Tożsamość na pograniczu kultur. Meksykańska grupa etniczna w Stanach Zjednoczonych

Anna Kaganiec-Kamieńska

Od przyłączenia do Stanów Zjednoczonych w połowie XIX wieku teren południowo-zachodnich stanów USA, określany mianem Southwestu, stał się miejscem dynamicznych transformacji kulturowej i rasowej identyfikacji grupowej społeczności meksykańskiej. Dużą uwagę badaczy przykuło wyłonienie się świadomości Chicano w latach 1960. i 1970. Książka Tożsamość na pograniczu kultur. Meksykańska grupa etniczna w Stanach Zjednoczonych podejmuje temat tożsamości narodowej człownków grupy meksykańskiej na terenie Southwestu oraz jej przemian od czasu zakończenia Ruchu. Zarysowuje również istniejące obecnie w USA typy tożsamości narodowej grupy meksykańskiej. Książkę uzupełnia studium przypadku miasta San Diego.

Ze studiów nad polszczyzną kresową. Wybór prac. Prace językoznawcze, t. 3

Zofia Kurzowa

Wstęp Rozdział I Istota dialektów kresowych Rozdział II Język polski na kresach wschodnich po II wojnie światowej Rozdział III Dialekt południowokresowy Rozdział IV Dialekt północnokresowy Rozdział V Badania nad polszczyzną kresową Rozdział VI Dialekty kresowe w literaturze pięknej Mickiewicz – Kresy – Język Nota wydawnicza  

Epistula privata. Przyczynek do badania niewysławialnego w mowie pisanej

Julia Marczyńska

Zawarte w mojej książce dociekania filozoficzne dotyczą niezwykłego zjawiska, jakim jest list prywatny - epistula privata. Jest on zapisaną wypowiedzią, rozłożoną w czasie, rozmową z nieobecnym, który w sposób nieodgadniony uobecnia się w chwili, kiedy otrzymujemy na nasz list odpowiedź (a ściślej - kiedy ją czytamy). W akcie czytania litery przekształcają się w sens, ale w liście prywatnym jest coś ponad to: przekształcają się w dźwięk znanego głosu. Autor listu przemawia własnym głosem (pod warunkiem, że list jest prywatny i autora znamy). List przemawia ustnie, jak mawiali Grecy, "żywym głosem", nawet wówczas, gdy autora wśród żywych już nie ma. W liście jest coś jeszcze, co w epoce listów elektronicznych i wszelkiego rodzaju komunikatorów już nie występuje - oczekiwanie na odpowiedź. Takie oczekiwanie może trwać kilka dni, a nawet tygodni lub miesięcy, niekiedy lat. Co dzieje się w tym czasie z prowadzoną w listach rozmową? Za sprawą swoich cech szczególnych korespondencja prywatna wytwarza niezwykłe warunki, w których język ukazuje swoje ukryte moce. W listach prywatnych potrafimy przekazywać sobie treści niewysławialne. Julia Marczyńska Perspektywa rozprawy jest dwoista: spojrzenie filozofów [Platon, Heidegger, Wittgenstein, Husserl, Ricoeur, Gadamer, Derrida] spotyka się tu bowiem ze spojrzeniem lingwistów, głównie Ferdinanda de Saussure'a oraz Romana Jakobsona. Taka wyraźnie strukturalistyczna opcja językoznawcza sprawdza się oczywiście w podjętym badaniu nad "niewysławialnością" czy niewysłowieniem [...]. Dużo jednak istotniejsze są - rzecz jasna - przewodnie pytania tej pracy. [...] Koncentrują się one przede wszystkim na jednym pojęciu - na pojęciu granicy języka [...]. Nie chodzi [...] o samo tylko przywołanie i ukazanie granicy. Chodzi o coś więcej: o transgresję i [...] dowiadujemy się, że ostatnie z przywołanych przez Autorkę pytań: "Czy możliwe jest przekroczenie granic języka?" jest najważniejsze, o ile nie doprawdy jedyne, że właśnie namysłowi nad nim poświęcona jest w istocie cała rozprawa [...]. I że prowadzi ono w obszar tego, co niewysławialne - ściślej: w pewien szczególny jego fragment czy też fenomen, jakim jest epistula privata. Termin epistula (z dopowiedzeniem: privata) wiedzie, mocą swych genetycznych pokrewieństw, obecnych jeszcze w greckich pierwocinach wyrazu, ku skojarzeniom z wiedzą, wiarą, bliskością i mnóstwem innych sensów, zakorzenionych w mowie, a także - najzwyczajniej - w samej conditio humana. Jego forma natomiast zawsze przyzywa dialog, nie tylko zresztą platoński: "czas listu" jest czasem rozmowy. Z recenzji prof. dr. hab. Zbigniewa Mikołejko

