Empatia, gościnność, solidarność w literaturze polskiej od XIX do XXI wieku

Mateusz Skucha, Dorota Wojda

Empatia, gościnność i solidarność oraz ich przeciwieństwa pozostają w ścisłym związku z kwestią stosunku do inności i do tego, co własne, są więc zasadnicze dla rozważań nad odrzucanymi, a mimo to wciąż panującymi dyskursami zaborczej władzy. Zebrane w tej książce studia, dotyczące tekstów od wieku XIX do współczesności, podejmują refleksję nad tym, co łączy i różnicuje tytułowe pojęcia. Koncentrują się one wokół zagadnień, które okazały się dla autorów najważniejsze: empatii, gościnności i solidarności wobec przesiedleńców, kobiet, pozaludzkiego, a także na Kresach oraz na obrzeżach literatury i w poezji. Z perspektywy badań postzależnościowych empatia, gościnność i solidarność mają różne odmiany, mogą stawać się kategoriami politycznymi i nierzadko przechodzą w swoje zaprzeczenia: wrogość czy wyobcowanie. Poświadczane formami narracyjnymi przekładają się na działania pisarskie i czytelnicze, reprezentację, poetykę i retorykę tekstu. W tym ujęciu literatura nie tylko odzwierciedla relacje międzyludzkie oraz postawy wobec wszelkich czujących istot i bytów nieożywionych, ale również zmienia świat, ma funkcję performatywną jako ważna praktyka etyczna.

Przerwane emancypacje. Polityka ekscesu w kinie polskim lat 1968-1982

Sebastian Jagielski

Przerwane emancypacje Sebastiana Jagielskiego mają szansę stać się wydarzeniem, zważywszy na ich polemiczny charakter i komentarze do wątków żywo dyskutowanych we współczesnej debacie publicznej: historii ludowych, prześnionych rewolucji, emancypacji kobiet w socjalizmie, relacji polsko-żydowskich. Przekonuje on, że w latach 1968–1982, a więc między Marcem 1968 roku a „Solidarnością”, dwiema rewolucjami konserwatywnymi, wyłaniała się nowa struktura odczuwania, która niosła ze sobą potencjał emancypacyjny (kobiet, chłopów i robotników, Żydów, homoseksualistów), autonomiczny względem wartości narodowych i religijnych, ale został on odrzucony, powściągnięty, niezrealizowany. Trafnie dostrzega freudowskie „wiązanie” nierozładowanego emancypacyjnego potencjału prześnionej rewolucji z energią kontestacji na Zachodzie. Przerwane emancypacje są zatem tyleż pracą akademicką, co manifestem metody i politycznej wrażliwości. dr hab. Monika Talarczyk, prof. PWSFTviT w Łodzi Książka Sebastiana Jagielskiego, będąca nie tylko pracą filmoznawczą, ale też fascynującą wiwisekcją pewnego brzemiennego w skutki czasu w polskiej kulturze, dowodzi, że jest pracą wyemancypowaną w tym sensie, że swobodnie korzystając z inspiracji z wielu dziedzin humanistyki, proponuje własny oryginalny język i ważkie ogólnokulturowe rozpoznania rozwijane w oparciu o partykularną dziedzinę historii kina polskiego. Kino służy jako znakomity materiał do ukazania szerszych procesów, życia kultury, zmiennej gry jej znaczeń i wartości. Książka Przerwane emancypacje stanowi udaną, brawurową próbę zaproponowania nowej optyki oraz nowego języka opisu dla istotnego (po lekturze książki Jagielskiego rzec można, znacznie istotniejszego niż pierwotnie się wydawało) okresu historii kina polskiego. dr hab. Marcin Adamczak, prof. UAM Jeśli angielskie słowo excess oznacza przede wszystkim nadmiar, to „eksces” w języku polskim wiąże się niemal wyłącznie z destabilizacją normy. Pochodzący od łacińskiego excessus (zboczenie, odstąpienie od obowiązku) „eksces”, zgodnie z definicją zawartą w Słowniku wyrazów obcych z 1971 roku, oznacza „naruszenie porządku publicznego, zakłócenie spokoju; wybryk, wyskok, wykroczenie”. W Przerwanych emancypacjach eksces oznacza strategię politycznego oporu. Za sprawą tego, co nadmiernie cielesne, szokujące czy prowokujące, uwidacznia zerwania i pęknięcia wewnątrz dominujących struktur (ideologicznych, kulturowych, politycznych), ujawniając zarazem to, co te struktury tłumią, ukrywają i wykluczają. Są to opowieści o tym, jak histeryczne, straumatyzowane i ekstatyczne ciała podważają porządek społeczny, antycypując jednocześnie nowe sposoby bycia i odczuwania w świecie. Sebastian Jagielski – kulturoznawca i filmoznawca, adiunkt w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest autorem monografii Maskarady męskości. Pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabularnym (2013). Współredagował między innymi tomy: Ciało i seksualność w kinie polskim (2009) i Kino polskie jako kino transnarodowe (2017). Publikował w „Tekstach Drugich”, „Kwartalniku Filmowym”, „Didaskaliach” i „Studies in European Cinema”. Wyróżniony w konkursie im. Inki Brodzkiej-Wald (2013) na najlepszą pracę doktorską dotyczącą współczesności z dziedziny humanistyki. Zajmuje się historią kina polskiego ujmowaną z perspektywy teorii krytycznych.

