Oikologia. Powrót

Tadeusz Sławek, Aleksandra Kunce

Dlaczego powracamy do oikologii? Po pierwsze z przekonania, że gdzie ludzkiej i nie-ludzkiej egzystencji ma podstawowe znaczenie dla rozważania dylematów humanistyki. Oikologia jest pomyśleniem, które wiąże oikos i logos, rozpatrując swoistą korespondencję między nimi, ale także i to, co pojęcia te różni i oddziela. Język i praktyka oikos oraz logos nie są takie same, a więc idea domu, rozwijana przez oikologiczny namysł, byłaby już zawsze domem w translacji. Punkt ciężkości oikologicznego namysłu leży więc nieuchronnie „nieco dalej”, „zawsze dalej, coraz dalej”. Jesteśmy tymi, którzy wyszli z domu, którzy przepracowali dobrodziejstwa i porażki zakorzenienia i wykorzeniania. Jesteśmy tymi, którzy spoglądają z oddalenia, by coś było wyraźniejsze, ale i dotkliwiej odczuwane jako brak, przerwa, upadek. Dom – nasz własny, jako okolica, jako region, jako wspólnota, a może i jako Europa, wreszcie jako świat – już zawsze będzie miał tę rysę, a nawet i mrok. Po drugie, rozpatrywanie owego gdzie przywraca nam sensy już utracone lub zaciemnione przez upodabnianie się do siebie miejsc, a lokalność, wraz z jej doświadczeniowym wymiarem, wraca człowiekowi umiejscowienie, czyniąc go odpowiedzialnym za słowo i czyn.  Miejsce, odnajdywane na nowo przez oikologię, zrośnięte jest z byciem na uboczu, w ruchu oddalania się od centrum i pochopnej wiedzy/władzy, jest  powrotem do doświadczenia tego, co bliskie i dalekie jednocześnie. Rozpoznajemy dom w miejscu na uboczu – na uboczu świata, na uboczu dyskursów, na uboczu oficjalnego traktu kultury, na uboczu promowanej mobilności ludzi i rzeczy, ale i na uboczu propagandy stabilności i swojskości. Oikologia zaprasza tym samym do poluzowania funkcjonalnego myślenia i pochopnego praktykowania domu. Po trzecie, oikologia prowadzi swe rozważania na pograniczu filozofii, literatury, antropologii, a może nawet polityki, bowiem jej założeniem jest to, że „dom” jest tyleż nam dany, co nieustannie konstruowany. A właściwie jest nam zadany, stąd oikologia, by podjąć się wypełnienia tego zobowiązania, prowadzi ku docenieniu powiązania domu, miejsca, miasta, wędrówki i źródła. Nieobce jej staje się doświadczenie miasta, duchowego wymiaru miejsca, powrotu do źródła, pęknięcia postindustrialnej przestrzeni i splecenia ruchu ze stałością rzeczy, jak i szukanie nauki domu w konkretnej czasoprzestrzeni (Śląsk, Europa, świat). Miejsce powstaje z jednostkowego doświadczenia powszechnie dostępnych przestrzeni i ich krytycznej interpretacji. Ten krytyczny impuls jest niezbędny, gdyż retoryka „domu” praktykowana w polityce przedstawia go jako zestaw oczywistych, niekwestionowanych, a zatem na swój sposób niewidocznych ram, w których lokuje się nasze życie. Oikologia zabiega o to, by wykazać nieoczywistość tych ram. Dlatego, po czwarte, oikologia stara się wykazać, jak bardzo splątane są okoliczności, w których nasza tożsamość konstruowana jest w miejscu. Dom nie jest tu trwałym, nienaruszalnym usytuowaniem, ale pozostającym do podjęcia doświadczeniem, którego nie sposób ignorować w myśleniu o człowieku.  Oikologia (w tym śląska oikologia) pozostawia więc człowieka – czy to wędrownego czy osiadłego – z dyscyplinującym i niepokojącym  pytaniem:  naprawdę jesteś przeświadczony o tym, że dom tak łatwo wypuścił Cię w świat? Tak prosto Cię opuścił, a może i beztrosko Ci odpuścił?