Rozmaitości filozoficzne i inne

Jan Woleński

Artykuły zebrane w niniejszym tomie zostały opublikowane w latach 2009–2022 z wyjątkiem ostatniego, który ukazuje się po raz pierwszy w druku. Ich tematyka jest różnorodna i stąd tytuł Rozmaitości filozoficzne i inne. Poruszają kwestie klasyczne, jak wolność, sprawiedliwość, stosunek wiary do niewiary, miejsce sztuki w ładzie demokratycznym, zagadnienia literaturoznawcze i estetyczne, praworządność, ale również prawa zwierząt, rozmaite aspekty Holokaustu i problematykę ewaluacji w nauce. Niektóre teksty są na wpół publicystyczne, inne pretendują do rangi akademickich. Autor nie ukrywa swoich poglądów na rozmaite kwestie społeczno-polityczne, w szczególności dotyczące antyklerykalizmu, potrzeby respektowania praw (a nie tylko dobrostanu) zwierząt, uznania oddzielności sfery publicznej i prywatnej jako gwarancji wolności religijnej czy krytycznej oceny stanu praworządności w obecnej Polsce.

Dzieje rodu Krasuskich herbu Nowina z Piasków-Druszkowa w województwie krakowskim

Marek Tomasz Piekarczyk

Marek Tomasz Piekarczyk ur. 1957 w Krakowie, wnuk Zofii Friedleinowej z domu Krasuskiej, jest absolwentem II Liceum Ogólnokształcącego im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie, inżynierem budownictwa lądowego i profesorem nauk technicznych. Od 40 lat pracuje jako nauczyciel akademicki na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Krakowskiej jako specjalista w zakresie konstrukcji metalowych. Jest autorem książek ze wspomnianego obszaru techniki. Z zamiłowania badacz współczesnych dziejów Polski. Nagrodzony medalem za współudział w tworzeniu kolekcji Muzeum Niepodległości w Warszawie. Niniejsza książka stanowi debiut autora w dziedzinie literatury historycznej. Przybliżanie dziejów rodu w szerokiej perspektywie historycznej to dzieło ważne i potrzebne nie tylko dla odtworzenia historii danej rodziny, ale również dla opisu dziejów Polski. Marek Piekarczyk opisał w swojej pracy dzieje rodu Krasuskich herbu Nowina z Piasków-Druszkowa w województwie krakowskim. Mimo że nie jest zawodowym historykiem, zgromadził sporo interesujących informacji, które warto przekazać czytelnikom […]. Jako szczególnie wartościowe należy uznać zgromadzone w trzech osobnych rozdziałach informacje o wybitnych członkach rodu. (z rec. dr hab. Rafała Łatki) Smutnym dziedzictwem czasów powojennych jest bardzo słaba na ogół znajomość dziejów ojczystych przez pokolenia wychowane w Polsce „ludowej” i w czasach tzw. transformacji ustrojowej. Autor przedstawił losy trzech pokoleń żołnierzy niepodległości wywodzących się z rodziny, w której zakorzeniona była idea suwerennej Polski. Czytelnik znajdzie w książce obfity materiał źródłowy, ikonograficzny i kartograficzny, ukazujący jednocześnie historię tzw. Państwa Piaski-Druszków sąsiadującego z Czchowem, położonego malowniczo na obu brzegach Dunajca połączonych promem, który niegdyś wchodził w skład majątku ziemskiego. Udając się na wycieczkę krajoznawczą w tamte okolice, książkę można wykorzystać jako gotowy przewodnik turystyczny.

