Wybór pism estetycznych (Zofia Lissa)

Zofia Lissa

"W bogatym dorobku muzykologicznym Zofii Lissy (ur. 19 X 1908 we Lwowie, zm. 26 III 1980 w Warszawie) pierwszoplanowe miejsce zajmują publikacje z zakresu estetyki muzycznej. Miały one w pełnym tego słowa znaczeniu charakter pionierski, bowiem otwarły na polskim gruncie nieznane przedtem perspektywy myślenia o muzyce, wnosząc zarazem znaczny wkład do światowej estetyki muzycznej. Dowodem są nie tylko liczne tłumaczenia prac tej uczonej na języki obce, ale też przyznana jej w roku 1979 - na rok przed śmiercią - prestiżowa nagroda Międzynarodowej Rady Muzycznej (International Music Council)" - Zbigniew Skowron                    

Aporie sobości. Problem tożsamości osobowej w powieściach Wiesława Myśliwskiego

Damian Michałowski

Jest to książka „pytań”. Jej pytajny charakter jest czytelny od pierwszych stron i jeśli użyć „świetlnej” metafory rzec można, że to światło pytania prowadzi uczonego w gąszcz świata przedstawionego twórczości autora Nagiego sadu. Cenne przy tym jest, że nie wdając się w rozważania natury literaturoznawczej wchodzi on od razu w istotę filozoficznych zagadnień. (…) Autor stawia przede wszystkim pytania o tożsamość osoby ludzkiej, tworzenia się jej, jej statusu i ostatecznego powołania. Wydobywa te kwestie z materii świata przedstawianego w sposób nadzwyczaj sprawny warsztatowo, dając popis kunsztu analitycznego oraz interpretacyjnego, (…) pokazuje wyjątkową umiejętność przekładu materii literackiej na problematykę filozoficzną, przy czym znakomicie stosuje kategorie filozoficzne do analiz świata przedstawionego, nie wprowadza zbędnej terminologii i aparatu pojęciowego, nie narzuca arbitralnie pojęć, lecz stara się niejako wyprowadzić je z analizowanej materii świata literackiego. Z recenzji prof. dr hab. Jana Krasickiego

Moralia

Wacław Potocki

Wacław Potocki (1621-1696) był najpłodniejszym poetą doby baroku. Pozostawił po sobie ok. 300 tysięcy wersów rozpisanych na rozmaite pod względem tematycznym utwory (do dziś nie udało się wydać jego całej spuścizny literackiej). W bogatej twórczości epickiej, moralistycznej i satyrycznej na uwagę zasługują głównie zbiory: Ogród nie plewiony oraz Moralia (w niniejszym tomie) inspirowane Adagiami Erazma. W Moraliach pisarz dokonuje oceny współczesnej mu Polski w aspekcie społeczno-politycznym oraz religijnym. Waloryzacja cech i zachowań rodaków prowadzi Potockiego do pesymistycznego wniosku o utracie niezależności politycznej przez Rzeczpospolitą. Warto wspomnieć, iż pisarz należy do grona najwybitniejszych twórców nurtu sarmackiego (obok W. Kochowskiego i J.Ch. Paska), co zaświadcza m.in. wybitny epos Transakcyja wojny chocimskiej.