Kultura wizualna szkoły. Szkice o wizerunku nauczyciela i ucznia oraz o potrzebie estetyki przestrzeni nauczania-uczenia się

Katarzyna Krasoń, Iwona Tomas

Treść książki ukazuje specyfikę semiotyczną współczesnej szkoły, z uwypukleniem warstwy wizualnej (w tym form autoprezentacji wzrokocentrycznej uczniów i nauczycieli, będącej formą ekspresji swej niezależności lub - czasem - ukrycia siebie i ikonosfery, także proksemicznej). Dzięki przedstawionym w monografii eksploracjom możemy przekazać czytelnikom (środowisku akademickiemu i studentom, ale też dyrektorom szkół, nauczycielom, uczniom oraz osobom związanym z szeroko rozumianą edukacją) wskazania dla większej troski o estetyczny wymiar lokalizacji miejsc i otoczenia rzeczowego, w którym przebiega proces edukacji (ze zwróceniem uwagi na niebezpieczeństwo tolerowania kiczu czy przemocy symbolicznej), w tym także zwracamy uwagę na istotność uwzględniania sposobów komunikowania siebie przez podmioty edukacji przez dress code. Informacje te przyniosą niezbędne wytyczne, dane, wskazówki dla osób odpowiedzialnych za wizualny kształt otoczenia szkoły czy projektowanie przestrzeni przyjaznej uczeniu się. Pomogą też w eliminowaniu zakłóceń pojawiających się w komunikowaniu się pomiędzy uczestnikami interakcji szkolnej.

Determinanty chwiejności wyborczej

Agnieszka Turska-Kawa

Książka podejmuje problematykę uwarunkowań chwiejności wyborczej w odniesieniu do czterech grup determinant: systemowych, społecznych, psychologicznych i ekonomicznych. Analiza politologiczna zjawiska chwiejności wyborczej na kartach pracy jest zatem podejmowana przede wszystkim w ujęciu genetycznym, jednak monografia zawiera również szereg odniesień definicyjnych czy metodologicznych. Jej szczególną wartością jest kompleksowe ujęcie uwarunkowań chwiejności wyborczej zarówno w aspekcie modelowym dla każdej grupy czynników, jak i podjęcie rozważań nad ich interakcjami, co dotychczas nie było podejmowane w literaturze przedmiotu. Formułowane w książce autorskie modele i prowadzone rozważania poparte są każdorazowo licznymi badaniami polskich i światowych badaczy. Autorka ma nadzieję, że wątki krytyki i uwyraźnienie trudności związanych z badaniami i interpretacją wyników w zakresie pomiaru chwiejności wyborczej przyczynią się do doskonalenia warsztatu i projektowanych dalszych badań w tej płaszczyźnie. Książka swą treścią kierowana jest zarówno do specjalistów zajmujących się zachowaniami wyborczymi, jak i studentów. Polecana jest jako materiał uzupełniający wiedzę w zakresie przedmiotów na kierunkach politologia, doradztwo polityczne i publiczne, marketing polityczny itp. Interesujące wątki znajdą zarówno teoretycy, jak i praktycy przedmiotu.