Epistemologia doświadczenia religijnego w XX-wiecznej filozofii rosyjskiej i żydowskiej

praca zbiorowa

Każda próba uchwycenia tego, czym jest i jaki ma charakter doświadczenie religijne, może być analizowana jako ujęcie pewnych szczególnych własności ludzkiego poznania, a szczególne własności poznania, które odkrywane są poprzez badanie i pojęciowy wymiar doświadczenia religijnego, mogą być rozpoznawane i badane także w innych aktach i aspektach poznania, niekoniecznie związanych z religią. Zagadnieniem, na którym koncentrują się autorzy zawartych w tym tomie artykułów, nie jest sam fenomen religii, ale kwestie związane z możliwościami i granicami ludzkiego poznania, uchwytywanymi przez filozoficzne próby konceptualizacji doświadczenia religijnego. Ważnym punktem wyjściowym badań są dla nich prace myślicieli, dla których epistemologiczne ujęcie doświadczenia religijnego stanowiło kluczowy element strukturalny teorii filozoficznej, a byli to: S. Bułgakow, P. Florenski, S. Frank, L. Szestow, N. Bierdiajew, F. Rosenzweig, E. Levinas, A.J. Heschel oraz J.-L. Marion.               Teksty pokazują możliwości i zakres wykorzystania modeli i struktur pojęciowych, wypracowanych w XX-wiecznych konceptualizacjach doświadczenia religijnego jako narzędzi szerzej rozumianej epistemologii. Autorzy rozszerzają w ten sposób zakres użyteczności struktur pojęciowych, wypracowanych przez XX w. filozofów religii. Tom niniejszy jest rezultatem badań prowadzonych w latach 2015‒2018 w ramach projektu badawczego, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (nr DEC-2014/13/B/HS1/00761 z 4 grudnia 2014), Epistemologia doświadczenia religijnego w XX-wiecznej filozofii rosyjskiej i żydowskiej. Był on realizowany na Wydziale Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Przyczynkiem do powstania publikacji była także międzynarodowa konferencja „Epistemologia doświadczenia religijnego”, która odbyła się w Warszawie w dniach 26‒28 września 2016 r.    