Słownik rodzajów i gatunków literackich

Grzegorz Gazda, Słowinia Tynecka-Makowska

Pierwsza w piśmiennictwie literaturoznawczym propozycja edytorska o tak rozległym zakresie poznawczym - zawiera ponad sześćset obszernych haseł, napisanych przez wybitnych znawców literatur narodowych europejskich i pozaeuropejskich kręgów kulturowych  - obejmuje dzieje tych literatur od czasów najdawniejszych po obecne stulecie  - przedstawia rodzaje i gatunki w monograficznym ujęciu, ukazują ich genezę, historię i specyfikę genologiczną  - każdemu hasłu towarzyszy odpowiednia bibliografia opracowań w języku polskim i w językach obcych.  Słownik został napisany i zredagowany z myślą o tych wszystkich, którzy interesują się literaturą, jej formami i ewolucjami. Mogą z niego korzystać w różny sposób uczniowie i nauczyciele szkół ponadpodstawowych, studenci filologii i neofilologii, krytycy i badacze literatury, jak również wszyscy inni miłośnicy literackiej sztuki słowa.   Wybrane hasła:  APOFTEGMATY OJCÓW PUSTYNI Powiedzenia lub sentencje starożytnych mnichów egipskich. Nazwa pochodzi od gr. apofthegma ‘sentencja, charakterystyczna wypowiedź’ i występuje po raz pierwszy u Ksenofonta (Hellenika 2,3,56) oraz kilkakrotnie u Arystotelesa. Apoftegmat to dowcipna, cięta wypowiedź i zazwyczaj układa się w schemat: „zapytał – odpowiedział”. Zbliżonymi do apoftegmatu są gr. Gnome, apomneuma, homoion, nazwane chria, czyli rzeczy pożyteczne ze względu na ich używanie w ćwiczeniach retorycznych. A. istnieją od najdawniejszych czasów; zaczęto je układać w zbiory według kryteriów: człowiek (Siedmiu Mędrców), miasto (Abdera, Sydon), naród (apoftegmata lakońskie) itd. W końcu zaczęto je porządkować według ich treści (zbiory systematyczne) i imion autorów (zbiory alfabetyczne).  A.O.P. są związane z egipskim ruchem pustelniczym z przełomu III/IV w. Pustelnicy żyli samotnie, bez przepisów ascetycznych czy organizacyjnych. Szczególnym autorytetem cieszyli się u nich sławni Ojcowie (abba, apa) zwani Starcami (geron), mieszkający zazwyczaj z jednym lub kilkoma uczniami, których przygotowywali do podjęcia samotej ascezy. Przychodzili do nich inni pustelnicy prosząc o „słowo” pomocne dla nich do zbawienia. „Słowo” więc w pierwotnym znaczeniu miało sens osobisty – pomoc w rozwiązaniu problemów poszczególnych Ojców. Adresaci jednak nie tylko sami z nich korzystali, ale dzielili się nimi z innymi pustelnikami. W ten sposób słowa traciły pierwotnie osobisty sens, stając się sentencjami powtarzanymi w kręgach monastycznych najpierw ustnie, później zaś jako wskazania spisane, zyskując status swoistych reguł normujących pustelnicze życie. Na pustyni pojawiają się „zbieracze słów”; już w IV w. powstają pierwsze zbiory (np.u Ewagriusza Pontyjskiego), najpierw bez porządku, potem układane według określonych kryteriów. Te zbiory są adaptowane dla różnych środowisk i przekładane czy raczej parafrazowane na różne języki krajów, w których rozwija się życie zakonne (syryjski, koptyjski, armeński, gruziński, łacina, słowiański itd.)  SIRA, SIRAT Gatunek arabskiej prozy literackiej, rycerski epos ludowy, romans rycerski. S. lub sirat ‘sposób życia, sposób postępowania, żywot’, wywodzi się od arab. sara „iść, postępować”. Stąd pochodzi inne pokrewne znaczenie tego pojęcia: ‘historia’ lub ‘biografia’, np. najwcześniejsza biografia proroka Muhammada nazywa się Sirat an-Nabi (Żywot Proroka). Następnie nazwą s. oznaczano w literaturze arabskiej przede wszystkim historyczno-fantastyczne historie sławnych postaci lub też całych plemion, były to więc opowieści lub romanse rycerskie typu ludowego. S. to najbardziej typowy gatunek ludowej literatury arabskiej. Utwory te odtwarzają wyobrażenia ludu arabskiego – w późniejszych wiekach znajdującego się w zależności od innych ugrupowań etnicznych muzułmańskich, Persów i Turków – o wielkiej przeszłości Arabów, ich zwycięskich pochodach, świetności ich kultury i cywilizacji. Odtwarzają ideał Araba, jego cnoty i zalety, ideał, który przeszedł pewną istotną ewolucję przynajmniej w dwóch okresach historii Arabów; w okresie przedmuzułmańskim był to ideał szlachetnego Araba-Beduina, rycerza i poety, a za czasów islamu – Araba-Muzułmanina broniącego honoru, ale zarazem będącego obrońcą islamu, wcielającego w życie jego ideał moralny.  

