Wychowawcza funkcja rodziny

Wiesław Poleszak

Publikacja ma na celu dostarczanie teorii i koncepcji wspomagających zrozumienie procesów zachodzących w rodzinie, przedstawia też próbę uchwycenia problemów, z jakimi zmaga się współczesna rodzina, w tym zachowań problemowych dzieci i młodzieży, czy następstw wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie. Opracowanie stanowi zbiór prac teoretycznych i doniesień z badań dotyczących roli rodziny w procesie wychowania. Jest to rodzaj punktowego naświetlania wychowawczej funkcji rodziny, która pełni wiele różnych ról, dzieli te funkcje na instytucjonalne i osobowe. Monografia porusza m.in. problem znaczenia rodziny w formowaniu charakteru w okresie dorastania, spectrum zagadnień związanych z ojcostwem, czy potrzeb pokolenia cyfrowego

Theoretical and practical aspects of CSR implementation by foreign investors

Janusz Gudowski, Ryszard Piasecki

Monografia to rezultat pracy międzynarodowej grupy naukowców, zainteresowanych badaniem działań inwestorów zagranicznych we wdrażaniu programów społecznej odpowiedzialności biznesu w krajach rozwijających się.  Autorzy starają się zweryfikować główną hipotezę, że gotowość korporacji wielonarodowych do działania na rzecz społeczności lokalnych zależy od dojrzałości krajowych i lokalnych ram prawnych. Im bardziej rozwinięty jest kraj pod względem standardów prawnych, tym bardziej lokalna społeczność czerpie korzyści z CSR. Natomiast w biednych krajach – ze słabymi standardami prawnymi, międzynarodowe firmy nie są zobowiązane do respektowania potrzeb miejscowej ludności. CSR stała się jedną z najważniejszych koncepcji nowoczesnego zarządzania. Odpowiedzialność społeczna biznesu jest często definiowana jako koncepcja, w której firmy integrują elementy społeczne i środowiskowe z działaniami biznesowymi, zarządzaniem i relacjami z interesariuszami. Badania Autorów nad społeczną odpowiedzialnością biznesu ujawniły, że istnieją dwa główne modele: pierwszy to model After Profit Obligation, nawiązujący do piramidy potrzeb Maslowa, opisany przez amerykańskiego ekonomistę A.B. Carrolla. Model ten zakłada, że w obszarze odpowiedzialności ekonomicznej istnieje możliwość wyboru między zyskiem a ryzykiem. Zwolennicy tego podejścia dostrzegają, że trudne warunki rynkowe zmuszają przedsiębiorców do priorytetowego traktowania własnych interesów, co również skutkuje maksymalizacją bogactwa społecznego. Milton Friedman uważał, że wkład danej firmy w ogólny dobrobyt polega na jej wydajnej i efektywnej produkcji dóbr i usług, która trwa tak długo, jak długo społeczeństwo uzna to za użyteczne, pozostawiając kwestie odpowiedzialności społecznej państwu. Drugi model, który został spopularyzowany przede wszystkim w twórczości D.J. Wooda, nosi nazwę Before Obligation Zysk. Pod pewnymi względami model ten jest odwróconą hierarchią. Uważa się, że wartościami najwyższymi i najważniejszymi są wartości moralne, jednak są one podporządkowane wszystkim innym wartościom. Dlatego u podstawy piramidy leży odpowiedzialność moralna, która jest stosowana niezależnie od warunków, w jakich działa organizacja. Zgodnie z tym modelem moralna postawa właścicieli, menedżerów i zwykłych pracowników tworzy wartość dodaną, która wpływa na kształtowanie i pogłębianie relacji z interesariuszami oraz daje firmie przewagę konkurencyjną. Idea wzajemnej solidarności oznacza, że firma dążąca do zysku nie powinna szkodzić społeczeństwu, w którym się znajduje. Społeczną odpowiedzialność biznesu można traktować jako element szerszego obszaru nauk ekonomicznych, który nazywa się ekonomią społeczną. Ekonomię społeczną można też traktować jako odpowiedź na nieprawidłowości w funkcjonowaniu gospodarki narodowej i fiasko modelu neoliberalnego. W latach 2020-2021 byliśmy świadkami bardzo istotnych i fundamentalnych wydarzeń związanych z pandemią COVID-19 i postępowaniem wiodących firm farmaceutycznych produkujących szczepionki przeciwko koronawirusowi (m.in. Pfizer, Moderna, AstraZeneca, Johnson & Johnson, czy opracowane w Rosji, Chinach, Indiach itp.). Pfizer skorzystał z ogromnych dotacji w wysokości 6,5 miliarda euro. Główne pytanie w odniesieniu do tych subsydiów pozostaje otwarte i bez odpowiedzi: czy te przedsiębiorstwa działały głównie w interesie społeczności międzynarodowej, czy po prostu wykorzystały okazję do wzbogacenia się w brutalny sposób (poszukiwanie lepszych cen, nagłe zatrzymanie produkcja szczepionek, odmowa dostarczania szczepionek po niższych cenach do mniej zamożnych krajów itp.).

