Aesthetic Energy of the City. Experiencing Urban Art & Space

Agnieszka Gralińska-Toborek, Wioletta Kazimierska-Jerzyk

In this book, metaphorically referring to the concept of energy, we wish to point out that it is possible to talk about aesthetic energy and that this concept is very useful in the discussion on the subject of the city. We ask representatives of various specialisations about the possibility of obtaining and maintaining aesthetic energy, therefore different research perspectives and seemingly distant objects of research – from architecture and urban space through street art and parkour to aesthetic theories – appear in individual chapters. The reflections of authors always revolve around the aesthetic object or the aesthetically experiencing entity. We finish the book with statements made by practitioners – culture organisers from nongovernmental organisations who use art to transfer energy to people and recover aesthetic energy of places. These kind of manifestos also illustrate the circulation of aesthetic energy: private organisations protect public/social values, draw attention to the condition of public places and recover these places for the individual, personal aesthetic experience. We hope that as a result of our own, mutually corresponding, though sometimes polemical positions, we will give birth to work that will be directed towards the aesthetic development of cities and the improvement of the quality of our experience. 

Afryka i (post)kolonializm

Aneta Pawłowska, Julia Sowińska-Heim

Publikacja dotyczy historii sztuki Afryki prezentowanej z perspektywy badań (post)kolonialnych. Stanowi ona efekt dyskusji środowiska afrykanistycznego z udziałem gości zagranicznych, którzy wskazują na wciąż żywe postrzeganie kultury i sztuki europejskiej jako dominującej i metropolitalnej. Autorzy podejmują problematykę doświadczeń i pozostałości epoki kolonialnej oraz niewolnictwa – nadal obecnych w sposobie współczesnego zachodniego patrzenia na historię i kulturę Afryki. Zwracają przy tym uwagę na potrzebę nowego spojrzenia na kontynent afrykański, uwolnionego od uprzedzeń i lęków, na konieczność ponownego odczytania wątków historycznych i politycznych kontynentu oraz podejmowania działań w zakresie poszanowania i ochrony dziedzictwa kulturowego Afryki.  

Architekci i historia

Janusz Sepioł

Zbiór szkiców Janusza Sepioła Architekci i historia to przykład rzadko uprawianego eseju architektonicznego. Na tom ten składają się głównie teksty poświęcone wielkim, ale często pomijanym lub zapomnianym twórcom. Dzieła architektoniczne ukazane zostały  w szerszej perspektywie ideowych i artystycznych prądów epok, w których powstały; w kontekście stylistycznych inspiracji i konsekwencji. Jednocześnie autor nie zapomina, że są one dorobkiem konkretnych ludzi, a także przedmiotem osobistego, pełnego emocji spotkania. Ze zbioru wyłania się uzupełniający, by nie powiedzieć – alternatywny obraz historii architektury XX wieku. Po tej lekturze na architekturę będzie się patrzeć inaczej.   Czy piękno jest religią? Czy przestrzeń jest tęsknotą? Na te i wiele innych pytań próbuje odpowiedzieć senator Janusz Sepioł. Jego sny o prawdzie, dobru i pięknie to równocześnie subiektywna lekcja architektury XX wieku. Architekt, który pisze o moralności, i polityk, który potrafi mówić o pięknie, daje nam erudycyjną, pełną osobistych refleksji, skojarzeń i spostrzeżeń opowieść o dylematach kolejnych pokoleń modernistów w ich pojedynkach z historią. Sepioł to równocześnie globtroter, który zabiera nas w podróż po Europie od Atlantyku po Kaukaz i od Italii po Skandynawię. A może przede wszystkim w tej książce autor odsłania czytelnikowi tajemnicę samego siebie, subtelnego intelektualisty, który dramatycznie poszukuje pomostu między polityką a sztuką? prof. dr hab. Jacek Purchla   Uwielbiam ten typ eseistycznej narracji - niespiesznej i erudycyjnej.   Piotr Sarzyński „Polityka”, 15 VIII 2015   Autor docieka co dzieje się z architektami w trybach historii. Interesują go dylematy artystów ,którzy nie chcieli odwracać się od wielkiej tradycji, ale równocześnie próbowali reagować na osiągnięcia nowoczesności Szuka twórców myślących o innowacji w dialogu z przeszłością. Mądra i ważna książka.   Łukasz Galusek „Architektura”, listopad 2015   Z książki tak oryginalnej – myślę, że nie tylko na polskim rynku wydawniczym - wyłania się alternatywny obraz architektury, prowokujący do spojrzenia na tę matkę wszystkich sztuk, inaczej.   Romuald Loegler „Architektura”, listopad 2015   W lekki sposób prowadzi czytelnika przez różne zakątki Europy […] Nie jest to wybór przypadkowy, ale taki, którego rezultaty inspirują.   Anna Syska „Znak”, grudzień 2015     Janusz Sepioł (ur. 1955) – architekt i historyk sztuki. Urbanista w Biurze Rozwoju Krakowa, Architekt Wojewódzki w Krakowie, marszałek województwa małopolskiego, senator RP – przewodniczący Senackiej Komisji Samorządu i Administracji. Laureat i sędzia w wielu konkursach architektonicznych i urbanistycznych, członek Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP. Inicjator budowy takich obiektów, jak Cricoteka, Małopolski Ogród Sztuki czy Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie. Członek rad programowych wielu muzeów. Współautor i koordynator raportu Przestrzeń życia Polaków opracowanego z inspiracji prezydenta Bronisława Komorowskiego.