Jańcioland i okolice. Filmowe światy Jana Jakuba Kolskiego

Grażyna Stachówna

Jańcioland i okolice. Filmowe światy Jana Jakuba Kolskiego Grażyny Stachówny to pierwsza monografia filmowej twórczości tego wybitnego reżysera i scenarzysty w pełni zasługującego na zaszczytne miano autora filmowego. Oznacza ono, że artysta wypracował własną poetykę kreacyjną, indywidualny i rozpoznawalny styl ekranowy, że jest wyjątkowy i niepowtarzalny. Jan Jakub Kolski stworzył – w ośmiu filmach fabularnych, dwu krótkometrażowych i czterech wideoklipach – Jańcioland, Mityczną Krainę, której nazwę wywiedziono od tytułu Jańcia Wodnika (1993). Osadzona w mazowieckim pejzażu, zaludniona niezwykłymi mieszkańcami, ma ona swą historię, tradycję i mitologię, emanuje ujmującą aurą, miłym urokiem i specyficznym humorem. Jańcioland stanowi początek i centrum twórczości Kolskiego. Kolejne jego filmy oddalają się od tej Mitycznej Krainy w kierunku coraz bardziej rozszerzającego się horyzontu, obejmując nowe terytoria, odrębne idee i zmieniającą się poetykę autorską. Tak jak wielu miłośników polskiego kina i twórczości Kolskiego niejednokrotnie przekraczałem granice Jańciolandu, by zanurzać się w tej krainie wraz z kolejnymi filmami autora Pograbka, nigdy jednak nie czyniłem tego w towarzystwie tak kompetentnej przewodniczki jak Grażyna Stachówna. Jej książka stanowi doskonały przewodnik, który oferuje czytelnikowi możliwie kompletną wiedzę o twórczości Kolskiego, autorską propozycję jej odczytania i zarazem inspirację do samodzielnych wędrówek i poszukiwań.                                                                                        [z recenzji prof. dra hab. Piotra Zwierzchowskiego] Grażyna Stachówna – niegdyś profesorka nadzwyczajna w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagielońskiego, autorka pięciu książek oraz ponad dwustu artykułów na temat filmu powszechnego i polskiego, redaktorka jedenastu tomów zbiorowych. Obecnie professor emerita – wreszcie może robić to, co naprawdę lubi: napisała książkę Jańcioland i okolice poświęconą filmom Jana Jakuba Kolskiego, pisze nową o Upiorze Opery jako udręczonym Innym, ogląda filmy i seriale tylko z happy endem, czyta grube powieści kryminalne, pasjonuje się śledztwami Cormorana Strike’a, fanuje Benedictowi Cumberbatchowi, słucha belcantowch oper i Elvisa Presleya, dzierga na drutach szaliki dla przyjaciół.  

Intymna lokalność. O prywatnych ojczyznach pisarzy

Krzysztof Zajas

Książka w sposób śmiały i nowatorski stara się uwolnić pojęcie patriotyzmu i przywiązania do rodzinnej ziemi od ideologii. Zwłaszcza ideologii narodowej, która wykorzystuje, zniekształca i zafałszowuje naszą prywatną, intymną lokalność. Sfera czułej dyskrecji, jaką każdy z nas otacza własną lokalną ojczyznę, zostaje użyta do ideowej reprezentacji, a jej ładunek emocjonalny staje się siłą nośną samej ideologii. To, co zwyczajnie ludzkie i autentyczne, zmienia się w ideologiczne i sztuczne. Jest to zatem również książka o przebijaniu się przez fałsz ku szczerości. A ponieważ jednym z najważniejszych nośników naszej patriotycznej afektywności jest literatura, to pisarze są rzecznikami tych prywatnych ojczyzn i oni reprezentują nas w próbach powrotu do utraconej autentyczności. W naszym imieniu poszukują języka, w którym na powrót można zdjąć cudzysłowy z takich słów, jak: prawda, rzeczywistość, natura - mimo ostrej świadomości ich fantazmatycznego charakteru. W najogólniejszym sensie jest to książka o człowieku odwracającym się od ideologii.

Wykształcić widza. Sztuka oglądania w edukacji polonistycznej

Witold Bobiński

Jak bardzo nasza cywilizacja zmieni się pod wpływem nieustannego i dynamicznego rozwoju cyfrowych środków komunikacji masowej? Naukowcy i filozofowie formułują najróżniejsze przewidywania, wśród których nie brak wizji ścisłego zintegrowania człowieka z wytworami najnowszych technologii. Z drugiej strony – wyrazisty nurt dyskursu humanistycznego, wywodzący się z psychoanalizy i fenomenologii, obwieszcza trwałość, hegemonię, a nawet dalszą ekspansję „starego medium” – filmu, pojmowanego jako paradygmat estetyczny i komunikacyjny. Jego dominującą pozycję w kulturze potwierdza łatwość, z jaką film dostosował się do środowiska cyfrowego, czy choćby coraz lepsza kondycja kin, w których widzów wcale nie ubywa. Czy w sytuacji trwałego triumfu języka kinematograficznego, pojmowanego jako wiodąca forma komunikacji masowej, systemy edukacyjne mogą ignorować potrzebę wychowywania odbiorców przekazów audiowizualnych, rezygnować z idei kształtowania kompetencji świadomego i krytycznego widza?  Tezą prezentowanej rozprawy jest przeświadczenie o konieczności systemowego przygotowania młodych ludzi do odbioru audiowizualnych tekstów kultury, wykorzystujących język „ruchomych obrazów”. Książka skierowana jest przede wszystkim do nauczycieli języka ojczystego, którzy – z racji literackiego i językowego wykształcenia – są najlepiej predestynowani do włączenia filmu w obszar edukacyjnych działań i refleksji. Do nich przede wszystkim – choć nie wyłącznie – kieruje autor rozważania o współczesnej pozycji języka filmowego pośród wielu języków kultury, o statusie i miejscu filmu w doświadczeniu współczesnego człowieka, w końcu o sposobach szkolnej (ale przecież nie tylko) analizy i interpretacji dzieła filmowego czy – po prostu – o odmianach edukacyjnych rozmów o filmie.