Dydaktyka kultury polskiej w kształceniu językowym cudzoziemców. Podejście porównawcze

Przemysław E. Gębal

Seria METODYKA NAUCZANIA JĘZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO. Tom 9   Propozycja dla studentów, nauczycieli i lektorów języka polskiego jako obcego zainteresowanych rolą oraz miejscem realiów i kultury w kształceniu językowym. Opracowana w formie podręcznika metodycznego publikacja prezentuje ewolucję polskiej i europejskiej myśli dydaktycznej w zakresie rozwijania kompetencji kulturowych uczących się. Omawia założenia teoretyczne poszczególnych podejść i metod oraz ukazuje ich realizację w praktyce. Zawiera szereg ćwiczeń i zadań do wykorzystania na zajęciach warsztatowych i seminaryjnych. Uwzględnia założenia Europejskiego profilu kształcenia nauczycieli języków.   Jest to pierwsza znana mi monografia, która tak szeroko ujmuje zagadnienia kultury i języka. Autor wyszedł naprzeciw potrzebom zarówno nauczycieli języka polskiego jako obcego pragnących po-głębić wiedzę o kulturze oraz wyrównać braki w swojej kompetencji, jak i dopiero początkującym lektorom i nabywającym kwalifikacje zawodowe studentom. (Z recenzji prof. Urszuli Żydek-Bednarczuk) Uważam, że książka P. Gębala jest jednocześnie monografią, a więc szczegółowym, naukowym opracowaniem ważnego zagadnienia, jakim jest nauczanie kultury w kształceniu polonistycznym cudzoziemców, oraz podręcznikiem, który akcentuje, które z zagadnień są ważne i dlaczego. Za świetnie opracowaną uważam, znajdującą się w każdym rozdziale pracy, część ZASTANÓW SIĘ! SPRÓBUJ, w której namawia się czytelników poszczególnych fragmentów pracy do refleksji nad omówionymi zagadnieniami oraz stawia się im pytania i problemy do rozwiązania. Kolejnym ciekawym pomysłem są – POWIĄZANIA – fragmenty rozdziałów, w których autor odsyła do teorii wiążących się z przedstawionymi wcześniej przez niego wątkami głównymi. (Z recenzji prof. Grażyny Zarzyckiej)  

Proś o kolor

Beata Bronakowska

Proś o kolor to znakomicie skomponowana opowieść, w trakcie której osobiste doświadczenia i przeżycia kobiety zmieniają się w „sytuacje poetyckie”. Trzecioosobowa narracja pozwala tu na dystans (opowieść zamiast wyznania) i „zdziwienie światem” – wzmocnione jeszcze poprzez sytuacyjne, dialogowe zderzenia perspektywy dziecka i dorosłego: matki, która ma „objaśniać świat” i „miota się” między tym macierzyńskim obowiązkiem a własnym zwątpieniem i poczuciem rozpaczy… Prof. Dorota Kozicka   Proś o kolor to przejmujący zapis uczuć kobiety przeżywającej swoje macierzyństwo, relacje z dzieckiem, z mężczyzną. To spójny cykl zbudowany na zasadzie warkocza: dwa wersy poprzedniego wiersza – powtórzone – otwierają kolejny wiersz; to sprawia, że mamy do czynienia z konsekwentną sugestywną narracją. Język wierszy jest oszczędny, miejscami konkretny, jednak przechodzący w metaforę – niemal niezauważalną, wynikającą z zaskakujących, odkrywczych spostrzeżeń lub skojarzeń… Prof. Krzysztof Biedrzycki

