"Er(r)go. Teoria | Literatura | Kultura" 2018. Nr 36, 1/2018: utopie/iluzje/pragnienia

red. Wojciech Kalaga, Beata Wojewoda

Er(r)go… , ou-topos, nie-miejsce, a może eu-topos, dobre miejsce? W każdym razie utopia, albo też kontrutopia, antyutopia, dystopia, technoutopia, uchronia, metatopia, allotopia i wreszcie komputopia. I jeszcze ekotopia jako świat tylko możliwie dobry, a na tym nie koniec, bo także multimedialna symulacja jako utopia – mentalne zapętlenia ludzkości w utopotezji, nie-miejscach, w bez-czasie, w próżni, nieskończoności i nieograniczoności, krótko mówiąc, komputerowa narkotyzacja. Taka to nasza technocodzienność: przesunięcia ontologiczne, transwersalne przenikanie się wirtualności i realności, brak ochoty na wyjście z kreacji, deterytorializacja utopii. A wcześniej utopijne futurospazmy futurystów: sempre in avanti, piękno szybkości, ryczący samochód pędzący po taśmie karabinu maszynowego, nienasycone dworce kolejowe, szerokopierśne lokomotywy i lot ślizgowy aeroplanów. A później antropologicznie niepewny Baudrillard: „jestem w końcu człowiekiem czy maszyną?” pyta. Fundamentalistyczny, uzurpacyjny, toksyczny, utopizm (proszę nie mylić go z utopianizmem) i jego dwie Nieznośności. Instytucjonalizacja moralności, tropienie przeciwników i zwieranie szeregów. A utopista? Niedorzeczny krawiec, który przykrawa klienta zamiast materiału. Myśl naukowa uderza w kulturę, a Lem z tego korzysta: wzmacniacz inteligencji, maszyna gnostyczna, fantomatyczny generator i producent świata, teletaktor, wszechplanetarny superfantomat, cyberdyktatura, ale nie proletariatu, fantomatyczne rozpasanie: onanizm odśrodkowy i technika ułatwionej rozkoszy, a w efekcie sfantomatyzowane społeczeństwo – łechtanie próżności, wyrzynanie wrogów, maltretowanie podwładnych, krwawa dyktatura i samozniszczenia awatara albo przesiadanie się do innego ciała, poprawiania, retuszowania, fałszowania mózgu, cerebromatyczne zabójstwa, a pośród tego wszystkiego pan Smith. Utopie korporacyjne – co za typy! Korporanci, Czystokrwiści, Konsumenci, Fabrykanci, Adamowie i Ewy, plebsszczury, Ogrodnicy. Świat Złowszechny, kasty i warstwy, Plebsopolie i Kompleksy, bezwodny potop, korporacjobójstwo, recykling klonów, a Fabrykantki spożywają Amnezjadę i Stymulinę. Groźna sprawa – HE (human enhancement) – ktoś chce nas udoskonalić! Majsterkowanie ontologiczne: co tu w nas ulepszyć, co by jeszcze poprawić? To ci transhumaniści każą nam nakręcać nasze sprężyny, śrubować nas samych. Zarejestrowany człowiek-cyborg słyszy kolory, a gdzie posthumanistyczna godność? Wielkie wizje czy pragmatyzm? Teoria zbawienia, świat pozadoczesny, nie-miejsce, które istnieje, pedagogika cnotliwego życia, sankcja eschatologiczna, życie wieczne, mentalność ucieczkowa, samozbawienie. A może inżynieria cząstkowa: stwórzmy sobie obywatela aktywnego, krytycznego, zaciekawionego, zdolnego do przeciwstawiania się władzy i presji środowiskowej i oszacujmy swoją niemoc. Jesteśmy głodni. A wolność? „Wolność! Tej zjeść się nie da!”. Udajemy się na Śląsk, a tam zmityzowany symbol kuturowy – czynszowe koszary familoków – ale też Arkadia: ludzka, higieniczna utopia Giszowca, utopia wcielona w życie, robotnicze szczęście na co dzień (choć samotni mężczyźni wypchnięci do domu kawalera), natura, rozsądek, ład, harmonia i wygoda. Ale i Arkadię trzeba sprzątać, nawet prewet i gnojownię. I (re)konstruowanie Śląska: biografia Horsta Bienka jako destylat. Bienek między metafizycznymi pejzażami i protokołami z Auschwitz, Bienka warsztat poetologiczny, modernistyczny kosmos tekstualny i strategie tekstualizacyjne, polifonicznie otwarte tekstury, iluzje referencjalnej autentyczności, poetycki realizm, opowiadanie nieopowiadalnego Shoa, kapo, rzężenie mężczyzny i zapach jaśminu. Heimatliteratur i zawodowi wypędzeni. Bienek (s)twarza się w sobąpisaniu a homoerotyczne podniecenie ucieka w trzecią osobę. (Auto[r])biograficzne (o)pisania i narracyjna gra pomyłek. W Ameryce nieżyjący już Fuller, architekt rzeczy w ruchu, powiela duszę wszechświata: dymaxionowy środek transportu, dymaxionowe domy i ich kosmiczna świadomość, dymaxionowa mapa i trzy święte: święta geometria, święta technologia, święta sekularność świata. A jeszcze tu i ówdzie: kontrfinalność rozumu, błogosławiona prawda, ślepota utopii technicznej, osobowości bez ciała, homo fantomaticus, homo hierarchicus, Człowiek-my. I dzisiejsza moda na etykę: utopijność etyki wartości, etyka cnót, utopijny etyczny heroizm, totalizm aksjologiczny, imperatyw hedonistyczny, moc wartości, autonomiczne sumienie, dwadzieścia pięć wizji idealnego społeczeństwa, wyzwolone zniewolenie, jarzmo powolności, architektura opresji, cień miasta wymarłego, kapitalizm kognitywny, wirtualne habitaty, obsceniczny nadmiar widzialności. Nieznośna utopijność utopizmu. Wojciech Kalaga