Szklarz. O twórczości powieściopisarskiej i aforystycznej Stefana Napierskiego

Jerzy Domagalski

Szklarz to książka rysująca portret Stefana Napierskiego (Marka Eigera), jednego z najbardziej wykształconych – wedle relacji Czesława Miłosza – literatów  polskiego międzywojnia. Znany szerszej publiczności jako poeta i krytyk był Napierski także powieściopisarzem i znakomitym aforystą. Prezentowana Państwu praca składa się z trzech części. W pierwszej rekonstruowany jest przebieg życia pisarza, w następnych pokazano jak wątki autobiograficzne ulegają artystycznym przetworzeniom. Część poświęcona powieści sytuuje prozę Napierskiego wobec tradycji literackiej europejskiej (bergsonizm, nietzscheanizm) i polskiej (Przybyszewski i Witkacy) a także w tle autotematycznych propozycji Gide’a. Rozdział poświęcony twórczości aforystycznej otwiera refleksja genologiczna porządkująca terminy aforyzmu i fragmentu oraz historia obydwu gatunków od czasów przedhipokratesowych do chwili obecnej. W tym tle przedstawione są zbiory Napierskiego, oświetlone paralelą z jenajczykami, baudelaire’owskim flaneryzmem, powinowactwami z Walterem Benjaminem oraz skonfrontowane z nowatorskimi prądami epoki. Za tytuł ksiązki posłużył jednowyrazowy zalążek z „Cieni na wietrze” . Przykład pomysłu do rozwinięcia, szyfr wieloznaczności, słowo migoczące wielością ewokowanych sensów. Niektóre z nich zostały odczytane i nazwane, niektóre zaś czekają na swoich odkrywców.   Jerzy Domagalski, ur. 1960. Studiował polonistykę na uniwersytetach we Wrocławiu (1979-1981) i w Warszawie (1981-1984). W latach 1988-1993 odbył studia doktoranckie w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, następnie (do 2010) wykładał na Uniwersytecie Zielonogórskim, prowadząc m.in. zajęcia z analizy kontekstualnej i  z literatury dwudziestolecia międzywojennego. Tej epoki przede wszystkim dotyczą zainteresowania badawcze autora. Publikował między innymi na łamach "Pamiętnika Literackiego" i "Twórczości" szkice oraz rozprawy o Gombrowiczu, Witkacym, Iwaszkiewiczu, Boyu-Żeleńskim, Brezie i innych. Wydał także książkę Proust w literaturze polskiej do 1945 r. (Warszawa 1993).

