Symptomy psychoanalizy. Jacques Lacan: od filozofii do antyfilozofii

Michał Gusin

Teza niniejszej książki opiera się na dwóch przesłankach: przesłance o istnieniu złożonej relacji między psychoanalizą a tradycją filozoficzną oraz przesłance mówiącej o szczególnej pozycji pracy myślenia Jacquesa Lacana w tejże relacji. Koncepcja Lacana jako dzieło w toku ukazuje i uruchamia jednocześnie figury innego filozofa i dyskursów wobec filozofii konkurencyjnych. Formuła antyfilozofii pojawiająca się w późnym nauczaniu autora Écrits jest tego konsekwencją i świadectwem. W perspektywie diachronicznej teza ta konstruowana jest na bazie lektury pism i seminariów Lacana, w perspektywie synchronicznej zaś w oparciu o wypracowywane przez francuskiego psychoanalityka koncepty: języka, realnego, jouissance oraz symptomu. Celem takiego ujęcia jest zarówno możliwie wierne literze przedstawienie marszruty myśli Lacana, jak i zestawienie jej ze współczesnymi  propozycjami filozofii (Heidegger, Wittgenstein) oraz nauki (językoznawstwo strukturalne, matematyka w programie grupy Bourbaki). Trudno przecenić znaczenie dzieła Jacquesa Lacana dla współczesnej europejskiej myśli humanistycznej. Ze względu na ciągle szczątkową obecność tekstów Lacana w Polsce niniejsza praca ma charakter wprowadzający, jak i porządkujący: stanowi wprowadzenie do czytania Lacana (w perspektywie tradycji filozoficznej) oraz stara się uporządkować różnorodne sposoby „aplikacji Lacana” wskazując na istniejące w dyskursach autora Rzeczy freudowskiej warunki brzegowe.  

Liberum veto. Studium porównawczo-historyczne

Władysław Konopczyński

Praca należy do kanonu prac historycznych, poświęconych dziejom Rzeczypospolitej szlacheckiej. W obszernym studium komparatystycznym fenomen polskiego liberum veto przedstawiono na szerokim tle porównawczym – Anglii, Francji, Niemiec, Węgier, Czech i krajów skandynawskich; omówiono genezę, rozkwit i upadek instytucji prawnej liberum veto. To także jedna z prób odpowiedzi na pytanie o specyfikę polskiego parlamentaryzmu od XV do XVIII wieku oraz wpływu przemian ustrojowych i społeczno-obyczajowych na upadek państwa. Pozycja ważna dla badaczy dziejów Polski oraz dla studentów historii, zarówno studiów magisterskich, jak i doktorskich. Władysław Konopczyński (1880-1952) – należy do najwybitniejszych i najpłodniejszych polskich historyków (pełne wydanie jego dzieł obejmowałoby ok. 50 tomów). Zajmował się głównie historią Polski XVIII wieku oraz problematyką prawno-ustrojową Rzeczypospolitej. Pisałem te książkę dla ludzi myślących i pragnących myśleć. Przy tym dla ludzi, którzy nie boja sie patrzeć w oczy prawdzie historycznej, chociażby najsmutniejszej. Ktokolwiek więc uważa historię za romans uzasadniony źródłowo, kto szuka w niej tylko podniety dla swej wyobraźni bez pogłębienia rozumowego, ten niech poświęci swoje "niepróżnujące próżnowanie" innej lekturze. (...) Pisałem bez żadnej tendencji politycznej ani społeczej. Temat jest zbyt poważny, by się godziło zniekształcić go i wyzyskiwać dla powszednich celów publicystycznych. Czasy naze są też poważne i wymagają trzeźwego porachunku z przeszłością. Za dni apuchtinowskich w Królestwie, w chwilach największego ucisku i depresji, trzeba było przede wszystkim zwalczać w sobie przesadny pesymizm, pielęgnować w sercu polskim cześć dla tradycji narodowych. ten cel wysokim stopniu osiągnięto. Dziś chodzi o co innego, chodzi o mądrą budowę państwa. Budowniczym nowej Polski przystoi pogląd na dzieje surowy a sprawiedliwy, ścisły a nieubłagany, taki właśnie pogląd, jaki przyswiecał epoce Sejmu Czteroletniego i Księstwa Warszawskiego. Osiągnąć i zachować ten krytyczny punkt widzenia, było jedyną z góry powziętą dąznością autora.