Status prawnomiędzynarodowy Polski (1918-2018)

Lech Antonowicz

Monografia to syntetyczne przedstawienie statusu prawnomiędzynarodowego Polski w latach 1918–2018. Jest to praca z dziedziny prawa międzynarodowego, a nie historii dyplomatycznej Polski. Jej główną treścią jest próba uzasadnienia, że współczesne państwo polskie, mimo burzliwej historii oraz wielu zmian terytorialnych, ludnościowych, ustrojowych i innych, istnieje i funkcjonuje nieprzerwanie od 1918 roku jako ten sam podmiot prawa międzynarodowego. Status prawnomiędzynarodowy Polski analizowany jest w publikacji w warunkach radykalnych, wręcz dramatycznych zmian przestrzeni geopolitycznej, w której Polska funkcjonowała.

Inżynieria transportu

Daniel Pieniak, Ewa Dębicka

Monografia dotyczy wybranych zagadnień inżynierii transportu drogowego, szy¬nowego i lotniczego. Transport to jedna z najszybciej rozwijających się gałęzi gospodarki. Wyzwania i cele inżynierii transportu są determinowane przez stale rozwijane technologie informatyczne i mechaniczne. Rozwój technologii transportowych obejmuje materiały konstrukcyjne i eksploatacyjne, konstrukcję pojazdów, a także infrastrukturę. Dotyczy również ob¬szarów pozatechnicznych, w tym organizacji i zarządzania w transporcie. Taki stan rzeczy powoduje powstawanie wielu problemów naukowych i praktycznych. Stąd in¬żynierię transportu należy traktować jako dziedzinę interdyscyplinarną obejmującą nauki inżynieryjno-techniczne oraz nauki o zarządzaniu. Monografię podzielono na rozdziały, z których każdy stanowi syntetyczne ujęcie odrębnego problemu, m.in.: ocenę rozwoju tematu elektromobilności w Polsce na tle krajów europejskich; aspekty wdrażania do eksploatacji autobusów z alternatywnymi systemami napędowymi; stan wiedzy oraz przyszło¬ściowe wyzwania diagnostyki pojazdów elektrycznych; przegląd wymagań i zaleceń dla stacji diagnostycznych; psycholo¬giczne aspekty wprowadzania pojazdów autonomicznych; proble¬my psychicznych reakcji kierowców oraz problemy adaptacji kierowcy do działania w systemie zautomatyzowanym; zaprezentowano także metody doboru i we¬ryfikacji urządzeń adaptacyjnych w samochodach przeznaczonych dla kierowców niepełnosprawnych, a także oceniono wybrane metody doboru i weryfikacji wybranych urządzeń adaptacyjnych. W monografii opisano także stu¬dium przypadku obsługi bagażu w Porcie Lotniczym im. F. Chopina w Warszawie, a w oparciu o wskaźniki operacyjne wykazano możliwość skrócenia procesu obsługi na podstawie obliczeń wg metody PERT. W