Po tamtej stronie Tatr. Učebnica pol"stiny pre Slovákov

Marta PANČÍKOWÁ, Wiesław STEFAŃCZYK

Podręcznik do nauki języka polskiego jako obcego przeznaczony dla początkujących i średniozaawansowanych Słowaków. Składa się z dwudziestu jednolicie skomponowanych jednostek lekcyjnych poprzedzonych obszernym rozdziałem fonetyczno-fonologiczym. Autorzy wykorzystali swoje praktyczne doświadczenia w nauczaniu języka polskiego, uwzględniając uwagi uczących się.

Problematyka wizualizacji w prozie Miodraga Bulatovicia

Aldona Szukalska

Książka Problematyka wizualizacji w prozie Miodraga Bulatovicia podejmuje znaną już od dawien dawna badaczom literatury kwestię korespondencji sztuk. Jednak, jak się okazuje, w warunkach znaczącego wzrostu liczby obrazów i ich roli we współczesnym świecie pozwala ona również w inspirujący sposób ukazać prozę jako niezwykle czułą kliszę utrwalającą ślady przemian następujących w kształtowanej przez nowe media ludzkiej percepcji. Autorka przede wszystkim zgłębia problematykę wizualizacji, ale i komplementarnej wobec niej wizualności, jednocześnie tworząc rzeczową, kompetentną i oryginalnie skomponowaną analizę twórczości Miodraga Bulatovicia, w przypadku którego inspiracje malarskie oraz filmowe okazały się niezwykle ciekawym kluczem interpretacyjnym. Dzięki wykorzystaniu pojemnej kategorii wizualizacji twórczość serbskiego pisarza czarnogórskiego pochodzenia prezentowana jest z perspektywy synchroniczno-diachronicznej. Takie ujęcie pozwala skoncentrować się na wybranych zagadnieniach wizualnych, jak: opis, ikona kulturowa, symbol czy filmowość dzieła literackiego, przy jednoczesnym podkreśleniu dokonującej się w poetyce autora ewolucji.   Aldona Szukalska – absolwentka filologii serbsko-chorwackiej oraz polskiej UAM.  Wyróżniona w ogólnopolskim IX Konkursie prac magisterskich im. Jana Józefa Lipskiego „Otwarta Rzeczpospolita”. Doktor nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa. Zajmuje się kompartystyką.  