Architektura jako sztuka

Andrzej Basista, Andrzej Nowakowski (rysunki)

Książka nie prezentuje kompletnej przemyślanej teorii, co czytelnicy mogą zauważyć w wielu jej fragmentach. W całym tego słowa znaczeniu jest zbiorem myśli na podjęty temat architektury jako sztuki, myśli, które kotłowały się przez cały czas jej powstawania.   Publikacja Andrzeja Basisty jest autorskim, indywidualnym spojrzeniem na wszystkie poruszone w niej fundamentalne dla teorii architektury kwestie. Jej podstawowym walorem jest erudycja, wnikliwość i szczególne traktowanie architektury: w sposób jednorodny, bez podziału na historyczną i współczesną – lecz po prostu jako dziedziny twórczości podlegającej niezmiennie tym samym procesom, prawom i regułom, niezależnie od czasu i miejsca powstania. Nie ulega wątpliwości, że książka stanowić będzie ważną pozycję wśród publikacji z zakresu teorii architektury i trwały punkt odniesienia dla badaczy zajmujących się tą problematyką. Z pewnością stanie się również obowiązującą lekturą dla studentów architektury oraz rozmaitych kierunków sztuk projektowych i sztuk pięknych. Z recenzji dr hab. Małgorzaty Dolistowskiej, historyczki sztuki, profesora Politechniki Białostockiej   Nie znajduję wśród książek autorów polskich pozycji o podobnych walorach. Książkę Andrzeja Basisty porównywać można raczej z klasycznym dziełem Sigfrieda Giediona Czas, przestrzeń, architektura opublikowanym 75 lat temu i przetłumaczonym na język polski blisko pół wieku temu. Inaczej niż Giedion, Basista uwzględnia w swojej książce także te obiekty, które na ogół nie bywają zaliczane przez krytyków do kategorii dzieł architektury. Pod tym względem recenzowana książka bliższa jest niewiele młodszej niż dzieło Giediona, ale także już klasycznej publikacji Bernarda Rudofsky’ego Architecture without Architects (1964). Andrzej Basista także dostrzega i pokazuje czytelnikowi atrybuty Sztuki istniejące w tego rodzaju dokonaniach. Z recenzji dr hab. Marka Kowickiego, architekta, profesora Politechniki Krakowskiej   Andrzej Basista jest architektem, emerytowanym profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Uczył także na wydziałach architektury w Bagdadzie, Poznaniu, Białymstoku i w Wyższej Szkole Ekologii i Zarządzania w Warszawie. Pracował projektowo w Bagdadzie i w dwu krakowskich biurach projektów.