kolejnym rozdziale opisano symulacyjne bada¬nia ruchu drogowego na wybranym rondzie drogowym w Lublinie; zidentyfikowano czynniki zakłócające płynność ruchu oraz opracowano model symulujący aktualne warunki ruchu pojazdów. W monografii przedstawiono również symulacyjne badania dy¬namicznego oddziaływania pojazdu na szyny z wybranymi wadami powierzchnio¬wymi. Analizowano wpływ długości i głębokości wad kontaktowo-naprężeniowych na siły kontaktowe w parze kinematycznej szyna-koło dwuosiowego autobusu szy¬nowego. Publikacja zawiera także opis systemu bezpieczeństwa w drogowym transporcie materiałów niebezpiecznych i wybrane zagadnienia dotyczące zagrożeń ze szczególnym uwzględnieniem substancji chemicznych. Dodatkowo przedstawiono w niej wyniki badań tarcia i zużycia polimerowych materiałów ślizgowych, pracujących w ruchu posuwisto-zwrotnym w węzłach ciernych maszyn roboczych i transportowych, a także opisano zagadnienie zastosowań diagnostyki drganiowej w utrzymaniu zdatności maszyn. Publikacja prezentuje takie przykłady metod badań drganiowych węzłów i zespołów maszyn. Autorzy reprezentują: Instytut Transportu Samochodowego w Warszawie, Lotniczą Akademię Wojskową w Dęblinie, Politechnikę Lubelską, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny w Radomiu, Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych i Europejskich, Wojskowy Instytut Techniki Pancernej i Samochodowej w Sulejówku oraz Wyższą Szkołę Ekonomii i Innowacji w Lublinie.

Cyberbezpieczeństwo jako element bezpieczeństwa państwa i ochrony prywatności obywateli

Justyna Trubalska, Łukasz Wojciechowski

Monografia przedstawia różne aspekty bezpieczeństwa państwa i obywateli w cyberprzestrzeni. Analizuje ewolucję obowiązku informacyjnego jako narzędzia ochrony danych osobowych przetwarzanych w krajowych systemach informatycznych na tle zmian w prawie wspólnotowym. Omawia regulacje prawne, które tworzą krajowy system cyberbezpieczeństwa, zapewniający bezpieczeństwo państwa w cyberprzestrzeni. W publikacji zaprezentowano mechanizm popełniania przestępstwa oszustwa w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, jako przestępstwa popełnianego w Internecie oraz omówiono problematykę prewencji zagrożeń bezpieczeństwa społeczności lokalnych z wykorzystaniem nowoczesnych technologii na przykładzie koncepcji CPTED. W monografii dokonano także analizy bezpieczeństwa energetycznego w cyberprzestrzeni, w tym czynniki składające się na podatność sektora energetycznego na ataki cybernetyczne

