Miasto w świecie dyskursów

Beata Duda

Miasto od dawna przyciągało uwagę humanistów – historyków, politologów, socjologów, historyków sztuki i architektury. Ostatnio kategoria ta jest coraz in‑tensywniej  eksplorowana  przez  filozofów,  teoretyków  kultury,  psychologów  czy  literaturoznawców  (Jałowiecki,  2008).  O  jej  randze  we  współczesnej  humani‑styce świadczą nowe kierunki badawcze: geokrytyka i geopoetyka, antropologia miejsca, socjologia miasta. Problematyka przestrzeni miejskiej znalazła się także w  orbicie  zainteresowań  lingwistów.  Trudno  się  temu  dziwić,  gdyż  miasto  jest  nie tylko przestrzenią fizyczną, ale i kulturową. Jak podkreśla Elżbieta Rybicka, jest „swoistym laboratorium przekształceń w kulturze” (Rybicka, 2002: 472), jest przestrzenią doświadczaną i interpretowaną, jest wreszcie przestrzenią ludzkich interakcji  –  związków  z  otoczeniem  oraz  z  innymi  ludźmi.  Lingwiści  z  jednej  strony  kontynuują  tradycyjne  badania  z  zakresu  onomastyki  i  socjolingwistyki,  koncentrując się na opisie miejskiej polszczyzny mówionej i pisanej, gwar miej‑skich, antroponimii i toponimii miejskiej (por. np. Czachorowska i in., 2008), z drugiej – uruchamiają nową, szerszą perspektywę oglądu, wykorzystując głów‑nie  instrumentarium  lingwistyki  tekstu  i  dyskursu,  semiotyki  oraz  lingwistyki  kulturowej. Miasto jako tekst kultury wyróżnia się specyficzną strukturą – upo‑rządkowaniem elementów w postaci dróg, budynków, węzłów komunikacyjnych, dzielnic itp.; zarazem poszczególne składniki tkanki miejskiej, jak i miasto jako całość  (fenomen  społeczno‑kulturowy)  ewokują  określone  znaczenia.  Jest  więc  „tekst  miasta”  specyficzną  formą  narracji  zapisaną  w  różnego  rodzaju  śladach  utrwalonych w architekturze, pamięci mieszkańców, topografii itp., architektura bowiem „nie funkcjonuje [...] w semiotycznej pustce, lecz jest nośnikiem treści, które  nadała  jej  epoka”  (Szczęsny ‑Kostanecki, 2013:  online),  a  poszczególne  style  niczym  lustro  odbijają  ludzkie  pragnienia,  tęsknoty,  lęki.  Rozwiązania  ar‑chitektoniczne  i  urbanistyczne  są  uzupełnieniem  dyskursów  językowych  budu‑jących tożsamość miasta (Rewers,  2005:  305). (fragment wstępu)

Adam Chmara (1720-1805) - ostatni wojewoda miński w świecie polityki czasów stanisławowskich i jego archiwum

Dariusz Rolnik

Praca ma charakter biograficzny, skupia się na pokazaniu kariery politycznej ostatniego wojewody mińskiego w dziejach Rzeczypospolitej Adama Chmary. Jest ona sama w sobie interesująca, ale przede wszystkim robi wrażenie skalą awansu, od łowczego mińskiego do wojewody mińskiego, dodajmy co nie jest bez znaczenia pierwszego senatorstwa w rodzinie Chmarów. Jakkolwiek kariera polityczna bohatera stanowi szkielet tego studium, to obejmuje ma ona znacznie szerszy zakres problemów. Przedstawia funkcjonowanie i mechanizmy tworzenia elit w czasach stanisławowskich, pokazuje obraz polityczny prowincji litewskiej, a w tej przestrzeni, przejście od politycznych rozgrywek województwa mińskiego do polityki państwowej państwa polsko-litewskiego. Prezentowane w rozprawie są różne podejścia obywateli - nie tylko A. Chmary - do najistotniejszych kwestii związanych z istnieniem Rzeczypospolitej oraz ogólnie odrysowane są codzienne sprawy w życiu elit stanisławowskich. Sfera polityczna to tylko jedna z nich i to nie zawsze najważniejsza. Na takiej szerokiej płaszczyźnie pokazano także sposoby osiągania sukcesu na drodze publicznej posługi, ale też polityczne meandry życia publicznego na Litwie i słabnącą rolę wielkich litewskich rodów.

