Przekłady Literatur Słowiańskich 2015. T. 6. Cz. 1: Wolność tłumacza wobec imperatywu tekstu

red. Bożena Tokarz

Tom 6, część 1 czasopisma „Przekłady Literatur Słowiańskich” poświęcony jest wątpliwej wolności decyzji translatorycznych tłumacza, niewytrzymującej konfrontacji z tekstem wyjściowym. Przekład istnieje bowiem jako tekst „związany” nawet jeżeli staje się aktywnym elementem kultury docelowej. Wolność tłumacza sprowadza się do względnej wolności wyboru, przekraczania granic własnej kultury oraz do odkrywania obcej literatury i kultury. Granice jego wolności wyznaczają: intencja tekstu, paradygmat kulturowy, określający sposób myślenia i narzędzia kierujące postrzeganiem i rozumieniem sensu świata, system językowy oraz patronat wraz z instytucjami pośredniczącymi w komunikacji literackiej. Przebiegają one po stronie kultury wyjściowej i po stronie kultury docelowej, dlatego nie można badać przekładu wyłącznie w perspektywie kultury docelowej, ponieważ pogłębia proces niezrozumienia i przeczy chęci porozumienia. Tłumacz, szukając podobieństwa z tym, co rodzime, ograniczony jest przez imperatyw kategoryczny tekstu oryginału. Choć oczywista jest zależność tego, co postrzegamy od subiektywnego punktu widzenia postrzegającego, na który składają się jego wiedza, wrażliwość, wartości preferowane oraz przekonania, przekład uzależniony jest od rzetelności tłumacza, wynikającej z jego kompetencji. Rzetelność odnosi się do tekstu, w którym zawarta jest osoba ludzka, kultura, intencja i artysta. W spełnieniu obowiązku rzetelności pomaga pomysłowość tłumacza na poziomie językowym w sytuacjach braku odpowiednika znaczeniowego, a także w przypadku istnienia odpowiedników niedokładnych. Autorzy artykułów zebranych w niniejszym tomie podejmują sygnalizowane zagadnienia w dwóch kręgach tematycznych: granic wolności tłumacza i ich przekraczania oraz rozumienia przekładu jako naśladowania wzorca, a więc tekstu „związanego” czy „tekstu drugiego stopnia”. Artykuły są uporządkowane w dwóch częściach zatytułowanych: Granice i Naśladowanie. W części pierwszej znalazły się prace, w których omawiane są granice instytucjonalne, myślowe i językowe. Naśladowanie w tłumaczeniu rozumieją autorzy szeroko: jako inspirację artystyczną, jako respektowanie tekstu i kultury wyjściowej w świetle kultury docelowej, w perspektywie metatekstowej, jako zachowanie denotatywno-konotatywnej informacji o kulturze wyjściowej lub trzeciej kulturze oraz w perspektywie odbiorcy kultury docelowej. Autorzy dostrzegając manipulacyjną funkcję patronatu, poetyki i psychosfery obecne w kulturze przyjmującej, badają przekład, nie eliminując oryginału.

Obcy w systemie. Studium konfrontatywne wyrazów obcego pochodzenia w języku polskim i rosyjskim

Wśród procesów związanych z poszerzaniem się leksykonu danego języka i przemianami w jego obrębie proces zapożyczania, którego efektem jest obecność wyrazów obcych, zajmuje miejsce szczególne, będąc w zasadzie jednym ze stałych problemów podejmowanych w ramach badań językoznawczych. Wynika to z pewnością z faktu, iż procesy przejmowania obcych jednostek są na tyle stałe (pod względem trwania, powtarzania się) oraz dynamiczne (w sensie ciągłej swojej inności, reagowania na zmiany nie tylko w języku, ale również poza nim), iż podejmowanie ich wnosi ciągle coś nowego do naszej wiedzy o rzeczywistości językowej i pozajęzykowej. Najczęściej stosowanym podejściem w ramach badań jednostek obcego pochodzenia jest badanie ich o d m i e n n o ś c i.  Ta właśnie cecha: inność, obcość, rozumiana szeroko, stała się motywem przewodnim i ramą oraz konwencją niniejszej monografii. Podejmując się badań nad zapożyczeniami, brałam pod uwagę opozycję swój / obcy jako wyjściową dla faktów językowych. Oznaczało to badanie z jednej strony samych zapożyczeń, ich specyfiki, z drugiej zaś – systemu językowego przejmującego obce elementy jako „biorcy”. Drugim celem badań była analiza porównawcza zapożyczeń w dwóch językach: polskim i rosyjskim. (Fragment Wstępu)

Szanse edukacyjne dzieci i młodzieży z obszarów wielkomiejskiej biedy w Siemianowicach Śląskich. Raport z badań