Korespondent Witkacy

Olga Szmidt

„Uważam ten zniuansowany, wielowymiarowy portret Witkacego korespondenta, ujmujący go zarówno w kategoriach jednostkowej formuły podmiotowej, jak i w kategoriach wariantu modelu podmiotowości nowoczesnej, za największe – a wybitne w profesjonalnej skali – osiągnięcie poznawcze autorki. Do innych wartościowych rezultatów tej pracy zaliczam: wkład wniesiony do teorii epistolografii, analizę materialno-graficzno-wizualnych stron listów Witkacego, jak też frapującą interpretację wybranych listów do żony (i stojącej za nimi psychodramy czy nawet psychomachii). Dlatego też sądzę, że to ważne studium, nie ograniczające się do przyczynkowych uzupełnień dotychczasowego obrazu artysty lecz formułujące koncepcję podmiotowości o istotnym znaczeniu – i dla badań nad twórczością Witkacego, i dla naszego rozumienia podmiotowości w ogóle.” prof. dr hab. Ryszard Nycz „Korespondent Witkacy jest niezwykle dojrzałym, oryginalnym poznawczo i intrygującym intelektualnie projektem badawczym, kreującym inne spojrzenie zarówno na twórczość Witkacego, jak też ukazującym nowe wymiary dyskursu intymistycznego. Dojrzałość tej pracy polega nie tylko na samodzielnym podjęciu fascynującego problemu badawczego, jakim jest określanie statusu korespondencji do żony Witkacego, ale też – na twórczym łączeniu pracy archiwisty z nowoczesnym warsztatem literaturoznawcy-antropologa. Książka Olgi Szmidt  jest jednym ze znaczących dowodów na sensowność i skuteczność badań nad pisarstwem prywatnym, badań uwzględniających nie tylko literackie i autobiograficzne jego walory, ale także materialno-plastyczną ich formę oraz autokreacyjną dynamikę. Listy Witkacego w projekcie Olgi Szmidt są jedyną w swoim rodzaju formą nowej literatury, a tym samym sferą kształtowania się specyficznej podmiotowości człowieka nowoczesnego.” dr hab. Jarosław Fazan Olga Szmidt (ur. 1989) – ukończyła filologię polską (specjalizacje antropologiczno-kulturową oraz krytykę literacką) na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie aktualnie przygotowuje rozprawę o nowych językach autentyczności. Podczas studiów trzykrotnie wyróżniona stypendium Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Publikuje teksty naukowe oraz krytyczne – dotąd w „Tekstach Drugich”, „Opcjach”, „FA-arcie”, „Wielogłosie” i innych. Redaktor naczelna magazynu „Popmoderna”, wcześniej także naukowego czasopisma „Polisemia”. Zajmuje się przede wszystkim nowoczesnymi problemami podmiotowości i autentyczności, krytyką literacką oraz kulturą amerykańską.

Życie daremne. "Wiadomości" 1950-1956

Stanisław Cat-Mackiewicz

…Byłem już zupełnie bezsilny w tym, co było najważniejsze. Rozumiałem dobrze, że w razie wojny z Niemcami Rosja zajmie nasze ziemie wschodnie, czego nie rozumiały bałwany w naszych ministerstwach w Warszawie. I dlatego robiłem wszystko, aby tej wojny nie było… Ta moja rozpaczliwa i śmieszna szarpanina publicystyczna nic naturalnie nie pomogła. Wojna z Niemcami wybuchła i Rosja do nas przyszła, potworniejsza niż Rosja Mikołaja, i kraj nasz wyglądał jak mała dziewczynka z kokardą we włosach uderzona w twarz pniem sosny jadącym na kołach żelaznych. Dzisiaj należę już do innego społeczeństwa, w którego skład wchodzą ludzie myjący naczynia po Anglikach…   Stanisław Cat-Mackiewicz   Mackiewicz chciał być dla swojego narodu nauczycielem realizmu. Wpoić rodakom, jakie mechanizmy rządzą polityką międzynarodową, zadbać o to, by Polacy umieli odróżnić w tej sferze pozory od rzeczywistości, taktyczne zagrania od wielkiej strategii; by potrafili w gąszczu krzyżujących się sił i interesów określić swój potencjał, odnaleźć własne miejsce i wybrać właściwą drogę postępowania. To mu się nie udało, a w miarę upływu lat coraz bardziej docierały do niego rozmiary jego porażki. Jan Sadkiewicz   Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego

Wartościowanie a edukacja polonistyczna

Anna Janus-Sitarz

Podjęte w kolejnym tomie z serii "Edukacja nauczycielska polonisty" zagadnienia wpisują się w nurt refleksji na temat odpowiedzialności nauczyciela przygotowującego młodych ludzi do wyboru wartości. Zamieszczone w książce teksty metodyków, psychologów i znawców literatury są dowodem poszukiwań odpowiedzi na pytania, w jakim kierunku zmienia się kanon lekturowy; w jakim stopniu edukacja polonistyczna na wpływ na kształtowane świata wartości uczniów  i jak przywrócić wiarę poloniście, że wychowywanie młodych ludzi przez literaturę i dla literatury wciąż na sens. Problematyka tomu obejmuje etykę odbioru dzieła, poszukiwanie prawdy tekstu, kształcenie umiejętności wartościowania, aspekty aksjologiczne kształcenia językowego i wartościowanie pracy nauczyciela.   