Nowe rozwiązania techniczne, organizacyjne i informatyczne w transporcie

Józef Stokłosa

Monografia prezentuje zagadnienia techniczne, organizacyjne i informatyczne w zastosowaniu do nowoczesnych systemów transportowych. Przedstawiono w niej zasady projektowania i optymalizacji działania autobusu elektrycznego zasilanego z wodorowych ogniw paliwowych oraz nową metodę doboru parametrów eksploatacyjnych pojazdów w aspekcie zwiększenia ich trwałości w użytkowaniu. Zidentyfikowano zjawiska ograniczające poprawną eksploatację środków transportowych wynikające, m.in. ze złego stanu technicznego pojazdów, nieprawidłowej organizacji procesu trans¬portowego oraz z niedostatecznego zaplecza techniczno-obsługowego i naprawczego, prowadzącego do zbędnych postojów. Zaproponowaną metodę doboru parametrów eksploatacyjnych pojazdów zaprezentowano na elementach modelu programowania dynamicznego z zastosowaniem algorytmów heurystycznych. Kolejny rozdział poświęcony jest problemom związanym z drogowym trans¬portem ładunków niebezpiecznych, a konkretnie materiałów promieniotwórczych, w tym obowiązującym przepisom prawa, na podstawie których organizuje się transport drogowy takich ładunków, klasyfikacji materiałów radioaktywnych i używanych do tego celu pojemników transportowych, charakterystyce najważniejszych zagrożeń stwarzanych przez materiały radioaktywne w trakcie transportu drogowego oraz sposobom ich eliminowania. W monografii przedstawiono również sposób na zmniejszenie wielkości miejsca parkingowego bez obniżenia jego funkcjonalności w założonych warunkach szczególnych oraz analizę systemową czynników wpływających na funkcjonowanie transportu drogowego w zastosowaniu do przewozu produktów rolnych, oszacowano też czynniki mające wpływ na jego efektywność. W publikacji zaprezentowano koncepcję e-roweru jako alternatywnego środka transportu dla osób z niepełnosprawnościami. Omówiono koncepcję roweru dla osób z dysfunkcjami ruchu, którego konstrukcja pozwala na płynne przełączenie trybu jazdy z pojazdu trójkołowego do dwukołowego, dając użytkownikowi możliwość korzystania z zalet klasycznego roweru. Kolejne rozdziały poświęcono innowacyjnym rozwiązaniom w towarowym transporcie lotnicznym, czyli projektowi HUULC (Hydrogen-powered Unmanned Ultra Large Cargo aircraft), który będzie pionierem w zrównoważonym transporcie lotniczym o dużej przepustowości, konkurencyjnym w stosunku do przewozów morskich; zastosowaniu systemów informacji przestrzennej (GIS) w logistyce; racjonalizacji obsługi trans¬portowej w kolejowym transporcie towarowym; koncepcji wyznaczania sygnatur tras wykorzystującej metody sztucznej inteligencji; zagadnieniom transportu kolejowego, a w szczególności stabilności toru bezstykowego oraz przedstawiono fragment prac zmierzających do opracowania koncepcji nowego transportera pływającego dla Sił Zbrojnych.

Wybrane zagadnienia innowacyjności i przedsiębiorczości w nauce i praktyce

Sylwia Skrzypek-Ahmed

We współczesnym świecie rozwój różnorodnych/wieloaspektowych innowacji ma decydujący wpływ na zmiany strukturalne zachodzące w gospodarce światowej. W monografii przedstawiono obszerny przegląd literatury na temat wpływu postępu naukowo-technicznego na światową gospodarkę, będącą na progu czwartej rewolucji przemysłowej. Omówiono zagadnienie unowocześnienia działalności gospodarczej w rolnictwie, które jest ważnym zagadnieniem polityki gospodarczej państwa, a także działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach, jako głównego czynnika walki konkurencyjnej na rynku światowym. Publikacja analizuje wpływ zmian legislacyjnych na prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce. Skupia się też na problemach efektywnego zarządzania zasobami ludzkimi, a szczególnie motywowaniu pracowników, jako ważnym obszarze funkcjonowania organizacji. Podjęte w publikacji zagadnienia są szczególnie aktualne, a czytelnik odnajduje tutaj nowe spojrzenie na przedsiębiorczość, kulturę organizacyjną, sposoby motywowania pracowników, praktyczne kształcenie i innowacyjność