Technokultura i jej manifestacje artystyczne. Medialny świat hybryd i hybrydyzacji

Piotr Zawojski

Książka dotyczy zagadnień technokultury, zjawiska dotychczas bardzo rzadko prezentowanego w piśmiennictwie polskim w kontekście strategii artystycznych, które stanowią jej artystyczne manifestacje. Wychodząc od teoretycznych rozważań dotyczących współczesnej kultury zdominowanej przez praktyki medialne o charakterze hybrydycznym, w czasach posthumanizmu i transhumanizmu, Autor stara przedstawić własną wykładnię medialnego świata hybryd i hybrydyzacji. Czyni to na wybranych przykładach twórców i dzieł zaliczanych do kanonu współczesnych dokonań w zakresie sztuki nowych mediów: Kena Godberga, Stelarca, Christy Sommerer i Laurenta Mignonneau, Ryoji Ikedy oraz wielu innych artystów reprezentujących tzw. sztukę hybrydyczną. Pozycja ta z pewnością może spotkać się z odzewem nie tylko w środowisku akademickim, ale również wśród szerokiego grona czytelników zainteresowanych problematyką współczesnej technokultury oraz sztuki nowych mediów. Jej adresatami są kulturoznawcy, medioznawcy oraz osoby zainteresowane najnowszymi trendami w sztuce wykorzystującej nowe media i technologie medialne. Może ona również być rodzajem podręcznika akademickiego na studiach kulturoznawczych, medioznawczych i w uczelniach artystycznych.

"Chowanna" 2018. T. 2 (51): Społeczno-kulturowe implikacje współczesnych dyskursów zdrowia i choroby. Perspektywa edukacyjna

red. Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz, Ewa Syrek

Część monograficzna tomu 2/2018 „Chowanny” pod redakcją Katarzyny Borzuckiej-Sitkiewicz została zatytułowana Społeczno-kulturowe implikacje współczesnych dyskursów zdrowia i choroby. Perspektywa edukacyjna. W kulturze współczesnych społeczeństw wysoko uprzemysłowionych, nazywanej w refleksji filozoficznej i socjologicznej kulturą późnej nowoczesności, identyfikuje się szereg zjawisk, które mogą być postrzegane w kategoriach dominującego dyskursu. Wśród nich najczęściej wskazuje się na indywidualizm, racjonalność, technologizację, komercjalizację różnych sfer życia czy hedonizm jako wyznacznik dobrostanu. Zjawiska te mają bezpośrednie odzwierciedlenie w stosunku do własnego ciała, wyrażają się w pojmowaniu zdrowia i choroby oraz w postawach wobec tych stanów u siebie i u innych, a także ujawniają się w specyficznych zachowaniach, które wprawdzie są związane ze zdrowiem, ale niekoniecznie w sensie pozytywnym (np. merkantylizacja podejścia do ciała, ujmowanie naturalnych procesów w kategoriach zdefiniowanych problemów medycznych itp.). Krytycznej analizie wymienionych zjawisk poświęcone są artykuły zawarte w monograficznej części niniejszego numeru „Chowanny”. Część z nich odnosi się wprost do przekazów związanych ze zdrowiem i chorobą obecnych we współczesnej rzeczywistości społeczno-kulturowej, część odwołuje się do nich pośrednio, ale łączy je perspektywa edukacyjna, koncentrująca się na możliwościach zmiany obowiązujących dyskursów w kierunku bardziej skutecznego zapobiegania potencjalnym deficytom oraz większego upodmiotowienia i włączenia społecznego osób naznaczonych goffmanowskim piętnem innego/chorego. Część Studia i rozprawy odnosi się m.in. do takich zagadnień, jak problem alkoholowy w doświadczeniu społecznym, polityka oporu, rodzice skazani na karę pozbawienia wolności, dziecięce poznawania świata, zwrot ku rzeczom w kontekście historii wychowania.