Architektura pałacu Goetzów-Okocimskich w Brzesku-Okocimiu

Mateusz Grzęda

Książka podejmuje problematykę XIX-wiecznej architektury mieszkalnej na przykładzie neobarokowego pałacu Goetzów-Okocimskich w Brzesku-Okocimiu wzniesionego w latach 1898-1900. Architektura pałacu rozpatrywana jest tu w kontekście typologicznym i stylowym, skupiając się tym samym na dwóch kluczowych zagadnieniach: przemian w architekturze rezydencjonalnej dokonujących się na przełomie XIX i XX stulecia oraz fenomenu wiedeńskiego neobaroku, w którego lansowaniu znaczącą rolę odegrali projektodawcy gmachu – biuro architektoniczne Fellner & Helmer. Osobna uwaga poświęcona zostaje Leopoldowi Simony’emu, innemu austriackiemu architektowi, który pokierował rozbudową rezydencji w latach 1908-1911. Ważnym kontekstem dla zrozumienia rozwiązań formalnych i funkcjonalnych zastosowanych w pałacu są omówione w książce koncepcje austriackich krytyków architektury, zwłaszcza zaś głównego propagatora neobaroku – Alberta Ilga oraz uwarunkowania rozwoju architektury rezydencjonalnej pod koniec XIX i na początku XX wieku w Galicji. Przeprowadzona analiza prowadzi do konkluzji, iż pałac w Okocimiu był nie tylko wygodną i nowoczesną rezydencją wzniesioną w modnej szacie stylowej dla zamożnego fabrykanta. Wybór form barokowych był tu uzasadniony konotacjami arystokratycznymi, co sugeruje, że mamy w tym przypadku do czynienia z przejawem poszukiwań narodowej tożsamości oraz wczesnego nawiązania do baroku pojętego jako rodzima tradycja architektoniczna.    Mgr Mateusz Grzęda, ur. 1984 – historyk sztuki, doktorant w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, mieszka w Krakowie.

Architektura sakralna dekanatu kępińskiego. Historia i współczesność

Jerzy K. Babiak

Z ogromnym zadowoleniem należy przyjąć ostatnią monografię Jerzego Babiaka nt. Ziemi Kępińskiej. Publikacja objęta została patronatem Towarzystwa Miłośników Ziemi Kępińskiej. Towarzystwo powstało w 1973 r. Jego misją jest pogłębianie wiedzy o regionie oraz przedstawianie dorobku kulturalnego, w tym zwłaszcza rodzimej twórczości artystycznej i społecznej. Wśród zadań TMZK jest także działalność edukacyjno-promocyjna regionu kępińskiego, realizowana poprzez wydawanie publikacji nt. jego historii i walorów kulturowych. Należy podkreślić, że książka w całości jest dziełem autora, który wywodzi się z Ziemi Kępińskiej i mimo że wyjechał z rodzinnego miasta ponad pół wieku temu, nadal utrzymuje z miastem, gdzie spędził młodość, stałe związki.

Artyści w przestrzeni miejskiej Krakowa i Katowic

Monika Murzyn-Kupisz, Jarosław Działek

Świat wewnątrzmiejskich wyborów przestrzennych artystów jest niezwykle złożony. Najczęściej odbiega od uproszczonych wyobrażeń, które nasuwają popularne klisze bohemy artystycznej, klasy kreatywnej czy dzielnic artystycznych. Rozwijając dotychczasowe dociekania naukowe prowadzone w kraju i za granicą, autorzy książki proponują bardziej całościowe niż dotąd przyjmowane, wielopłaszczyznowe spojrzenie na zachowania przestrzenne tej grupy społeczno-zawodowej w ośrodkach miejskich. Wykorzystując zróżnicowane dane ilościowe i jakościowe, kompleksowo analizują współczesne społeczno-ekonomiczne uwarunkowania oraz implikacje obecności i działalności twórców w dwóch dużych miastach w Polsce – w Krakowie i Katowicach. W opracowaniu poddano weryfikacji oczekiwania dotyczące nakładania się różnorodnych wymiarów obecności artystów (miejsc zamieszkania, produkcji i konsumpcji artystycznej) w określonych częściach miast. Pod uwagę wzięto także zróżnicowane cechy społeczno-demograficzne twórców oraz właściwości przestrzeni miejskiej, które mogą wpływać na ich decyzje przestrzenne, w tym rolę specyficznego, postsocjalistycznego kontekstu funkcjonowania miast polskich. Książka wpisuje się jednocześnie w szersze rozważania poświęcone współczesnym przekształceniom dużych ośrodków miejskich, a w szczególności roli kultury i kreatywności w tych procesach. Uzupełnia również analizy z zakresu ekonomii kultury i socjologii sztuki, zwłaszcza  badania dotyczące sytuacji ekonomicznej artystów oraz tzw. efektów zewnętrznych ich działalności, a tym samym włącza się w szerszą dyskusję nad przestrzennymi, społecznymi i ekonomicznymi uwarunkowaniami działalności artystycznej. Autorzy mają nadzieję, że opracowanie to przyczyni się do lepszego zrozumienia fenomenu obecności artystów w miastach, będzie stanowiło teoretyczną podbudowę kolejnych przedsięwzięć badawczych oraz ułatwi władzom samorządowym tworzenie przemyślanej, całościowej i efektywnej polityki miejskiej w dziedzinie kultury.