Sacrum w literaturze dziecięcej i młodzieżowej

Anna Nosek, Małgorzata Wosnitzka-Kowalska

Studia naukowe pomieszczone w monografii oscylują między wąskim (związanym z bezpośrednim przejawianiem się świętości, praktykowaniem religii) i szerokim (odwołującym się do pośrednich znaczeń, różnych sfer duchowości) rozumieniem sacrum. Jego literacko-kulturowe reprezentacje mają swoje źródło w dzieciństwie doświadczanym w kręgach chrześcijańskich, na ich obrzeżach, i poza nimi – w czasie motywowanym społecznie, kulturowo, historycznie, politycznie. Czynniki te decydują o zbliżaniu się do religii i oddalaniu od niej, uwypuklają ludzkie i nieusuwalne potrzeby duchowe, wpływające na przemiany bohaterów literackich, ale przede wszystkim formujące całe pokolenia odbiorców dzieł literatury i kultury. Literatura i sztuka dla dzieci i młodzieży jest obszarem szczególnie wrażliwym na wszelkie zmiany w systemie wartości, również ufundowanych na wierze i religii. Reaguje na skrajności, zafałszowanie obrazu rzeczywistości, wszelkie nadmiary i niedomiary w realizacjach artystycznych opisujących doświadczenie duchowości, którego poetyka (formułę „poetyki doświadczenia duchowego” zapożyczam z tytułu monografii Antoniny Lubaszewskiej) wyraża się nie tylko w konfiguracjach świętych znaków i rytuałów, ale także poprzez architekturę, naturę czy ludzkie postawy egzystencjalne. Pokazały to również alianse sacrum i fantastyki, opisane w tej monografii, jak również proza historiograficzna (także dla dzieci i młodzieży), odnosząca się między innymi do religii w czasach totalitaryzmów. Z recenzji dr hab. prof. UP Katarzyny Wądolny-Tatar

Wybór pism estetycznych (Zofia Lissa)

Zofia Lissa

"W bogatym dorobku muzykologicznym Zofii Lissy (ur. 19 X 1908 we Lwowie, zm. 26 III 1980 w Warszawie) pierwszoplanowe miejsce zajmują publikacje z zakresu estetyki muzycznej. Miały one w pełnym tego słowa znaczeniu charakter pionierski, bowiem otwarły na polskim gruncie nieznane przedtem perspektywy myślenia o muzyce, wnosząc zarazem znaczny wkład do światowej estetyki muzycznej. Dowodem są nie tylko liczne tłumaczenia prac tej uczonej na języki obce, ale też przyznana jej w roku 1979 - na rok przed śmiercią - prestiżowa nagroda Międzynarodowej Rady Muzycznej (International Music Council)" - Zbigniew Skowron                    

Aporie sobości. Problem tożsamości osobowej w powieściach Wiesława Myśliwskiego

Damian Michałowski

Jest to książka „pytań”. Jej pytajny charakter jest czytelny od pierwszych stron i jeśli użyć „świetlnej” metafory rzec można, że to światło pytania prowadzi uczonego w gąszcz świata przedstawionego twórczości autora Nagiego sadu. Cenne przy tym jest, że nie wdając się w rozważania natury literaturoznawczej wchodzi on od razu w istotę filozoficznych zagadnień. (…) Autor stawia przede wszystkim pytania o tożsamość osoby ludzkiej, tworzenia się jej, jej statusu i ostatecznego powołania. Wydobywa te kwestie z materii świata przedstawianego w sposób nadzwyczaj sprawny warsztatowo, dając popis kunsztu analitycznego oraz interpretacyjnego, (…) pokazuje wyjątkową umiejętność przekładu materii literackiej na problematykę filozoficzną, przy czym znakomicie stosuje kategorie filozoficzne do analiz świata przedstawionego, nie wprowadza zbędnej terminologii i aparatu pojęciowego, nie narzuca arbitralnie pojęć, lecz stara się niejako wyprowadzić je z analizowanej materii świata literackiego. Z recenzji prof. dr hab. Jana Krasickiego

Moralia

Wacław Potocki

Wacław Potocki (1621-1696) był najpłodniejszym poetą doby baroku. Pozostawił po sobie ok. 300 tysięcy wersów rozpisanych na rozmaite pod względem tematycznym utwory (do dziś nie udało się wydać jego całej spuścizny literackiej). W bogatej twórczości epickiej, moralistycznej i satyrycznej na uwagę zasługują głównie zbiory: Ogród nie plewiony oraz Moralia (w niniejszym tomie) inspirowane Adagiami Erazma. W Moraliach pisarz dokonuje oceny współczesnej mu Polski w aspekcie społeczno-politycznym oraz religijnym. Waloryzacja cech i zachowań rodaków prowadzi Potockiego do pesymistycznego wniosku o utracie niezależności politycznej przez Rzeczpospolitą. Warto wspomnieć, iż pisarz należy do grona najwybitniejszych twórców nurtu sarmackiego (obok W. Kochowskiego i J.Ch. Paska), co zaświadcza m.in. wybitny epos Transakcyja wojny chocimskiej.