Antykomunizm, czyli upadek Polski. Publicystyka lat 1998-2019

Andrzej Romanowski

Sowiecki komunizm zniszczył Drugą Rzeczpospolitą. Zniszczenie Trzeciej Rzeczypospolitej było – twierdzi Andrzej Romanowski –  rezultatem antykomunizmu. To państwo, najlepsze w polskich dziejach, straciliśmy na własne życzenie – solidarnościowy antykomunizm i upolityczniony katolicyzm stały się ważniejsze od Polski. Polityka historyczna, Instytut Pamięci Narodowej, instrumentalizacja prawa, upolityczniony Kościół, lustracja i dekomunizacja, pogarda i kłamstwo – cały ten kompleks zjawisk coraz silniej dzielił Polaków na wrogie plemiona, dokonywał destrukcji odzyskanego państwa, niszczył dobro wspólne. Kolejna to książka Romanowskiego, w której przeprowadza on rozrachunek z własnym środowiskiem i własnymi złudzeniami. Nikt i nic nie jest tu oszczędzone. A poszczególne rozdziały, nieraz pochodzące sprzed wielu lat, wydają się dziś prorocze. Prof. dr hab. Andrzej Romanowski pracuje na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego i w Instytucie Historii PAN. Jest redaktorem naczelnym Polskiego Słownika Biograficznego oraz kierownikiem Katedry Kultury Literackiej Pogranicza UJ. W wydawnictwie Universitas redaguje serię Biblioteka Literatury Pogranicza. Autor szeregu książek naukowych, eseistycznych i publicystycznych o różnej problematyce. W ostatnich latach wydał: Wschodnim pograniczem literatury polskiej. Od średniowiecza do Oświecenia (2018),  Tak, jestem córką Jakuba Bermana (2016, z Lucyną Tychową), Eugeniusz Kwiatkowski (2014), Wielkość i upadek „Tygodnika Powszechnego” oraz inne szkice (2011). 

Pamięć GUŁagu

Zuzanna Bogumił

Książka Pamięć Gułagu opowiada historię odkrywania przez mieszkańców ZSRR represyjnej przeszłości swojego kraju. Za punkt wyjścia rozważań autorka przyjmuje koniec lat osiemdziesiątych, gdyż jak tłumaczy dopiero wówczas rozpoczął się proces kreowania zupełnie nowej, wielopoziomowej sytuacji dyskursywnej, która umożliwiła zrozumienie skali i zasięgu represji sowieckich. Autorka przygląda się temu procesowi z perspektywy mieszkańców czterech regionów, które w sposób szczególny zostały doświadczone przez Gułag (Wyspy Sołowieckie, Republika Komi, region permski, Kołyma). Przywołując konkretne wydarzenia, jakie się tam rozegrały pokazuje, w jaki sposób wypowiedziane w tym okresie wspomnienia stawały się fenomenem społecznym, przedmioty − dowodami historii, a odnalezione cmentarze − dziedzictwem przeszłości. Ten detaliczny opis etnograficzny pozwala zrozumieć jak doszło do tego, że w społeczeństwie sowieckim nagle zrodziła się ogromna potrzeba natychmiastowego tworzenia miejsc pamięci, które będą chronić pamięć Gułagu, oraz znaków pamięci, które będą ją wyrażać. Następnie, autorka analizuje wybrane miejsca pamięci łagiernej przeszłości starając się dotrzeć do ich głębszych sensów. Jej celem jest ustalenie funkcji i znaczenia, jakie przypisują tym miejscom współcześni Rosjanie.