Barok i barokizacja

Katarzyna Brzezina, Joanna Wolańska

Materiały sesji Oddziału Krakowskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków 3-4 XII 2004.

Białe Miasto. Czarne Miasto. Architektura in wojna w Tel Awiwie i Jafie

Sharon Rotbard

Miasta i opowieści powstają w podobny sposób: zawsze tworzą je zwycięzcy, dla zwycięzców i zgodnie ze świadectwami zwycięzców mówi Sharon Rotbard, izraelski architekt, wydawca i pisarz. A potem krok po kroku pokazuje, jak stworzono mit Tel Awiwu, stolicy państwa Izrael, białego, modernistycznego miasta, które powstało na wydmach z piany fali i chmur, a zatem z marzenia. Owszem, bez marzenia i wizji nie byłoby Tel Awiwu. Ale za ich zasłoną dokonało się coś nader realnego i brutalnego zniszczenie starej Jafy, miasta Arabów, które dziś znamy jako część izraelskiego miasta, w 1949 roku oficjalnie włączoną w obręb metropolii. Tel Awiw nie tylko wyparł czy wręcz unicestwił arabską Jafę. Konstruując swoją historyczną i architektoniczną tożsamość, także stale się w niej przeglądał. Białość izraelskiego miasta, która w 2004 roku zapewniła jej miejsce na liście światowego dziedzictwa UNESCO, ma zatem przynajmniej dwa źródła. Jednym są opiewane w oficjalnych dokumentach tradycje modernistyczne, zwłaszcza ta wywodząca się z Bauhausu, drugim na zasadzie kontrastu i zaprzeczenia przemilczana historia i materialna substancja dawnego, arabskiego miasta na wydmach.

Blok jako dzieło sztuki. Trzy modele architektury socjalnej w XX-wiecznej Francji: Le Corbusier, Emile Aillaud, Ricardo Bofill

Dorota Jędruch

Książka poświęcona jest historii francuskich blokowisk. Twórczość trzech architektów: Le Corbusiera, Émile’a Aillauda i Ricarda Bofilla wytycza w wieku XX trzy węzłowe momenty w dyskusji o tym, jak ma wyglądać mieszkanie dla mas: począwszy od normatywnych, modernistycznych koncepcji Le Corbusiera (formułowanych już w okresie międzywojennym, a realizowanych po 1945 roku), przez idee Aillauda, który w modernistyczny model włącza dekorację architektoniczną (w latach 60. i70), po postmodernistyczne osiedla projektowane przez Bofilla we Francji (w latach 80). Analizując koncepcje społeczne i estetyczne prezentowanych twórców, autorka stara się podważać wizję masowego mieszkalnictwa jako zagadnienia wyłącznie funkcjonalistycznego. Obserwuje różne wątki znaczeniowe: dekoracje, nawiązania i cytaty z tradycji obecne w architekturze socjalnej od XVIII w., prezentując dyskusję o modelu bloku wielorodzinnego jako dyskusję o dziele sztuki. Jej elementami okazują się takie wątki jak relacja z naturą, motyw pierwotnej siedziby człowieka, tradycja śródziemnomorska, pojęcie archetypu. Elementy te łączą – pozornie bardzo odmienne – omawiane koncepcje osiedli mieszkaniowych. Dr Dorota Jędruch – pracuje w Zakładzie Historii Sztuki Nowoczesnej Instytutu Historii Sztuki UJ. Współkuratorka z Instytutem Architektury wystaw architektonicznych, m.in.: Za-mieszkanie 2012 – miasto ogrodów, miasto ogrodzeń (Muzeum Narodowe w Krakowie, 2012),  Figury niemożliwe/Impossible objects (Pawilon Polski na XIV Międzynarodowym Biennale w Wenecji, 2014), Wreszcie we własnym domu. Dom Polski w transformacji (Warszawa w budowie, 2016). Współzałożycielka Fundacji InstytutArchitektury. Stale współpracuje z kwartalnikiem  „Autoportret”. Jej zainteresowania badawcze to historia architektury po 1945 roku, muzealnictwo, krytyka sztuki.