Słownik rodzajów i gatunków literackich

Grzegorz Gazda, Słowinia Tynecka-Makowska

Pierwsza w piśmiennictwie literaturoznawczym propozycja edytorska o tak rozległym zakresie poznawczym - zawiera ponad sześćset obszernych haseł, napisanych przez wybitnych znawców literatur narodowych europejskich i pozaeuropejskich kręgów kulturowych  - obejmuje dzieje tych literatur od czasów najdawniejszych po obecne stulecie  - przedstawia rodzaje i gatunki w monograficznym ujęciu, ukazują ich genezę, historię i specyfikę genologiczną  - każdemu hasłu towarzyszy odpowiednia bibliografia opracowań w języku polskim i w językach obcych.  Słownik został napisany i zredagowany z myślą o tych wszystkich, którzy interesują się literaturą, jej formami i ewolucjami. Mogą z niego korzystać w różny sposób uczniowie i nauczyciele szkół ponadpodstawowych, studenci filologii i neofilologii, krytycy i badacze literatury, jak również wszyscy inni miłośnicy literackiej sztuki słowa.   Wybrane hasła:  APOFTEGMATY OJCÓW PUSTYNI Powiedzenia lub sentencje starożytnych mnichów egipskich. Nazwa pochodzi od gr. apofthegma ‘sentencja, charakterystyczna wypowiedź’ i występuje po raz pierwszy u Ksenofonta (Hellenika 2,3,56) oraz kilkakrotnie u Arystotelesa. Apoftegmat to dowcipna, cięta wypowiedź i zazwyczaj układa się w schemat: „zapytał – odpowiedział”. Zbliżonymi do apoftegmatu są gr. Gnome, apomneuma, homoion, nazwane chria, czyli rzeczy pożyteczne ze względu na ich używanie w ćwiczeniach retorycznych. A. istnieją od najdawniejszych czasów; zaczęto je układać w zbiory według kryteriów: człowiek (Siedmiu Mędrców), miasto (Abdera, Sydon), naród (apoftegmata lakońskie) itd. W końcu zaczęto je porządkować według ich treści (zbiory systematyczne) i imion autorów (zbiory alfabetyczne).  A.O.P. są związane z egipskim ruchem pustelniczym z przełomu III/IV w. Pustelnicy żyli samotnie, bez przepisów ascetycznych czy organizacyjnych. Szczególnym autorytetem cieszyli się u nich sławni Ojcowie (abba, apa) zwani Starcami (geron), mieszkający zazwyczaj z jednym lub kilkoma uczniami, których przygotowywali do podjęcia samotej ascezy. Przychodzili do nich inni pustelnicy prosząc o „słowo” pomocne dla nich do zbawienia. „Słowo” więc w pierwotnym znaczeniu miało sens osobisty – pomoc w rozwiązaniu problemów poszczególnych Ojców. Adresaci jednak nie tylko sami z nich korzystali, ale dzielili się nimi z innymi pustelnikami. W ten sposób słowa traciły pierwotnie osobisty sens, stając się sentencjami powtarzanymi w kręgach monastycznych najpierw ustnie, później zaś jako wskazania spisane, zyskując status swoistych reguł normujących pustelnicze życie. Na pustyni pojawiają się „zbieracze słów”; już w IV w. powstają pierwsze zbiory (np.u Ewagriusza Pontyjskiego), najpierw bez porządku, potem układane według określonych kryteriów. Te zbiory są adaptowane dla różnych środowisk i przekładane czy raczej parafrazowane na różne języki krajów, w których rozwija się życie zakonne (syryjski, koptyjski, armeński, gruziński, łacina, słowiański itd.)  SIRA, SIRAT Gatunek arabskiej prozy literackiej, rycerski epos ludowy, romans rycerski. S. lub sirat ‘sposób życia, sposób postępowania, żywot’, wywodzi się od arab. sara „iść, postępować”. Stąd pochodzi inne pokrewne znaczenie tego pojęcia: ‘historia’ lub ‘biografia’, np. najwcześniejsza biografia proroka Muhammada nazywa się Sirat an-Nabi (Żywot Proroka). Następnie nazwą s. oznaczano w literaturze arabskiej przede wszystkim historyczno-fantastyczne historie sławnych postaci lub też całych plemion, były to więc opowieści lub romanse rycerskie typu ludowego. S. to najbardziej typowy gatunek ludowej literatury arabskiej. Utwory te odtwarzają wyobrażenia ludu arabskiego – w późniejszych wiekach znajdującego się w zależności od innych ugrupowań etnicznych muzułmańskich, Persów i Turków – o wielkiej przeszłości Arabów, ich zwycięskich pochodach, świetności ich kultury i cywilizacji. Odtwarzają ideał Araba, jego cnoty i zalety, ideał, który przeszedł pewną istotną ewolucję przynajmniej w dwóch okresach historii Arabów; w okresie przedmuzułmańskim był to ideał szlachetnego Araba-Beduina, rycerza i poety, a za czasów islamu – Araba-Muzułmanina broniącego honoru, ale zarazem będącego obrońcą islamu, wcielającego w życie jego ideał moralny.  