Court, nobles and festivals. Studies on the Early Modern visual culture

red. Oskar Jacek Rojewski, Mirosława Sobczyńska-Szczepańska

Książka  poświęcona jest zagadnieniom związanym z uroczystościami świeckimi i religijnym w dobie nowożytnej,  ze szczególnym uwzględnieniem ich kontekstu artystycznego i politycznego.    Osiem spośród dziesięciu rozdziałów dotyczy wydarzeń i zjawisk z terenu monarchii hiszpańskich Habsburgów (w tym jej amerykańskich  koloniach), pozostałe – Burgundii i Rzeczypospolitej.  W pierwszym rozdziale Víctor Mínguez omawia dwadzieścia jeden relacji z fest królewskich, które – odbywając się w przestrzeni publicznej –  stanowiły istotny element propagandy władzy. Szczegółowe  deskrypcje, często ilustrowane grafikami, były źródłem inspiracji dla innych dworów europejskich. Inmaculada Rodríguez Moya dokonuje systematycznego przeglądu uroczystości organizowanych na dworze hiszpańskim w latach 1555-1808, ukazując  przy tym ich wpływ na transformację układ urbanistycznego Madrytu, natomiast Pablo Gonzalez Tornel przedstawia przeobrażenia o tej samej genezie w przestrzeni miejskiej Palermo. Na przykładzie triumfalnych przejazdów przez Meksyk i Peru Luisa de Velasco y Castilla, mianowanego najpierw wicekrólem Nowej Hiszpanii, a następnie Peru, Juan Chiva Beltran przybliża kwestię symbolicznej obecności hiszpańskiego władcy w zamorskich uroczystościach. W piątym rozdziale, pióra Oskara Rojewskiego,  została zrekonstruowana ceremonia zgromadzenia z 1468 r. Zakonu Złotego Runa, które odcisnęło silne piętno na rytuałach  dworskich Habsburgów. Antonio Gozalbo Nadal, autor kolejnego tekstu, zestawia dwie relacje na temat wielkiej parady zorganizowanej w Barcelonie w 1535 r., w przededniu wyprawy Karola V na Tunis, z przedstawieniem tego wydarzenia na drugim z serii gobelinów Zdobycie Tunisu, wykonanej w Brukseli w latach 1548-1554. Cristina Igual Castelló opisuje festę zorganizowaną w Walencji w 1784 r. dla uczczenia dwóch wydarzeń: narodzin wnucząt  Karola III i zawarcia pokoju między Hiszpanią a Wielką Brytanią. Dwa ostatnie rozdziały ukazują różne sposoby upamiętnienia zmarłego i gloryfikacji jego rodu: Victoria Bosch Moreno dokonuje opisu ceremonii funeralnych po śmierci siostry Filipa II, Joanny Austriackiej, odprawionych w 1573 roku w madryckim kościele klarysek, natomiast Mirosława Sobczyńska-Szczepańska podejmuje temat szlacheckiej pompa funebris  na przykładzie pogrzebu Stefana Krzuckiego z 1746 r., o którego wyjątkowości stanowił  antropomorficzny, mobilny katafalk. Prezentowana publikacja jest pokłosiem współpracy między badaczami z Uniwersytetu Jaume I w Castellón de la Plana i Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, trwającej od 2016 r.

Niedrukowane dramaty Gabrieli Zapolskiej. T. 1: "Nerwowa awantura" oraz "Pariasy". T. 2: "Carewicz" i "Asystent"

red. Jan Jakóbczyk, współudz. Krystyna Kralkowska-Gątkowska, Krystyna Kłosińska, Magdalena Piekara, ...

T. 1: 298 s. T. 2: 360 s. Do rąk Czytelnika trafia dwutomowe wydanie niepublikowanych nigdy wcześniej w całości czterech dramatów autorki Moralności pani Dulskiej: na tom 1 składają się: Nerwowa awantura i Pariasy, na tom 2 składają się Carewicz i Asystent. Utwory te Zapolska napisała w końcowej fazie swej twórczości. Dają one świadectwo różnorodnych i intensywnych poszukiwań tematycznych Zapolskiej: egzotyki hazardu uprawianego w Monte Carlo i rodzimej nędzy pariasów, cynizmu polityki na dworze cesarskim i romansowych obyczajów w lecznicach promujących (mimo że karykaturalnie) tzw. zdrowy tryb życia. Za podstawę wydania krytycznego przyjęto skrypty pochodzące z teatru lwowskiego (dziś zdeponowane w dziale specjalnym Biblioteki Śląskiej), gdyż te maszynopisy (jak można mniemać) pozostawały pod kontrolą autorki, która współreżyserowała  niektóre spektakle. Warto jednak zaznaczyć, że posiłkowano się również rękopisami przechowywanymi obecnie w Bibliotece Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie. Recenzja książki ukazała się w czasopiśmie „Nowe Książki” nr 6/2012, s. 17.