Bolesław Kardaszewski. Architektura i polityka

Błażej Ciarkowski

„Książka Błażeja Ciarkowskiego to napisana dobrym, żywym językiem opowieść o architekcie zmagającym się z ograniczeniami «realnego socjalizmu», z uporem dążącym do realizacji swoich twórczych koncepcji i próbującym minąć progi modernizmu – nawet za cenę kompromisów z komunistyczną władzą, a odchodzącym przedwcześnie z poczuciem niewykorzystanego potencjału twórczego. Jej bohater, mimo że z urodzenia warszawianin, związał się z Łodzią i tutaj przyszło mu działać – w mieście o specyficznym charakterze, co czyni tekst tym bardziej ciekawym”. Z recenzji prof. Krzysztofa Stefańskiego   Profesor Bolesław Kardaszewski (1931-2000) był jednym z najważniejszych architektów w powojennej historii Łodzi. Pozostawił po sobie szereg realizacji, tuziny projektów i koncepcji, oraz rzesze uczniów, którzy z nieskrywaną estymą wspominają Mistrza. Człowiek sukcesu? Bynajmniej. Do końca życia towarzyszyło mu przekonanie o zawodowym niespełnieniu, owa gorzka refleksja nieobca największym twórcom. Postać Kardaszewskiego wpisywał się, mimo swej niezaprzeczalnej wyjątkowości, w archetypiczny niemalże obraz przedstawiciela całego pokolenia architektów pracujących w powojennej rzeczywistości. Profesjonalną edukację pobierał u wybitnych twórców dwudziestolecia międzywojennego, sami zaś zaczynał projektować w chwili, w której krótkie panowanie socrealistycznej doktryny dobiegało końca. Przyszło mu działać w atmosferze fałszywego kultu nowoczesności, zmagać się z bezmyślnym produktywizmem, normatywami i ograniczeniami systemu centralnie sterowanej gospodarki. Twórczą dojrzałość osiągnął w latach przełomu, gdy wiara w modernizm zastępowana była przez postmodernistyczny pluralizm, a ustrój komunistyczny chwiał się, by ostatecznie upaść w 1989 roku. Wyjątkowość Kardaszewskiego polegała na tym, że był obserwatorem krytycznym nie szukającym gotowych recept, lecz inspiracji nie na płaszczyźnie idei. Nie odtwarzał, lecz kreował. Był twórca świadomym, o szerokich horyzontach i wielkiej wiedzy, którą umiejętnie zespajał z praktyczną biegłością. Jego realizacje – zarówno o funkcji mieszkalnej („Bolek”, „Irena”), biurowej („Dom Chłopa”), jak i akademickiej (gmachy Instytutu Fizyki, Wydział Budownictwa oraz Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych), zdradzały wyjątkowy talent twórcy i wyróżniały się ze wszechobecnej budowlanej nijakości. Ilość obiektów wzniesionych według projektów Kardaszewskiego, jakkolwiek okazała, nie jest adekwatna do skali jego talentu i możliwości twórczych. Przyjaciele i dawni współpracownicy, wspominają profesora jako postać wyrastającą ponad otaczającą rzeczywistość, która w innych realiach społeczno-politycznych mogłaby osiągnąć jeszcze więcej. Jednocześnie pozostawiona przez niego spuścizna, zarówno ta architektoniczna, istniejąca w przestrzeni miejskiej, jak i niematerialna – w umysłach i sercach dawnych współpracowników i uczniów, pozwala zaliczyć go w poczet najwybitniejszych architektów w całej historii Łodzi i najważniejszych budowniczych lat powojennych w skali Polski.   Błażej Ciarkowski (ur. 1982) – architekt i historyk sztuki. Absolwent architektury na Politechnice Łódzkiej i historii sztuki na Uniwersytecie Łódzkim. W 2012 r. obronił z wyróżnieniem doktorat na Politechnice Łódzkiej. Od 2012 r. adiunkt w Katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego. Laureat nagrody Marszałka Województwa Łódzkiego za najlepszą rozprawę doktorską związaną tematycznie z województwem łódzkim.  