Dydaktyka kultury polskiej w kształceniu językowym cudzoziemców. Podejście porównawcze

Przemysław E. Gębal

Seria METODYKA NAUCZANIA JĘZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO. Tom 9   Propozycja dla studentów, nauczycieli i lektorów języka polskiego jako obcego zainteresowanych rolą oraz miejscem realiów i kultury w kształceniu językowym. Opracowana w formie podręcznika metodycznego publikacja prezentuje ewolucję polskiej i europejskiej myśli dydaktycznej w zakresie rozwijania kompetencji kulturowych uczących się. Omawia założenia teoretyczne poszczególnych podejść i metod oraz ukazuje ich realizację w praktyce. Zawiera szereg ćwiczeń i zadań do wykorzystania na zajęciach warsztatowych i seminaryjnych. Uwzględnia założenia Europejskiego profilu kształcenia nauczycieli języków.   Jest to pierwsza znana mi monografia, która tak szeroko ujmuje zagadnienia kultury i języka. Autor wyszedł naprzeciw potrzebom zarówno nauczycieli języka polskiego jako obcego pragnących po-głębić wiedzę o kulturze oraz wyrównać braki w swojej kompetencji, jak i dopiero początkującym lektorom i nabywającym kwalifikacje zawodowe studentom. (Z recenzji prof. Urszuli Żydek-Bednarczuk) Uważam, że książka P. Gębala jest jednocześnie monografią, a więc szczegółowym, naukowym opracowaniem ważnego zagadnienia, jakim jest nauczanie kultury w kształceniu polonistycznym cudzoziemców, oraz podręcznikiem, który akcentuje, które z zagadnień są ważne i dlaczego. Za świetnie opracowaną uważam, znajdującą się w każdym rozdziale pracy, część ZASTANÓW SIĘ! SPRÓBUJ, w której namawia się czytelników poszczególnych fragmentów pracy do refleksji nad omówionymi zagadnieniami oraz stawia się im pytania i problemy do rozwiązania. Kolejnym ciekawym pomysłem są – POWIĄZANIA – fragmenty rozdziałów, w których autor odsyła do teorii wiążących się z przedstawionymi wcześniej przez niego wątkami głównymi. (Z recenzji prof. Grażyny Zarzyckiej)