Szarbel. Droga doskonałości. Współczesne oblicze wczesnochrześcijańskiej filozofii ascezy

Aleksander R. Bańka

Książka poświęcona jest studium osoby Szarbela Makhlouf – żyjącego u schyłku XIX wieku libańskiego ascety, eremity i mistyka – zwłaszcza analizie jego życia i duchowości, która wywarła wielki wpływ na rozwój chrześcijaństwa na Bliskim Wschodzie i oddziałała na cały szereg przeobrażeń społeczno-kulturowych we współczesnym Libanie. Tłem książki jest zagadnienie współczesnych przejawów wczesnochrześcijańskiej filozofii ascezy, którą Szarbel praktykował i był jednym z jej najznamienitszych przedstawicieli. Publikacja adresowana jest do wszystkich, którzy pragną lepiej poznać tematykę chrześcijańskiego eremityzmu, filozofii i duchowości chrześcijan na Bliskim Wschodzie, a także dziejów kościoła maronickiego.   Aleksander R. Bańka, doktor filozofii, politolog, adiunkt w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Śląskiego. Autor artykułów i książek poświęconych filozofii neoscholastycznej i duchowości chrześcijańskiej. W swojej pracy naukowej zajmuje się również filozofią mistyki oraz filozofią najnowszą. [22.11.2012][R]

Désiré Mercier (1851-1926). Wokół kantyzmu i apologii wiary

Aleksander R. Bańka

Postać Désiré Merciera (1851—1926) — belgijskiego filozofa, teologa, kardynała i prymasa Belgii, twórcy neoscholastycznej szkoły lowańskiej i wielkiego odnowiciela tomizmu — na stałe zapisała się w dziejach współczesnej filozofii. Pamiętają o nim zwłaszcza ci spośród przedstawicieli klasycznej filozofii, którzy w odradzającej się w dziewiętnastym i dwudziestym wieku scholastyce widzieli szansę zbudowania nowoczesnej, realistycznie zorientowanej filozofii. Chodziło więc między innymi o to, aby stawić czoła wyzwaniom, które niósł z sobą współczesny idealizm w jego rozmaitych wersjach — zwłaszcza w tej, która wiązała się z szeroko rozumianym dziedzictwem filozofii Kanta. Oczywiście, polemika z kantyzmem była wyzwaniem, którego nie mogła podjąć filozofia scholastyczna literalnie wskrzeszona w nowym, współczesnym kontekście. Problemy kantowskiego krytycyzmu, w tym zwłaszcza transcendentalne, epistemologiczne zorientowanie jego filozofii, nie mogły zostać przemyślane zgodnie z przedkrytycznymi schematami pojęciowymi i modelami interpretacyjnymi, które dawno straciły na aktualności.[...]

Słownictwo mentalne w historii polszczyzny. Studium słowotwórczo-leksykalne

Kinga Wąsińska

Książka zawiera analizy polskich wyrazów opartych na pięciu prasłowiańskich rdzeniach: *mn-, *myśl-, *um-, *věd- oraz *zn-. W poszczególnych podrozdziałach etymologicznie został scharakteryzowany każdy wymieniony rdzeń, a leksemy zbudowane na jego bazie opatrzono komentarzem słowotwórczym oraz semantycznym. Główną zaletą monografii są analizy modeli słowotwórczych, które tworzą strukturę gniazd morfologicznych skonstruowanych przez autorkę. W gniazdach wskazano hierarchię leksemów danego prasłowiańskiego rdzenia pod względem ich przyrostu, stabilności oraz ubytku. Umożliwia to dalsze analizy i interpretacje słownictwa mentalnego oraz badania jego relacji do innych klas semantycznych. Książka skierowana jest głównie do językoznawców i historyków języka. Może stanowić ciekawą lekturę także dla studentów o zainteresowaniach lingwistycznych.

Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii. T. 7

red. Wioletta Wilczek

Siódmy tom cieszącej się dużym zainteresowaniem serii Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii jest publikacją, która przedstawia dorobek ogólnopolskiej konferencji naukowej studentów, doktorantów i młodych doktorów (Katowice, 9 XI 2016). Autorzy zgromadzonych w tomie artykułów skupiali się zwykle na takich kwestiach, jak: 1) opis leksyki dawnej (też współczesnej) zorientowany słowotwórczo, semantycznie czy etymologicznie; 2) analiza dawnych tekstów; 3) zagadnienia poprawności ortograficznej i językowej. Wskazane kręgi tematyczne stały się podstawą podziału niniejszej książki na trzy części. Na pierwszą z nich (Język a słowo) złożyły się prace poświęcone analizom słownictwa, a zatem: rozwojowi semantycznemu czasownika ciec, leksemom wyrażającym w polszczyźnie następstwo, terminologii stosowanej w tekstach naukowych z zakresu językoznawstwa na przełomie XIX i XX wieku, nazwom własnym w twórczości Juliana Tuwima, zarysowi pola nazw ubioru w gwarze śląskiej. W drugiej części (Język a tekst) znalazły się artykuły, w których autorzy podjęli się analiz na poziomie dawnego tekstu. Artykuły dotyczyły: tekstu „Rozmyślania przemyskiego” i porównania go z jednym z prawdopodobnych źródeł części pasyjnej apokryfu, czyli „Passio Christi et opera Christi” Jakuba z Vitry, polszczyzny Jana Andrzeja Morsztyna, perswazyjności w felietonistyce Bolesława Prusa dotyczącej zagadnienia nauczania języków obcych, obrazu rodziny żydowskiej w piosence Mein jidysze mame oraz językowych wyznaczników relacji między pracodawcą a pracownikiem w prasie zakładowej na przykładzie czasopisma „Echo Chełmka”. W zamykającej tom części trzeciej (Język a ortografia) poddano oglądowi badawczemu następującą problematykę: kwestię skrótowców w świetle reformy ortograficznej z 1956 roku oraz zagadnienia wątpliwości pisownianych Polaków nadsyłanych do poradni językowych (w latach 1958-1967 oraz na początku XXI wieku). Autorzy zebranych w tej publikacji prac udowodnili po raz kolejny, że językoznawstwo historyczne jest interesującą dla młodych badaczy języka dyscypliną, której rozpoznanie przybliża nas do zrozumienia nie tylko epok minionych, ale także współczesnych tendencji rozwojowych polszczyzny i polskiej kultury. Tom jest adresowany do wszystkich osób zainteresowanych historią języka polskiego – językoznawców, studentów kierunków humanistycznych (zwłaszcza filologicznych) oraz licealistów. Szczegółowe ustalenia i proponowane rozwiązania dyskutowanych problemów, jakie znajdujemy w kolejnych artykułach publikacji, mogą zostać wykorzystane w dalszych badaniach nad językiem, kulturą i człowiekiem.   Wioletta Wilczek, doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Historii Języka Polskiego, w Instytucie Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego. W roku 2015 uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie pracy Język hobbystycznych portali internetowych w perspektywie lingwistyki płci i socjolingwistyki (na przykładzie portali motoryzacyjnych). Od 2014 roku opiekun Sekcji Historycznojęzykowej Studenckiego Naukowego Koła Językoznawców UŚ. Członkini Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego oraz Stowarzyszenia Przyjaciół Instytutu Języka Polskiego UŚ „Via Linguae”.   Zainteresowania badawcze: lingwistyka płci, socjolingwistyka, polszczyzna śląska, lingwistyka kulturowa i język Internetu.   Wybrane publikacje: monografia Polski język motoryzacyjny początku XXI wieku (na materiale portali hobbystycznych) (Katowice, 2016); współredaktorka szóstego tomu Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii (Katowice, 2016). [21.12.2017]

Czytaj po polsku. T. 13: Eliza Orzeszkowa:

oprac. Magdalena Nowak, Paulina Stasiak

Niniejsze książeczki to materiały pomocnicze do nauki języka polskiego jako obcego, przeznaczone dla osób początkujących (każde opracowanie składa się z 300 słów), które chcą poznać polską klasykę literacką i wzbogacić swój zasób słownictwa. Książeczki zawierają streszczenia nowel oraz zestawy ćwiczeń, których celem jest doskonalenie już zdobytej przez obcokrajowców szeroko pojętej wiedzy językowej oraz ogólnokulturowej. W każdym tomie pomieszczono słownik zawierający wszystkie wyrazy użyte w tekstach opowiedzianych nowel (w formach gramatycznych, w jakich zostały użyte w tekście, i wzbogacone o gramatyczne informacje, np. formy podstawowe, tj. słownikowe, czy rekcje, a więc wiadomości przydatne dla osób uczących się języka polskiego).

Zagadka emocji muzycznych. Czym są, jak powstają i czy są podatne na zmiany?

Maria Chełkowska-Zacharewicz

Dlaczego muzyka obecna jest w tak wielu aspektach naszego życia? Jedną z potencjalnych odpowiedzi są emocje, które odczuwamy w różnorodnych sytuacjach słuchania i doświadczania muzyki. W reakcji na muzykę płaczemy, śmiejemy się i odczuwamy ciarki, czujemy smutek, nostalgię, ale też radość i ekstazę. W obszarach nauki analizujących te różnorodne estetyczne doznania pojawiają się jednak nurtujące pytania. Czy te doświadczenia są emocjami? Jeśli tak, to jakimi są emocjami? W jaki sposób te emocje powstają? Autorka szuka odpowiedzi na te pytania i wraz z czytelnikiem odkrywa ciekawostki psychologii emocji muzycznych.