Cerkwie drewniane dawnej Galicji Wschodniej

Wojciech Walanus

Książka Cerkwie drewniane dawnej Galicji Wschodniej jest pierwszym tomem serii, w której publikowane będą wybrane, najcenniejsze fotografie ze zbiorów Fototeki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, jednego z najstarszych archiwów fotograficznych o profilu historyczno-artystycznym na ziemiach polskich (rok założenia 1884). Tom zawiera dwa naukowe eseje, autorstwa Piotra Krasnego i Wojciecha Walanusa: pierwszy jest wprowadzeniem w problematykę historyczno-artystyczną i konserwatorską drewnianych świątyń obrządku wschodniego na ziemiach Rzeczypospolitej, drugi przedstawia pokrótce dzieje zbiorów Fototeki, okoliczności powstania zaprezentowanych w tomie fotografii oraz sylwetki ich autorów. Zasadniczą częścią książki jest album ze stu szesnastoma reprodukcjami archiwalnych odbitek, na których utrwalono wygląd ponad siedemdziesięciu cerkwi, przeważnie już nie istniejących lub przekształconych. Albumowi towarzyszy katalog, w którym zostały podane najważniejsze fakty historyczne dotyczące poszczególnych budowli (wraz z podstawową bibliografią) oraz szczegółowe informacje o fotografiach (technika, wymiary, datowanie, autorstwo, inskrypcje, znaki własnościowe itd.).  

Cicha apokalipsa Zrujnowane pałace Dolnego Śląska

Hannibal Smoke

CICHA APOKALIPSA to przewodnik grozy po zamkach, pałacach i dworach Dolnego Śląska zrujnowanych począwszy od 1945 roku. Nie ma tu popularnych, malowniczych ruin Chojnika czy Bolczowa pokonanych przez wojny i pożary w odległych stuleciach. Nie ma ani jednej rezydencji, którą można zwiedzić z wycieczką, kupując bilet i podążając za przewodnikiem. W większości zastaniemy jedynie przejmującą ciszę i samotność w przededniu agonii. W tej książce ważniejsza od budowy jest destrukcja, od twórcy niszczyciel, od świetności upadek. To od końca opowiedziana historia, rzecz o współczesności, która niepostrzeżenie unicestwiła połowę z dwóch tysięcy dolnośląskich rezydencji. I bez rozgłosu, z całkowitą obojętnością zabija nadal. CICHA APOKALIPSA jest zatem spisem niedobitków na terenie regionu w jego historycznych granicach, ponad 200 najciekawszych ruin, które uniknęły losu anonimowej kupy gruzu.

Danuta i Daniel Olędzcy. Architektura na miarę możliwości

Błażej Ciarkowski

On - syn inspektora celnego Wolnego Miasta Gdańska, starszy strzelec w Powstaniu Warszawskim, a później więzień obozu Altengrabow. Ona - córka urzędnika gminnego, podczas wojny wysiedlona wraz z rodziną z Nowogródka. Połączyły ich bolesne wspomnienia, Gdańsk i miłość do architektury. Dzielił charakter, spojrzenie na świat i ścieżki kariery. Daniel i Danuta Olędzcy - jedna z najbardziej niezwykłych par w świecie polskiej architektury. W odróżnieniu od Kardaszewskich, Piechotków czy Brukalskich, oboje odnieśli znaczące sukcesy, nie rezygnując przy tym z własnej indywidualności. Dziś trudno wyobrazić sobie Trójmiasto bez zaprojektowanych przez nich ikonicznych budynków. Dziełem Daniela Olędzkiego są Teatr Wybrzeże, Teatr Muzyczny czy Opera Bałtycka. Danuta Olędzka natomiast projektowała słynne falowce oraz Dom Technika. Żyli razem, ale rzadko projektowali wspólnie, wiedząc, że współpraca dwóch tak silnych osobowości wymagałaby od nich zbyt daleko posuniętych kompromisów. Oboje jednak kierowali się tą samą zasadą: architektura powinna być "realizacją ludzkich marzeń". Marzeń o dobrym codziennym życiu i marzeń o stworzeniu pomnika swojej epoki.