Natalia Stępień-Lampa

W pracy podjęto problematykę szans edukacyjnych dzieci i młodzieży zamieszkujących obszary wielkomiejskiej biedy w Siemianowicach Śląskich. Problemy społeczne występujące w Siemianowicach Śląskich stanowią dla autorki egzemplifikację problemów miast Górnego Śląska. W okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, wraz z inwestycjami w przemysł ciężki i rozwojem górnictwa węgla kamiennego oraz hutnictwa, miasta te przeżywały dynamiczny rozwój. Jednakże transformacja systemowa i restrukturyzacja przemysłu skutkowały recesją i przyczyniły się do wystąpienia negatywnych zjawisk społecznych. W Siemianowicach Śląskich na przełomie XX i XXI wieku zlikwidowano dwa największe zakłady pracy, co skutkowało niemalże 30% bezrobociem. Wśród problemów społecznych, z którymi zmagało i wciąż zmaga się miasto poza bezrobociem wskazać należy również ubóstwo i jego przestrzenną koncentrację. W Siemianowicach Śląskich autorka wyodrębniła cztery obszary wielkomiejskiej biedy — w miejscach tych znaczny udział mieszkańców stanowią beneficjenci zasiłków okresowych z pomocy społecznej. W pracy dokonano charakterystyki szans edukacyjnych dzieci i młodzieży, które mieszkają i wychowują się spauperyzowanym środowisku lokalnym, jakie stanowią wyodrębnione obszary. W tym celu przeprowadzone zostały badania o charakterze teoretycznym, jak i praktycznym. Posłużono się m.in. analizą dokumentów urzędowych; wywiadem kwestionariuszowym przeprowadzonym wśród mieszkańców obszarów wielkomiejskiej biedy, którzy wychowują dzieci do 18 roku życia; wywiadem częściowo skategoryzowanym, w którym udział wzięli przedstawiciele publicznych instytucji lokalnej polityki społecznej; ankietą rozdawaną o charakterze eksperckim, której grono respondentów stanowili dyrektorzy szkół posiadających w swoich rejonach ulice wchodzące w skład obszarów wielkomiejskiej biedy; ankietą audytoryjną zrealizowaną wśród uczniów trzecich klas szkół gimnazjalnych. Publikacja adresowana jest do osób zainteresowanych materią polityki społecznej, w tym w szczególności problematyką szans edukacyjnych, a także do przedstawicieli władz samorządowych oraz instytucji lokalnej polityki społecznej w Siemianowicach Śląskich.

Gatunki mowy i ich ewolucja. T. 4: Gatunek a komunikacja społeczna

red. Danuta Ostaszewska, współudz. Joanna Przyklenk

Tom IV kontynuuje genologiczną tradycję badań, tym razem ze szczególnym uwzględnieniem związków, jakie istnieją między gatunkowym zróżnicowaniem uniwersum mowy a formami komunikacji społecznej – dziś i w dawnej Polsce. Autorzy koncentrują się na zagadnieniu komunikacji jako szeroko pojętej transmisji informacji i jej gatunkowych „wcieleń”. Rozważania teoretyczne – im poświęcone są artykuły zamieszczone w części pierwszej pracy – znajdują dopełnienie w analizach i interpretacjach, zarówno gatunków użytkowych, jak i artystycznych, składających się na część drugą tomu. Publikacje te wzbogaca forma dyskusji panelowej, w której badacze starali się uchwycić wykładniki sytuacji poznawczej oraz podstawowych tendencji w tekstologii polskiej, niemieckiej i francuskiej.

Linguarum silva. T. 1: Opozycja - przeciwieństwo - kontrast w języku i w tekście

red. Barbara Mitrenga

Pierwszy tom Linguarum silva zapoczątkowuje nowe wydawnictwo wielotomowe, ukazujące się pod patronatem Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Publikacja zawiera dziesięć zróżnicowanych tematycznie artykułów, podejmujących refleksję nad zaproponowanymi w podtytule pojęciami (opozycja – przeciwieństwo – kontrast) i ich odzwierciedleniem na płaszczyźnie językowej i stylistyczno-genologicznej. Teksty zostały zgrupowane w trzech częściach: w pierwszej (Opozycja – przeciwieństwo – kontrast w języku) znalazły się opracowania z zakresu semantyki i leksyki współczesnej, semantyki i leksyki historycznej oraz studia konfrontatywne (polsko-słowackie i polsko-rosyjskie), w drugiej (Opozycja – przeciwieństwo – kontrast w tekście) zgromadzono artykuły poświęcone realizacjom gatunkowym współczesnego poradnika oraz kołysankom. W części trzeciej (Varia) opublikowane zostały: omówienie książki Aldony Skudrzyk i Krystyny Urban Małe ojczyzny. Świadomość językowo-kulturowa społeczności lokalnych oraz dwa sprawozdania z ważnych przedsięwzięć i uroczystości, związanych z działalnością Instytutu Języka Polskiego. To, że zaproponowane przez Autorów analizy odnoszą się do różnych płaszczyzn języka, mają charakter komparatywny, bazują na zróżnicowanych gatunkowo i stylistycznie tekstach, świadczy o interdyscyplinarnym charakterze publikacji, co uznać należy za jej dodatkową wartość. Linguarum silva adresowane jest do szerokiego grona czytelników, zwłaszcza językoznawców reprezentujących różnorodne dziedziny lingwistyki (badaczy języka współczesnego, historyków języka, slawistów, genologów), studentów i doktorantów kierunków filologicznych oraz wszystkich, którzy interesują się problematyką języka i tekstu.