Furia i szlachetniejszy rozum. Próby o "Burzy" Williama Szekspira

Tadeusz Sławek

Może trzeba czytać tę sztukę jako przekaz „po śmierci”? Może nikt nie ocalał z nawałnicy, która wcale nie była dziełem Prospera, tylko dzikim obrządkiem natury? Może nikt się nawrócił, nikt nikomu nie przebaczył, nikt nie uznał swych grzechów i nikt nie okazał ani skruchy, ani wielkoduszności. Może wszystko, co usłyszeliśmy, to wymysł Prospera pragnącego czymś zająć bezczas pośmiertnego trwania i wynagrodzić sobie niepowodzenia losu i w ten sposób, niczym mistrzyni nieskończonej opowieści – Szeherezada, snuć marzenie o sprawiedliwszym świecie, w którym grzesznicy zostają ukarani, a sprawiedliwi wynagrodzeni? Czy nie słuchamy opowieści Prospera, który nie dotarł do wyspy, lecz utonął w zbutwiałej łodzi, do której wsadzili go uzurpatorzy, i teraz opowiada nam o tym wydarzeniu zmieniając jego zakończenie?

La prose néofantastique d'expression française aux XXe et XXIe siecles

Katarzyna Gadomska

Autorka monografii przedstawia próbę opisu poetyki prozy neofantastycznej (XX i XXI wieku) wybranych krajów obszaru francuskojęzycznego (Francja, Belgia, Quebec). W analizach materiału posługuje się takimi metodami badawczymi, jak: ujęcie semiotyczne postaci (schemat aktancjalny A. Greimasa), model semiologiczny Ph. Hamona, metoda semiopragmatyczna U. Eco i V. Jouve’a. W kolejnych rozdziałach omawia m.in. podstawowe elementy świata przedstawionego utworów literackich: czas, przestrzeń, ich „chronotop” (M. Bachtin) oraz postać; manifestacje „zjawiska fantastycznego”, przybierającego formy figur anksjogennych: duch, wampir, psychopata (również w kinie „gore”), sobowtór, kobieta, przedmioty wywołujące strach; formę analizowanych utworów z zakresu „nowej fantastyki”: wybrane elementy paratekstu w rozumieniu G. Genette’a (incipit, excipit, przedmowa), formy i strukturę narracji, a także tradycyjne i nowe techniki pisarskie charakterystyczne tylko dla gatunku fantastyki. Konkluzja zawiera propozycję odpowiedzi na pytanie, w jakim zakresie fantastyka współczesna modyfikuje definicje fantastyki tradycyjnej oraz w jakim stopniu kontynuuje fantastykę kanoniczną czy też z nią zrywa.

Synergistic Application of Metaphorical and Humorous Elements in Polish and English Advertising Discourse

Anna Stwora

Seria: Interdisciplinary Humour Research (2), ISSN 2719-8235   Celem monografii jest analiza metafory i humoru współwystępujących w multimodalnej reklamie prasowej – w języku polskim i angielskim. Punktem wyjścia refleksji jest zwrócenie uwagi na podobieństwa konceptualne w sposobach konstruowania i rozumienia zarówno humoru jak i metafory, które autorka wiąże z teorią integracji pojęciowej. Analiza zebranego materiału reklamowego pozwala przyjrzeć się synergicznemu działaniu obu zjawisk. Co więcej, badaniu poddane zostają odczucia respondentów dotyczące atrakcyjności wybranych reklam oraz stopnia ich zabawności. Uzyskane rezultaty pomagają odpowiedzieć na pytanie, jak uczestnicy badania rozumieją mechanizmy humoru i metafory w reklamie, co pozwala na zidentyfikowanie podobieństw i różnic między przykładami z każdej grupy językowej.