Historia w kulturze ponowoczesnej. Koncepcje - metody - perspektywy badawcze

praca zbiorowa

Człowiek ponowoczesny żyje w ciągłej teraźniejszości, a imperatyw elastyczności wymaga dostosowywania planów na przyszłość do kapitalistycznej gospodarki rynkowej. To jednak odbija się na przeszłości, gdyż historię można sprzedać jak każdy inny produkt. W jaki sposób ów hedonistyczny konsumeryzm odbija się na reprezentacjach przeszłości w przestrzeni publicznej? Zakres tematyczny książki, w której publikują badacze z czternastu wiodących ośrodków akademickich w Europie, wykracza poza dotychczasowe metody analizy przeszłości w  teraźniejszości, prowadzone pod hasłami polityki historycznej czy pamięci zbiorowej. Tematy tu podejmowane obejmują związki historii z mediami i gospodarką, są również zadawane pytania o skutki ekonomizacji przeszłości dla współczesnego rozumienia historii.  Miloš Řezník, Magdalena Saryusz-Wolska, Sabine Stach i Katrin Stoll współpracują w zespole badawczym „Funkcjonalność historii w późnej nowoczesności” w Niemieckim Instytucie Historycznym w Warszawie (Deutsches Historisches Institut Warschau). Instytut istnieje od 1993 roku. Do jego zadań należy prowadzenie badań naukowych nad historią Polski i stosunków polsko-niemieckich w kontekście europejskim i międzynarodowym. Ponadto Instytut wspiera naukową debatę historyczną na płaszczyźnie międzynarodowej.  

Spowiedź ambasadora

Romuald Spasowski

Spowiedź ambasadora Spasowskiego jest fascynującą opowieścią o historii i polityce, miłości i zdradzie, tragedii narodu i rodziny. Autor nie tylko opisuje historię własnego życia, ale na jej tle obnaża mechanizmy komunistycznej władzy, pokazuje wstydliwe oblicza polskiej służby dyplomatycznej i jej brak profesjonalizmu, ujawnia prywatne interesy, którym polscy „dyplomaci” podporządkowywali swoją aktywność, demaskuje bezkarność bezpieki, a nade wszystko ukazuje przemożny wpływ Sowietów na działania zarówno tych, którzy rządzili w kraju, jak i tych, którzy reprezentowali go poza granicami. Ze Wstępu Mariusza M. Brymory   (…) poprzez swoje odważne i pryncypialne poparcie Solidarności wobec komunistycznych władców w latach 1980–1981 oraz jeszcze odważniejszą decyzję, aby poświęcić swoją karierę i dobytek w proteście przeciwko represjom, jakie miały miejsce po wprowadzeniu stanu wojennego i próbie zgniecenia Solidarności przez reżim generała Jaruzelskiego, w sensie moralnym Romuald Spasowski stał się pierwszym ambasadorem wolnej Polski w Stanach Zjednoczonych. George Weigel w Przedmowie (do drugiego wydania amerykańskiego) Jest mi pan dłużny trzy noce (…) bo tyle bez przerwy czytałem pana książkę i nie mogłem jej odłożyć, dopóki nie skończyłem. To najlepsza książka na temat komunizmu i Polski, jaką kiedykolwiek czytałem. Prezydent Ronald Reagan o amerykańskim wydaniu wspomnień ambasadora Spasowskiego Mariusz M. Brymora – ukończył filologię angielską na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz studia podyplomowe z zakresu historii i kultury brytyjskiej na Uniwersytecie Warszawskim oraz Ruskin College w Oksfordzie. Zawodowy dyplomata. Przed wstąpieniem do służby zagranicznej pracował jako nauczyciel akademicki oraz tłumacz języka angielskiego. W latach 1994–1998 był radnym Rady Miejskiej Radomia, a przez ostatni rok kadencji wiceprezydentem miasta. Od 1999 roku pracuje w służbie zagranicznej, gdzie pełnił funkcje zastępcy konsula generalnego w Chicago, radcy ds. dyplomacji publicznej Ambasady RP w Waszyngtonie i konsula generalnego w Los Angeles. W centrali MSZ był m.in. wicedyrektorem Departamentu Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej: nadzorował działalność promocyjną polskich placówek. Przetłumaczył m.in. dwa opowiadania Bernarda Malamuda wydane w tomie zbiorowym Żydoptak (Wydawnictwo Literackie, Kraków 1989). Autor Historii polskiej dyplomacji w Stanach Zjednoczonych 1919–2019 (2020), oraz jej wersji angielskojęzycznej One Hundred Years of Polish Diplomatic Presence in the United States 1919–2019. Był współautorem i redaktorem albumu 400 Years of Polish Immigrants in America, wydanego w 2008 roku z okazji czterechsetnej rocznicy przybycia pierwszych Polaków do Jamestown w Wirginii.