Dom pogranicza w kulturze wsi podlaskiej

Magdalena Sulima

Książka jest podsumowaniem i zwieńczeniem dziesięcioletnich badań autorki nad tytułowym zagadnieniem idei domu pogranicza w kulturze wsi podlaskiej i jego przekształceń na tle aspektów przestrzennych i kulturowych. Rozważania na temat przestrzeni zamieszkania dotyczą zarówno architektury tradycyjnego domu w zagrodzie pogranicza polsko-białoruskiego, jak i związanych z nim wierzeń lokalnych społeczności prawosławnych. Mając na uwadze fakt sukcesywnie następujących przeobrażeń kulturowych dotykających swoim zasięgiem także współczesną wieś podlaską, zaistniała potrzeba zebrania i utrwalenia na piśmie dawnych zwyczajów związanych z domostwem oraz prezentacja ram architektonicznych, w których miały one miejsce. Można je potraktować jako element niezbędny do podtrzymania pamięci wśród tych i następnych pokoleń.

Dotykowe modele architektoniczne w przestrzeniach polskich miast. Część I. Standardy

Agnieszka Kłopotowska, Maciej Kłopotowski

Architektura jest sztuką szczególną. Dostęp do bogatego i różnorodnego świata dokonań architektury w znacznej mierze determinowany jest wzrokiem. To właśnie za pomocą tego zmysłu „odkrywamy” niezwykłe panoramy, widoki, kadry architektoniczne. Będąc w nich, zmieniamy perspektywę oglądu, by lepiej uchwycić zaprojektowaną formę i przestrzeń. Fotografujemy najciekawsze obiekty i miejsca, by później przywoływać je w wspomnieniach. „Odwiedzamy” je na nowo w albumach, filmach, Internecie. Intencjonalna wizualność architektury czyni z niej sztukę szczególnie trudno dostępną osobom niewidomym i słabowidzącym. W swych relacjach z przestrzenią architektoniczną doświadczają one licznych, niemożliwych do wyeliminowania trudności natury poznawczej, manifestujących się poprzez ilościowe i jakościowe niedobory informacji o otoczeniu zbudowanym. Zależnie od rodzaju wady i stopnia degradacji wzroku ubytki te mogą ujawniać się w różny sposób – prowadząc do nieostrych, fragmentarycznych czy przekłamanych obrazów architektonicznych, a w skrajnych przypadkach – do całkowitej utraty możliwości wizualnej percepcji architektury. W najtrudniejszej sytuacji znajdują się niewątpliwie osoby niewidome od urodzenia, lub też osoby ociemniałe we wczesnym dzieciństwie, których system poznawczy (a zatem również wiedza o środowisku zbudowanym) ukształtował się bez udziału wzroku. Wyobrażenia surogatowe na temat architektury mogą być u tych osób bardzo ubogie lub w znacznym stopniu odbiegać od rzeczywistości, zaś mentalnym skutkiem tych deficytów mogą łatwo stać się pozbawione treści pojęcia, tzw. werbalizmy. Z uwagi na zasygnalizowane wyżej problemy zdrowotne oraz społeczne pozbawiona odpowiedniego wsparcia osoba niewidząca pozostaje wobec architektury niemal całkowicie bezradna. Specyficzne trudności i bariery percepcyjne czynią z niej beznamiętnego uczestnika widowisk „zaprojektowanych dla osób widzących”. Natomiast ograniczenia i bariery motoryczne utrudniają dotarcie do interesujących obiektów oraz narażają niewidomych użytkowników danej przestrzeni na olbrzymi stres i realne zagrożenia. Szczególną formą tego rodzaju zapisu przestrzeni architektonicznej, a zarazem przedmiotem badań autorskich, których efekty przedstawiono w niniejszej monografii, są dotykowe przedstawienia modelarskie obiektów architektonicznych i urbanistycznych instalowane w przestrzeni zewnętrznej. Obiekty takie, pojawiające się w przestrzeni publicznej wielu polskich miast, począwszy od pierwszych dziesięcioleci XXI wieku, stanowią dzisiaj bogaty i różnorodny pod względem formalnym zbiór odwzorowań wybitnych dzieł architektonicznych oraz licznych obiektów cennych kulturowo.