Z Dziejów Prawa. T. 10 (18)

red. Marian Mikołajczyk, red. Wojciech Organiściak

Kolejny tom czasopisma historyków prawa zawiera artykuły: Joanny Ożarowskiej dotyczący zasady praedia debent esse vicina w prawie rzymskim oraz jej znaczenia w polskim prawie cywilnym, Wojciecha Organiściaka na temat rozumienia przez Wincentego Skrzetuskiego „sądów zadwornych”, Michała Bożka dotyczący zasady demokracji w Konstytucji weimarskiej, Tomasza Szczygła na temat przestępstw przeciwko moralności w pracach Komisji Kodyfikacyjnej II Rzeczypospolitej, Katarzyny Todos o prawie prasowym w latach 1919–1939; Andrzej Drogoń z kolei pochyla się nad koncepcjami doktrynalnymi i wymiarem praktycznym postulowanych zmian statutu organicznego województwa śląskiego w okresie II RP, Anna Moszyńska zaś opisuje prawo spadkowe w nieznanym projekcie kodeksu cywilnego, Anna Stawarska-Rippel, opierając się na wewnętrznych dokumentach Ministerstwa Sprawiedliwości PRL, analizuje współpracę resortów sprawiedliwości państw socjalistycznych (w latach 1958–1963), zaś Jan Kil pochylił się nad prawem islamu. Część pierwszą czasopisma (zatytułowaną: Artykuły i rozprawy) wzbogacają dwa obcojęzyczne teksty: Ingrid Lenczowej pt. The Divorce Law in the Kingdom of Hungary oraz Martina Skaloša: Vznik Slovenskej republiky 1993 vo svetle politických a právnych aspektov. W części materiałowej znalazło się rzetelne opracowanie Ordynacji saskiej dla Woyska Posiłkowego w Polsce z roku 1715 autorstwa Wojciecha Organiściaka oraz fragment omawianego tekstu. Część recenzyjna zawiera tekst dotyczący książki Jacka Wijaczki pt. Kościół wobec czarów w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku (na tle europejskim). Tradycyjnie tom zamykają Kronika Katedry Historii Prawa oraz wykaz publikacji pracowników Katedry Prawa za 2016 rok.

W cudzysłowie. O literaturze polskiej XX i XXI wieku

Iwona Gralewicz-Wolny

Zbiór dwunastu szkiców interpretacyjnych poświęconych twórczości współczesnych polskich poetów (Leśmian, Sebyła, Broniewski, Białoszewski, Kamieńska, Szymborska, Lipska) i prozaików (Kapuściński, Dehnel, Opfer). W bezpośredniej bliskości tekstu prowadzone są lekturowe rozważania na temat wybranych wątków dorobku literackiego wymienionych autorów. Problematyka pamięci, splot prawdy i kłamstwa, opresja językowych klisz, dramat pośmiertnego rozproszenia, zwodnicze piękno ideologicznych manifestów, kontrapunkt światła i mroku, mikroujęcia rzeczywistości,  trudna koegzystencja bytów ludzkich i zwierzęcych – to tylko niektóre kwestie napotkane przez autorkę książki w jej wędrówce po „cudzym słowie”.