Literatura jako ćwiczenie duchowe. Dzieło Czesława Miłosza w perspektywie postsekularnej

Karina Jarzyńska

Przyjęta w książce perspektywa postsekularna sprzyja identyfikacji tych momentów w dziele Czesława Miłosza, w których religia i literatura stają się sojuszniczkami nowoczesności w dążeniu do (auto)refleksji oraz odpowiedzialności jednostek za własny rozwój i kondycję wspólnot, z jakimi decydują się identyfikować. Autorka analizuje wypowiedzi Miłosza na temat związków między religią, nowoczesnością a literaturą, wchodzące w dialog z przemyśleniami współczesnych badaczy kultury, oraz interpretuje jego hybrydyczne gatunkowo praktyki twórcze jako innowacyjne „ćwiczenia duchowe”. Zatrzymuje się również nad relacją między wybranymi utworami powstałymi w odpowiedzi na konkretne warunki historyczne, społeczne i egzystencjalne, co pozwala nakreślić mapę najważniejszych strategii artystycznych Miłosza i problemów, z którymi mierzył się w wybranym przez siebie medium. Myśl postsekularna zostaje przy tym wsparta innymi tendencjami w studiach kulturowych: postkolonializm pomaga zrozumieć stawkę pisania Zniewolonego umysłu, psychoanaliza – meandryczne zmagania z religią w Ziemi Ulro, krytyka afektywna i studia nad traumą towarzyszą interpretacji Ocalenia, a studia nad pamięcią i zwrot performatywny inspirują refleksję nad relacją Miłoszowych tekstów do tradycyjnych rytuałów.

Daremny przechodzień

Bogdan Tosza

Wielostronność zainteresowań i kompetencji Bogdana Toszy jest godna podziwu. Wiesław Myśliwski O czymkolwiek opowiada Tosza – a Daremny przechodzień to nadzwyczajnie rozległy i bogaty archipelag: od liryki i tłumaczeń po eseje o sztuce i epitafia… – czyni to z prawdziwą pasją i przejęciem, z ciekawością i zachwytem, znawstwem i przenikliwością. Naprawdę potrafi – widzieć jasno w zachwyceniu; i umie się tym zachwytem dzielić, niemal niepostrzeżenie, najpiękniej nim zaraża. Bronisław Maj Te szkice powstały z ciekawości, z zachwytu, dociekliwości i przyjaźni. Przeglądają się w nich wybrane miejsca, widziane z perspektywy podróży, wiersze, książki i obrazy. Ale są w nich przede wszystkim ludzie. To z nimi Tosza rozmawia najczulej. To ich wspomina, bo wielu z nich, niestety, odeszło. Jeszcze niedawno czytałem te szkice w „Zeszytach Literackich”, a dziś z radością witam je w książce. Marek Zagańczyk

Noc listopadowa

Stanisław Wyspiański

Maria Prussak - WSTĘP I. Miejsce akcji II. Powstanie dramatu III. Kompozycja IV. Symbolika historiozoficzna V. Pytania o teatr VI. Historia i jednostka VII. Recepcja SŁOWNIKI Słownik postaci mitologicznych Słownik postaci historycznych Słownik miejsc akcji BIBLIOGRAFIA NOTA EDYTORSKA Stanisław Wyspiański - NOC LISTOPADOWA

W cieniu Imperium Wschodzącego Słońca. Japoński projekt kolonialny i kultura filmowa w Azji Wschodniej