Psycholog w szkole: Koncepcje

Zbigniew B. Gaś

KOMU I DO CZEGO POTRZEBNY JEST W SZKOLE PSYCHOLOG? (Zbigniew B. Gaś) Zgłaszany przez różne środowiska od dziesiątek lat postulat zwiększenia dostępności profesjonalnej pomocy psychologicznej dla dzieci, młodzieży oraz rodziców i wychowawców doczekał się sformalizowania i realizacji przez zatrudnienie psychologów praktycznie we wszystkich placówkach oświatowych w Polsce. Wykonano więc milowy krok, który spotkał się jednak z bardzo zróżnicowanymi reakcjami wśród wszystkich osób i środowisk, których to innowacyjne działanie Ministerstwa Edukacji i Nauki bezpośrednio dotknęło. Upowszechnienie profesjonalnego wsparcia psychologicznego w takiej postaci uruchomiło refleksje wynikające z poszukiwania odpowiedzi na pytanie: "Komu i do czego potrzebny jest w szkole psycholog?". Spróbujmy zatem uporządkować najważniejsze zagadnienia związane z tym pytaniem. CZY SZKOŁA MOŻE WSPIERAĆ DZIECKO, NIE WSPIERAJĄC RODZICÓW I RODZINY? (Maria Ryś) Odpowiedź na pytanie zawarte w tytule artykułu wydaje się oczywista - wspierając dziecko, warto, a niejednokrotnie nawet trzeba, wspierać jego rodziców i rodzinę. Należałoby jednak głębiej zastanowić się nad relacjami pomiędzy szkołą i rodziną, bo charakter wspierania dziecka przez szkołę warunkowany jest wieloma czynnikami, wśród których funkcjonowanie szkoły oraz systemu rodzinnego mają szczególne znaczenie. Warto w tym celu przeanalizować doniesienia z badań. Szkoła pełni kluczową rolę w kształtowaniu rozwoju uczniów, nie tylko pod względem edukacyjnym, ale także społeczno-emocjonalnym. Wielu uczniów doświadcza różnych wyzwań w swoim życiu rodzinnym, co może wpływać na ich funkcjonowanie w szkole. Współpraca między szkołą, rodzicami a rodziną jest powszechnie uznawana za kluczowy element sukcesu edukacyjnego i dobrostanu uczniów. Tak więc w tym artykule podjęte zostaną zasadnicze tematy: jakie warunki ze strony środowiska szkolnego powinny być spełnione, aby szkoła rzeczywiście wspierała rozwój dzieci, w jakim zakresie szkoła może (powinna) wspierać dziecko, jakie są zadania szkoły w tym zakresie w przypadku rodziny prawidłowej, a jakie w przypadku rodziny dysfunkcyjnej. KILKA WAŻNYCH TEZ O ZACHOWANIACH RYZYKOWNYCH NASTOLATKÓW ONLINE I ICH PROFILAKTYCE (Jacek Pyżalski) Zagrożenia zdrowia psychicznego młodych ludzi związane z używaniem technologii przynajmniej od dwóch dekad przyciągają sporo uwagi profesjonalistów, ale także decydentów w obszarze oświaty. Poczucie zagrożenia prowadzi często do stosowania prostych, nie zawsze możliwych do wprowadzenia rozwiązań, jak przykładowo radykalna reglamentacja lub zakaz używania urządzeń cyfrowych w środowisku szkolnym lub domowym (por. Kvardova i in., 2019). Co więcej, rozwiązania takie, w tym te wykorzystujące technologie cyfrowe (np. automatyczne detektory treści agresywnych), budzą często wątpliwości natury etycznej, związane z łamaniem praw młodych ludzi, np. prawa do prywatności (Milosevic i in., 2023; Van Royen i in., 2016, Vandebosch i in., 2022). Rozwiązania takie bazują oczywiście na lęku przed potencjalnymi szkodami, jakie używanie mediów (głównie internetu) może spowodować u młodych ludzi i często w tym kontekście panuje przekonanie, że kiedy chcemy chronić młodych ludzi, to sposób, w jaki to robimy, jest drugorzędny, a cel uświęca środki. Z drugiej strony, słyszymy często o tym, że technologie stanowią doskonałe narzędzie edukacyjne, a także narzędzie komunikacyjne, które może służyć budowaniu relacji, twórczości i innym pozytywnie wartościowanym działaniom. Za takim ujęciem idzie z kolei często bezkrytyczne włączanie technologii do pracy szkoły. Obydwa przedstawione tu ujęcia, które mają przecież swoje wyraźne przełożenie na praktykę dydaktyczną i wychowawczą, wydają się być w sprzeczności. W rzeczywistości jednak wcale sobie nie zaprzeczają, gdyż to sposób wykorzystania technologii, czy też przez samych młodych ludzi, czy wychowawców, warunkuje skutki takiego wykorzystania. Warto zatem eksplorować, od czego zależy to, jakie skutki będzie miało wykorzystanie narzędzi cyfrowych i internetu przez młodych ludzi.