Wiersz... i cała reszta. Rozważania o poezji i krytyce po 1989 roku

Jakub Skurtys

W książce tej próbuję zdać relację z przesunięć estetycznych i programowych w ostatnich trzech dekadach, uzupełniając obraz liryki zaangażowanej, opisanej przeze mnie we Wspólnym mianowniku (2020), o jego drugie skrzydło: neoliberalną, centrową poezję nowego mieszczaństwa, wyrosłą z buntu przeciwko polityczności literatury i alegorycznym językom wysokiego modernizmu. Część pierwszą poświęcam w większości twórcom uznanym w późnych latach dziewięćdziesiątych za towarzyszy lub bezpośrednich spadkobierców „brulionu” (Śliwka, Sośnicki, Siwczyk, Wolny-Hamkało). Mierzę się w niej z problemami stabilizowania się i kostnienia wiersza około- i postbrulionowego. Jest to model poezji, który splótł indywidualistyczną perspektywę i ironiczny dystans z apokryficzną tęsknotą za metafizyką. Chociaż z początku stwarzał szansę uwolnienia jednostkowego głosu od obciążeń etycznych i politycznych, z czasem stał się wykładnią zachowawczej filozofii rodzącej się właśnie klasy średniej. W drugiej części książki skupiam się na poetyckich i krytycznoliterackich konsekwencjach zwrotu politycznego sprzed dekady. Staram się prześledzić zmiany związane ze zdynamizowaniem form podawczych wiersza i zwiększeniem ich politycznego potencjału (u Pietrek, Góry czy Taranka), ale też opisać ostatnie spory wokół liryki, a więc strategie społecznego angażowania się lub klerkowskich uników w samej krytyce.   Jakub Skurtys (ur. 1989) – krytyk i historyk literatury; pracuje w Instytucie Filologii Polskiej na Uniwersytecie Wrocławskim; naukowo zajmuje się historią awangardy, studiami nad codziennością oraz związkami literatury i ekonomii; autor książki krytycznoliterackiej Wspólny mianownik. Szkice o poezji i krytyce po 2010 roku oraz wyborów wierszy Agnieszki Wolny-Hamkało Zerwane rozmowy. 105 wierszy na inne okazje i Jarosława Markiewicza Aaa!... (wraz z Dawidem Kujawą i Rafałem Wawrzyńczykiem). Współpracuje z „Odrą”, „Małym Formatem” i „Wizjami”.

Język w zagrożeniu. Przyswajanie języka polskiego w warunkach polsko-szwedzkiego bilingwizmu

Roman Laskowski

Monografia, oparta na szeroko zakrojonych badaniach środowiska polskich dzieci w Szwecji, przynosi obraz społecznych uwarunkowań zachowania języka i kultury rodziców przez drugie pokolenie emigrantów. Przedmiotem zainteresowania autora jest jednak przede wszystkim próba rozpoznania mechanizmów lingwistycznych rządzących przyswajaniem przez dziecko języka w warunkach bilingwizmu, zbadanie wpływu interferencji dominującego języka na przebieg procesu opanowywania języka polskiego przez dziecko. Szczególną uwagę poświęcono w opracowaniu kategorii przypadka (obcej językowi szwedzkiemu). Monografia jest wprawdzie opisem konkretnego materiału językowego (idiolektów ponad setki dzieci w wieku 5-15 lat), przede wszystkim jednak chce być przyczynkiem do teorii przyswajania języka. Uzyskane wyniki badań pozwalają na głębsze poznanie uniwersalnych, semiotycznie i psychologicznie uwarunkowanych zasad organizujących strukturę systemu gramatycznego języka naturalnego.