Koncepcje teoretyczne rozwoju regionalnego

Alicja Szajnowska-Wysocka, Sławomir Sitek

Monografia poświęcona jest kwestiom rozwoju regionalnego w ujęciu teoretycznym. Porządkuje zakres terminologiczny pojęcia rozwoju oraz naświetla metody jego badania. Praca rozważa wpływ globalizacji, która reorganizuje przestrzeń polityczną, społeczną i gospodarczą, a tym samym kształtuje proces rozwoju. W książce znajduje się szeroki i systematyzujący opis teorii rozwoju regionalnego, ze szczególnym podziałem na koncepcje klasyczne i endogeniczne. Przedstawiono także współczesne idee rozwoju zrównoważonego oraz zintegrowanego. Ostatni rozdział poświęcony został wybranym uwarunkowaniom i problemom rozwoju regionalnego i lokalnego. Odniesiono się do sytuacji rozwoju na obszarach przygranicznych, zjawiska depopulacji oraz roli innowacji.  Opracowanie dopełnia obszerna bibliografia, istotna ze względów metodologicznych i dydaktycznych. Publikacja przeznaczona jest dla specjalistów, badaczy, praktyków a także studentów zajmujących się problematyką rozwoju regionalnego.

Zjawiska dyspersyjne i przewodnictwo elektryczne w relaksorach, multiferroikach i strukturach wielowarstwowych

Ryszard Skulski

Zjawisko ferroelektryczności zostało odkryte niespełna 100 lat temu, a gwałtowne powiększenie tej grupy materiałów następuje od lat 50-tych ubiegłego wieku. Pośród nich ważne miejsce zajmują ferroelektryki o strukturze perowskitu, oraz roztwory stałe bazujące na ich osnowie. Grupami materiałów bardzo bliskimi ferroelektrykom są tzw. relaksory i relaksorowe ferroelektryki, które odznaczają się wyjątkowymi właściwościami aplikacyjnymi. Multiferroiki i struktury wielowarstwowe to kolejne grupy materiałów o specyficznych właściwościach aplikacyjnych, w których zjawisko ferroelektryczności odgrywa ważną rolę. Ze względów aplikacyjnych (niższe koszty) materiały te często wytwarzane są w postaci ceramicznej. Wymienione grupy materiałów tj. relaksory, multiferroiki i struktury wielowarstwowe w postaci ceramicznej są przedmiotem monografii. W pracy podjęta została próba uporządkowania i uzupełnienia wiedzy dotyczącej wymienionych materiałów, w tym zjawisk (efektów) w nich zachodzących. Dokonany został również przegląd i wybór publikacji poświęconych tematyce na przestrzeni wielu lat. Praca może zainteresować osoby zajmujące się badaniami takich materiałów, a także doktorantów i studentów.

"Przekłady Literatur Słowiańskich" 2017. T. 8. Cz. 1: Parateksty w odbiorze przekładu

red. Monika Gawlak

Tom 8. część 1 czasopisma „Przekłady Literatur Słowiańskich” poświęcony jest refleksji na temat paratekstów towarzyszących przekładom literatur słowiańskich, podzielony został na pięć części problemowych eksponujących inny aspekt refleksji o paratekstach w odbiorze przekładu i dotyczy zwłaszcza literatur: amerykańskiej i bośniacko-hercegowińskiej, chorwackiej, czeskiej, polskiej, serbskiej, słowackiej, słoweńskiej, ale także niemieckiej. Artykuły zamieszczone w tomie dotyczą roli i funkcji paratekstów (Izabela Lis-Wielgosz, Bożena Tokarz, Monika Gawlak), czynnej roli perytekstów w dialogu międzykulturowym i w serii przekładowej (Katarzyna Wołek San Sebastian, Małgorzata Filipek, Amela Ljevo-Ovčina, Jakob Altmann), perswazyjnego charakteru wstępów i ich wymiaru ideologicznego (Joanna Królak), sposobów oddziaływania recenzji i obecnej w nich mocy illokucyjnej (Sylwia Sojda), przypisów i zawartych w nich informacji dopełniających lekturę (Robert Grošelj, Weronika Woźnicka, Katarzyna Bednarska, Kamil Szafraniec). Ostatnia cześć tomu dotyczy biografii i listów, traktowanych jako swego rodzaju epiteksty, które być może nie odnoszą się bezpośrednio do przekładanych utworów, ale opisują kontekst, w którym dzieło literackie powstaje (Tea Rogić Musa, Leo Rafolt). Wszystkie teksty, prócz trzech, opublikowane zostały w języku polskim. Artykuł Ameli Ljevo-Ovčiny zamieszczony został w języku bośniackim, Roberta Grošelja w języku słoweńskim, a Tei Rogić Musy w języku chorwackim. Publikacja adresowana jest do badaczy literatur i kultur słowiańskich (w tym polskiej), studentów oraz do wszystkich zainteresowanych wiedzą o kulturach słowiańskich.