Fundamentalne wartości i zasady ustrojowe. Model konstytucyjny a praktyka ustrojowa w Polsce

Mariusz Paździor, Bogumił Szmulik

Monografia zawiera szereg refleksji nad wybranymi wartościami i zasadami ustrojowymi. Dużo  miejsca w publikacji poświęcono zasadzie pluralizmu politycznego oraz konstytucyjnemu modelowi zasad ustrojowych, w tym konstytucyjnej zasadzie suwerenności narodu w dobie integracji europejskiej. W monografii omówiono m.in. znaczenie tzw. samodzielnych uprawnień prezydenta RP, odrębność władzy i niezależność sądów i trybunałów, zasadę poszanowania prawa międzynarodowego w Konstytucji RP. Ujęcie określonego problemu prawnego jest różne: od teoretycznego po analizę w świetle wybranej zasady ustrojowej. Zebrany w monografii zespół autorski stanowi reprezentację przedstawicieli różnych ośrodków badawczych. Autorów prezentujących nieraz odmienne spojrzenie na poruszane w monografii zagadnienia

Bezpieczeństwo państwa w cyberprzestrzeni

Justyna Trubalska, Łukasz Wojciechowski

Monografia traktuje o niezwykle ważnym i aktualnym obszarze, jakim jest bezpieczeństwo państwa w cyberprzestrzeni. Omawiając bezpieczeństwo Polski, zwraca uwagę na rozwiązania prawno-instytucjonalne w zakresie zapewniania bezpieczeństwa państwa w wirtualnym świecie, uwarunkowania tego bezpieczeństwa oraz zagrożenia w cyberprzestrzeni. Publikacja stanowi też istotne uzupełnienie literatury z zakresu bezpieczeństwa informacji. Autorzy analizują w niej prawne aspekty oraz wpływ rozwoju nowych technologii na cyberbezpieczeństwo. Skupiają się na problematyce ochrony informacji niejawnych w stosunkach Rzeczypospolitej Polskiej z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi oraz bezpieczeństwa informacji krajowego sytemu kontroli towarów strategicznych. Dwa rozdziały monografii poświęcono tematyce strategii bezpieczeństwa informacyjnego Federacji Rosyjskiej oraz ochronie informacji niejawnych w Republice Francuskiej

Uwarunkowania innowacyjności przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w kontekście stosowania koncepcji otwartych innowacji