Krzysztof Loska

Badając kulturę filmową w krajach podbitych przez Japonię w latach 1895‒1945, autor w przekonujący sposób dowodzi, że kino stanowiło integralną część składową narracji imperialnej oraz służyło przekazywaniu opowieści o postępie i misji cywilizacyjnej. Przyjęta przez Krzysztofa Loskę perspektywa badawcza ułatwia zrozumienie zależności kolonialnych w regionach przyłączonych do Imperium Wschodzącego Słońca oraz wyjaśnienie tego, w jaki sposób kino stało się narzędziem promowania wizji nowego porządku w tamtej części świata. Wychodząc od analizy kultury filmowej na Tajwanie i w Korei, autor zwraca uwagę na wewnętrzne sprzeczności projektu kolonialnego, a następnie pokazuje obraz okupacji z punktu widzenia ludności podporządkowanej, odwołując się zarówno do dzieł rozrachunkowych, jak i filmów nostalgicznych. Powiązanie kina kolonialnego ze spojrzeniem na przeszłość z punktu widzenia współczesnych reżyserów tajwańskich, chińskich i koreańskich pozwala na uchwycenie postkolonialnego charakteru kinematografii dalekowschodnich.

Psychoanaliza w cieniu wojny i Zagłady

Ewa Kobylinska-Dehe

W książce Psychoanaliza w cieniu wojny i Zagłady zostają po raz pierwszy opowiedziane nieznane do tej pory losy polsko-żydowskich psychoanalityków, psychiatrów i ich pacjentów w czasie drugiej wojny światowej i zagłady. Jednych z nich zamordowano, inni wyemigrowali, tylko nieliczni zaś, którzy przeżyli, pozostali w kraju. W wyjątkowym dialogu bez wzajemnych uprzedzeń i odruchów obronnych polscy i niemieccy historycy, filozofowie, psychiatrzy i psychoanalitycy stawiają pytanie, jak dzisiejsze społeczeństwo w Polsce zmaga się z traumami tego czasu: z Zagładą Żydów, z wyniszczeniem mieszczaństwa i inteligencji, ze skutkami masowych przesiedleń po drugiej wojnie światowej, z prześladowaniami okresu stalinowskiego. Czy te traumatyczne doświadczenia, które fundamentalnie zmieniły strukturę polskiego społeczeństwa, zostały przepracowane? Jak wiemy, destrukcyjne efekty traumy związane z doświadczeniem zabijania, byciem świadkiem, utratą bliskich, poczuciem winy i wstydu trwają dalej za murem budowanym z fantastycznych narracji  obronnych, zaprzeczenia i milczenia. Wraz z tymi formami obrony są one nieświadomie przekazywane kolejnym pokoleniom. Nieprzepracowana trauma przeradza się w strach i agresję wobec inności i obcości. Dlatego mimo że od czasów wojny minęło z górą siedemdziesiąt lat, polskie społeczeństwo czeka nadal trudne zadanie kulturowe. Musi ono uporać się ze swoimi mitami o niezłomnym heroizmie, o byciu tylko niewinną ofiarą, które od czasów rozbiorów kształtowały polską tożsamość. W realizacji tego zadaniaistotną rolę może odegrać psychoanaliza z jej oświeceniowym postulatem pobudzania krytycznego myślenia, które jest w stanie przejść przez proces żałoby.  

Trzynastu. Premierzy wolnej Polski

Jerzy Sadecki

Trzynastu. Premierzy wolnej Polski to pierwszy zbiór wywiadów z szefami rządów ostatnich 20 lat. W rozmowach z Jerzym Sadeckim odsłaniają kulisy władzy, wprowadzają w atmosferę tego czasu, prezentując własną ocenę. "To z rozmachem nakreślona, lecz pełna detali panorama III Rzeczypospolitej w dwudziestolecie jej istnienia, ale w ciągłym trwaniu" - pisze we wstępie prof. Janusz A. Majcherek.

Poszukiwanie realności. Światopogląd polskiej prozy modernistycznej

Jerzy Franczak

Poszukiwanie realności to, w pierwszym rzędzie, szeroko zakrojona charakterystyka modernizmu. Przedstawia się on jako scalona sprzecznościami, złożona i dynamiczna formacja, której istotę określają dylematy poznawcze. Książka zawiera jednak przede wszystkich wszystkim cztery rozbudowane interpretacja: Pałuby Karola Ikrzykowskiego, Pamiętnika z okresu dojrzewania Witolda Gombrowicza, Sanatorium pod Klepsydrą Brunon Schulza oraz Wykładu profesora Mmaa Stefana Themersona.