Federico García Lorca - od symbolizmu do surrealizmu

Jacek Lyszczyna

W tomie Federico García Lorca – od symbolizmu do surrealizmu znalazły się dwa zbiory jednego z największych poetów XX wieku – Federico Garcíi Lorki. To Poema del cante jondo, zbiór napisany na początku lat dwudziestych, ale wydany dopiero w roku 1931, oraz zbiór Poeta en Nueva York, napisany w roku 1930 jako poetycki zapis podróży na wykłady do USA i na Kubę, wydany dopiero w roku 1940 w Meksyku, już po śmierci poety. Stąd też pewne kłopoty z wyborem podstawy przedruku, ponieważ pojawiają się różne jej wersje na podstawie autografów poety. Tu oparto się na układzie, zamieszczonym w krytycznej edycji jego wierszy F. García Lorca: Poesía completa 1–3. Ed. M. García‑Posada. Barcelona 2004. Z tomu  Poema del cante jondo przedrukowano wszystkie wiersze, natomiast opuszczono scenę dramatyczną Escena del teniente coronel de la guardia civil i Diálogo del Amargo. Dodano też tłumaczenie polskie zamieszczonych wierszy, dokonane przez autora niniejszej edycji. Tom ten przeznaczony jest dla studentów iberystyki oraz wszystkich zainteresowanych literaturą i kulturą Hiszpanii.

La concettualizzazione del "corpo umano" nel discorso persuasivo rivolto al pubblico femminile. L'approccio cognitivo

Agnieszka Pastucha-Blin

Monografia stanowi próbę zaprezentowania sposobu konceptualizacji pojęć corpo umano (pol. ludzkie ciało) i cura del corpo (pol. troska o ciało) w tekstach poświęconych zdrowiu i urodzie kobiet. Tym samym porusza bardzo aktualny we współczesnym świecie temat dbania o własne ciało, wygląd zewnętrzny, zdrowie i samopoczucie. Zamierzeniem pracy jest ukazanie, w oparciu o analizę korpusu złożonego z tekstów perswazyjnych, metaforycznego ujmowania rzeczywistości przez użytkowników języka włoskiego. Przedstawione badania wpisują się w ramy kognitywnego paradygmatu językoznawstwa. Podejmując zagadnienia perswazji językowej autorka rozważa szeroko pojęty dyskurs, jego typologie i powiązania z sytuacją komunikacji, jak również samą naturę perswazji i rodzaje stosowanej argumentacji jako jej narzędzia językowego. W pierwszych rozdziałach książki omówione zostaje pojęcie konceptualizacji (opartej na kategorialnej organizacji doświadczenia, będącej podstawą procesu ludzkiego poznania) oraz jej rola w opisie semantycznym wybranej klasy tekstów. Przybliża się także definicje, wyznaczniki i typy tekstów ze szczególnym uwzględnieniem tekstu argumentacyjnego. Kolejne części pracy dotyczą analizy wyrażeń metaforycznych ukazujących szereg zależności między pojęciem corpo a pojęciami: materia prima, pianta, edificio, oggetto del culto religioso (analogicznie cura del corpo - guerra, viaggio). Szczegółowo scharakteryzowani są również uczestnicy aktu komunikacyjnego oraz mechanizmy językowe wykorzystywane przez autorów tekstów perswazyjnych do oddziaływania na odbiorcę.

Arabskie i polskie słownictwo dyplomatyczne i polityczne

Jakub Sławek

Książka jest pierwszym w Polsce zbiorem przykładów i wzorów korespondencji dyplomatycznej w języku arabskim wraz z jej tłumaczeniem i omówieniem w języku polskim. Charakter publikacji jest naukowy oraz popularyzatorski, aby mógł być wykorzystany przez jak największą ilość potencjalnych odbiorców. Z jednej strony książka ma być podręcznikiem dla arabistów, pomocą dla tłumaczy, ale także wnosić wkład do studiów międzynarodowych, ponieważ odzwierciedla sposób myślenia Arabów, konstruowania wypowiedzi w obszarze dyplomacji, polityki międzynarodowej, terminologii specjalistycznej oraz pokazuje kulturowy aspekt tychże treści. Książka to także leksykon specyficznej terminologii, która zdaje się być współcześnie popularna. Stara się ona porządkować i tłumaczyć pewne zjawiska poprzez nie tylko zamieszczone tłumaczenie na j. polski, ale właśnie ukazanie kontekstów danych terminów i haseł. Książka dostarcza gotowych i sprawdzonych współczesnych arabskich rozwiązań językowych w obszarze dyplomacji i polityki, co powoduje możliwość wzbogacenia przez osoby władające j. arabskim słownictwa i nabrania naturalności językowej. Odbiorcą publikacji są absolwenci i studenci studiów arabistycznych, tłumacze tego języka, ale również osoby i instytucje zajmujące się szeroko pojmowaną problematyką bliskowschodnią.