Diana Wróblewska

Problematyka innowacyjności przedsiębiorstw oraz jej uwarunkowań od kilkudziesięciu lat jest obszarem zainteresowań wielu teoretyków i badaczy, zarówno w literaturze polskiej, jak i zagranicznej. Przedmiotem szczególnych dociekań naukowych w tym zakresie stała się ostatnio tematyka otwartych innowacji, o czym świadczy stale i dynamicznie rosnąca liczba publikacji dotyczących tego zjawiska. Zagadnienia uwarunkowań innowacyjności oraz determinant stosowania koncepcji otwartych innowacji należą jednak do kwestii bardzo złożonych i nadal niewystarczająco zbadanych, zwłaszcza w kontekście przedsiębiorstw przemysłu spożywczego funkcjonujących na polskim rynku, dlatego problematykę tę podjęto w tym opracowaniu. Głównym celem pracy jest identyfikacja wewnętrznych uwarunkowań innowacyjności, odnoszących się do posiadanych zasobów oraz dynamicznych zdolności oraz określenie czynników determinujących skłonność badanych przedsiębiorstw do realizowania procesów otwartych innowacji. Celowi nadrzędnemu przyporządkowane są też cele szczegółowe, w tym cele teoretyczne: przegląd literatury przedmiotu w kierunku identyfikacji uwarunkowań innowacyjności i czynników determinujących skłonność przedsiębiorstw do wdrażania otwartych innowacji oraz opracowanie modelu badawczego; cele metodologiczne: skonstruowanie narzędzi badawczych do badań ilościowych i jakościowych oraz pomiar uwarunkowań innowacyjności i uwarunkowań realizowania procesów otwartych innowacji w oparciu o opracowane kwestionariusze badawcze oraz cel praktyczny: przedstawienie rekomendacji dla kadry zarządzającej, dotyczących możliwości i sposobów zwiększania skuteczności i efektywności realizowanej działalności innowacyjnej.

Kłopoty z dorosłością

Zbigniew B. Gaś

Monografia omawia problemy związane z funkcjonowaniem człowieka dorosłego. Jest próbą stawiania pytań o dorosłość, bogactwo pełnionych wówczas przez jednostkę ról i podejmowanych zadań. To także próba szukania odpowiedzi na pytania o to, czym jest dorosłość jako nieunikniony etap naszego życia? Jak się do niej przygotowujemy? Kto i w jaki sposób wspiera dorastanie, a kto i w jaki sposób je blokuje i utrudnia? Jaka jest rola samego dorastającego? Jak wygląda dorosłość w indywidualnym wydaniu każdego z nas? Refleksje te winny stać się również osobistym wyzwaniem dla każdego psychologa; wyzwaniem, które przełożymy na zadania ukierunkowane na wspomaganie młodych ludzi w tym, aby mieli szansę na dojrzałą dorosłość

25 lat funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce - teoria i praktyka

Katarzyna Popik, Bogumił Szmulik, Marcin Mazuryk

W publikacji omówione zostały zagadnienia związane z funkcjonowaniem samorządu terytorialnego w przeszłości i obecnie. Koncentruje się, m.in. wokół zagadnień: początków samorządu terytorialnego oraz drogi do restytucji samorządu powiatowego w  III Rzeczypospolitej, konstytucyjnych gwarancji dochodów samorządu terytorialnego, prawnych gwarancji ochrony jednostki wobec działań organów samorządowych, a także zarządzania zasobami ludzkimi w jednostkach samorządu terytorialnego. Monografia przedstawia problemy decentralizacji zadań z zakresu ochrony przyrody i ochrony zabytków, w sposób szczegółowy omawia realizację polityki ochrony środowiska przez jednostki samorządu terytorialnego na przykładzie województwa lubelskiego

Psychologia w zmieniającym się świecie

Marta Pawelec

Monografia daje interesujący obraz różnych podejść do problematyki zmian, jakim podlega współczesny świat, a także zmian zachodzących wewnątrz samej psychologii. Analizuje m.in. deklarowane wartości życiowe studentów psychologii, cechy osobowościowe oraz strategie konstruowania własnej przyszłości w okresie przełomu adolescencji i dorosłości, style przywiązywania oraz struktury emocjonalne związków dorosłych dzieci alkoholików (DDA) czy postawy wobec życia u młodzieży z rodzin dotkniętych eurosieroctwem. Publikacja przybliża związki psychologii i prawa w obszarze wpływu neuronauki na system sprawiedliwości, omawia ryzyko i skutki uzależnienia od gier hazardowych oraz zmiany w używaniu języka i społeczne konsekwencje tych zmian u użytkowników internetowych blogów i czatów. Monografia porusza problematykę uzależnień i zachowań problemowych młodzieży, a także  prezentuje autorskie propozycje zmian w programach profilaktycznych realizowanych w środowisku szkolnym