(Nie)nawidzenia. Świat przez nienawiść

Marek Krajewski

Marek Krajewski – socjolog, profesor zwyczajny, zatrudniony na Wydziale Socjologii UAM w Poznaniu. Autor licznych artykułów dotyczących materialności i wizualności, współczesnej kultury i sztuki oraz edukacji kulturowej. Opublikował też wiele książek poświęconych tej problematyce: Kultury kultury popularnej (2003), POPamiętane (2006), Za fotografię! (2010, wspólnie z R. Drozdowskim), Narzędziownia. Jak badaliśmy (niewidzialne) miasto (2012, wspólnie z R. Drozdowskim, M. Frąckowiakiem i Ł. Rogowskim), Są w życiu rzeczy… (2013), Incydentologia (2017).  Współtwórca projektów badawczych, artystycznych i edukacyjnych: Niewidzialne miasto, Archiwum Badań nad Życiem Codziennym, Bardzo Młoda Kultura. To książka o nienawiści. Nie jest ona jednak w niej traktowana jako emocja czy uczucie, ale raczej jako konfiguracja ludzi, technologii i przedmiotów, które spaja wrogość.  W tej perspektywie nienawiść jawi się jako układ typowy dla późnej nowoczesności, a więc dla świata opartego na zasadzie wymuszonej bliskości, współzależnego. To z kolei sprawia, iż proponowane w książce innowacyjne ujęcie nienawiści staje się ważnym narzędziem analiz współczesności. Spoglądając z jego perspektywy na świat, dostrzegamy antagonizmy i nierówności, asymetrie władzy i wolności słowa, uprzedzenia i fobie, ale też odkrywamy zasady organizujące aktualny porządek. Widzimy jego rozemocjonowanie, zależność od obrazów i rzeczy, plenienie się w nim konsumenckiej mentalności, braku bezpieczeństwa i obsesji na punkcie kontroli, a w końcu wielopostaciową przemoc. Książka Marka Krajewskiego jest przykładem odświeżającego myślenia krytycznego i humanistyki zaangażowanej, której pierwszym przykazaniem jest próba lepszego rozumienia otaczającego nas świata, opierająca się na refleksji, która nie skrywa autorskich przeświadczeń i opinii, ale zarazem stara się być bezstronna, a przede wszystkim wnikliwa, w diagnozie rzeczywistości społecznej.   (Nie)nawidzenia to książka ważna i niezwykle inspirująca poznawczo, dająca nowe spojrzenie na nienawiść, ale też na stan debaty, czy szerzej – sfery publicznej w Polsce (i nie tylko). Z recenzji prof. Iwony Kurz

Geografia wyobrażona regionu. Literackie figury przestrzeni

Daniel Kalinowski, Adela Kuik-Kalinowska, Małgorzata Mikołajczak

Seria  prezentuje prace podejmujące nowatorskie interdyscyplinarne badania nad regionalizmem literackim. Jej celem jest ukazanie tradycji literackich badań regionalnych, rozpoznanie sytuacji literatury regionalnej w Polsce i rekonceptualizacja obszaru literaturoznawstwa regionalistycznego w perspektywie nowych orientacji pojawiających się w światowej humanistyce.  „Geografia wyobrażona” to jedno z tych pojęć, które uzmysławiają ekspansywny potencjał zwrotu przestrzennego. Wywiedziona z rozważań Edwarda Saida, który o geografii wyobrażonej pisał w kontekście praktyk kolonizacyjnych, podlega dziś znamiennej dekontekstualizacji i dzieląc los innych terminów, trafiających na podatny grunt badań kulturowych, funkcjonuje w szerokim − transdyscyplinarnym i ostatecznie nieustalonym − znaczeniu. W obszarze współczesnego literaturoznawstwa „geografia wyobrażona” jest jednym z haseł wywoławczych literackiej imagologii terytorialnej i w dynamicznie rozwijających się badaniach nad przestrzenią sygnuje kulturowe reprezentacje i zapisy miejsc, przy czym jej domeną pozostaje sfera obrazowania transmitującego relacje przestrzeni i władzy. W takim rozumieniu geografia wyobrażona zbliża się do geopoetyki. Jak się wydaje, na gruncie badań literaturoznawczych zakresy znaczeniowe obu pojęć są podobne, choć można by też, różnicując ich status, powiedzieć, że geografia wyobrażona stanowi przedmiot badań geopoetyki. Tak właśnie traktują ją autorzy tej książki, piszący o geografii wyobrażonej regionu. Prezentowany tu katalog tematyczny obejmuje bogatą topikę przestrzenną − mieszczą się w niej zarówno krajobrazy kulturowe, motywy i mity spacjalne (wraz z ich społecznym, historycznym i politycznym uwarunkowaniem), jak i konstruująca je metaforyka, tj. zjawiska, które w podtytule książki ujęte zostały jako „literackie figury przestrzeni”.  

