Przedstawiając studentów germanistyki we Lwowie (jednym z nich był Karol Irzykowski), kierowanej w latach 1883-1910 przez austriackiego profesora Richarda Marię Wernera (m.in. wydawcę dzieł Fryderyka Hebbla), autorka analizuje zjawisko przekazywania idei w relacji mistrz-uczeń, mechanizmy kształtowania (a także instrumentalizowania) literackiego kanonu. Wnikliwy opis spotkania Karola Irzykowskiego z myślą Fryderyka Hebbla, inspirującą Irzykowskiego do określenia własnej formuły nowoczesności, zawiera wiele cennych i nowych spostrzeżeń badawczych. Dodatkowym walorem książki jest wykorzystanie nieznanych, bogatych materiałów archiwalnych, dokumentujących obecność kultury niemieckiej w Galicji do 1939 roku.