Wieża Babel dialektów. Mowa niestandardowa w przekładach prozy anglojęzycznej

Mira Czarnecka

Język ulicy, język potoczny, język mniejszości jest wokół nas. Jest również częścią fikcyjnego świata powieści. Dlaczego tak trudno przełożyć go na język polski? To pytanie wiele lat temu zainspirowało autorkę książki do podjęcia badań i poszukiwania odpowiedzi. Czytelnik Wieży Babel dialektów nie zostaje pozostawiony z wątpliwościami sam sobie. Przedstawione przez autorkę-tłumaczkę przykłady oraz analizy mogą stanowić gotowe rozwiązania lub zainspirować wszystkich parających się sztuką przekładu do znajdywania nowych i lepszych sposobów tłumaczenia dialektów. Książka jest pionierska w zakresie szczegółowego opracowania problematyki przekładu mowy niestandardowej w tłumaczeniach prozy z języka angielskiego na polski, przy czym jest stosowalna w tłumaczeniu z innych języków. Całość merytorycznie poszerza zakres wiedzy dotyczącej technik przekładowych mowy niestandardowej, jak i problemów, z jakimi styka się tłumacz. Przedstawia klarowną i szczegółową klasyfikację mowy niestandardowej, co będzie bardzo przydatne dla czytelników, zwłaszcza studentów piszących prace dyplomowe, ale także dla doświadczonych badaczy. Dr hab. prof. UJ Władysław Chłopicki Dr Mira Czarnecka – anglistka, tłumacz. Przełożyła na język polski ponad dwadzieścia pięć pozycji z literatury amerykańskiej i brytyjskiej. Jej zainteresowania badawcze obejmują przekład literacki, w tym szczególnie przekład mowy niestandardowej, oraz postkolonialną teorię przekładu. Interesuje się również komunikacją i językiem angielskim w biznesie. W przeszłości pracowała w firmach międzynarodowych z branży motoryzacyjnej i lotniczej. Adiunkt w Katedrze Dydaktyki Przekładu w Instytucie Filologii Angielskiej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.

Wiedza jako opowieść. Przestrzeń dyskursywna

Rafał Maciąg

Chcemy coraz więcej wiedzieć na temat świata, który nas otacza. Jesteśmy w tym zamiarze niezwykle zachłanni i łapczywi – to powód do dumy, bo świat oddaje nam swoje tajemnice jakby coraz szybciej i bardziej obficie. Ale razem z tym sukcesem wzmagają się autorefleksja i zwykła wątpliwość: czym jest to, co wydaje nam się, że wiemy? Jakie są mechanizmy wytwarzania się wiedzy? I w końcu: czym owa wiedza jest? W książce tej Rafał Maciąg pokazuje, że wiedza jest uwikłana w skomplikowane uwarunkowania. Jej monolityczna spoistość okazuje się mrzonką, wyłaniającą się z odmętów skomplikowanej i fascynującej opowieści. W tym świetle początkowy entuzjazm blednie i zwraca się ku sobie z głębokim wyrazem zdziwienia i niepewności. Autor dostarcza jednak nie tylko analizy tego zabłąkania, ale także wskazówek, jak poradzić sobie w wyrastającym przed nami gąszczu. Świata i wiedzy o nim.   […] uważam, że nie tylko książkę należy wydać, ale też wszyscy rektorzy uczelni wyższych w Polsce powinni ją rozesłać jako lekturę obowiązkową wszystkim swoim doktorantom, niezależnie od dziedziny, w jakiej prowadzą badania. dr hab., prof. ucz. Sławomir Magala   […] interesująca propozycja o bardzo autorskim charakterze – polemicznym z czołowymi koncepcjami, eseistyczna w stylu i niezwykle metaforyczna w formie wyrazu własnych poglądów. prof. dr hab. Marek Hetmański     Rafał Maciąg – profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, pracownik Instytutu Studiów Informacyjnych, dramaturg, twórca teatralny, autor książek: Deus ex machina. Nowe media i ich projekt poznawczy (2012), Pragmatyka Internetu. Web 2.0 jako środowisko (2013), W stronę cywilizacji Internetu. Zarządzanie w naukach humanistycznych (2016), Transformacja cyfrowa. Opowieść o wiedzy (2020). Zajmuje się następującymi zagadnieniami: teoretyczne modele wiedzy zbudowane na podstawie teorii złożoności, teoria sieci, informacja w kontekście technologii, sztuczne sieci neuronowe, zwłaszcza w obszarze przetwarzania języka naturalnego, systemy cyber-fizyczne.