Nowe wyzwania profilaktyki

Zbigniew B. Gaś

Rzeczywistość coraz częściej stawia pytania o przyszłość profilaktyki. Wydaje się, że stoją przed nami dwie drogi. Pierwsza z nich to traktowanie profilaktyki wyłącznie jako działania doraźnego i interwencyjnego w odniesieniu do zjawisk i zachowań, które okresowo otrzymają status dysfunkcji. Druga droga to traktowanie profilaktyki jako konsekwentnego działania na rzecz przywracania świata wartości, dzięki czemu wielowymiarowe zdrowie i dojrzałe życie będą głównymi wyznacznikami jakości zachowania. Niniejsza publikacja ma zatem na celu pomoc specjalistom w sformułowaniu własnej odpowiedzi na powyższe pytanie, a tym samym zwiększenie poczucia osobistej odpowiedzialności za przyszłość profilaktyki w Polsce. Zawiera ona opracowania ukazujące aktualne możliwości i potencjalne obszary działań profilaktycznych. Stanowi ona cenne źródło wiedzy o fenomenie profilaktyki w szerokiej perspektywie interdyscyplinarności. Jest udaną próbą bardzo interesującego podejścia metodologicznego, budującego pomost między różnego rodzaju dziedzinami i dyscyplinami wiedzy

Profilaktyka zachowań ryzykownych w teorii i praktyce

Zbigniew B. Gaś

Monografia przybliża dynamicznie zmieniający się obszar współczesnej psychoprofilaktyki, prezentując różne jej koncepcje. Odnosi się do ważnego społecznie problemu, jakim są przyczyny i konsekwencje zachowań ryzykownych, takich jak nadużywanie środków psychoaktywnych, kierowanie pojazdami pod wpływem alkoholu, skoki do wody, przypadkowe kontakty seksualne, udział w bójkach, itp., których ofiarami są zarówno ludzie młodzi, jak i osoby dorosłe. Publikacja koncentruje się na psychologicznych korelatach zachowań ryzykownych: wysokiej wrażliwości, impulsywności, wypaleniu uczniowskim. Omawia obraz samego siebie u młodzieży wkraczającej w dorosłość, neurologiczne podłoże podejmowania zachowań ryzykownych, wpływ chorób cywilizacyjnych zagrażających życiu na radzenie sobie z trudnościami życiowymi w kontekście profilaktyki trzeciorzędowej, a także specyfiki działań profilaktycznych wobec osób doświadczających chorób somatycznych. Jej zawartość istotnie poszerza naszą wiedzę o znaczeniu profilaktyki, zewnętrznych czynnikach generujących zachowania ryzykowne, wewnętrznych mechanizmach ich stymulacji oraz ukazuje jej szersze uwarunkowania risky humanum. Monografia zawiera opracowania wychodzące z lubelskiej szkoły profilaktyki Zbigniewa B. Gasia, tym razem gromadząc dorobek przedstawicieli wielu ośrodków akademickich

Granice nauk o zdrowiu

Anna Włoszczak-Szubzda

Monografia jest cennym źródłem wiedzy na tematy dotyczące między innymi profilaktyki chorób odkleszczowych, jakości życia chorych po udarze niedokrwiennym mózgu, postaw pacjentów chorych onkologicznie wobec diagnozy czy tez rehabilitacji dzieci niepełnosprawnych z zespołem Dandy-Walkera a także odpowiedzialności zawodowej i znajomości podstaw prawnych wykonywania zawodu pielęgniarki, kompetencji teleinformatycznych pielęgniarek, symulacji medycznej jako narzędzia wykorzystywanego do edukacji medycznej oraz cech osobowości funkcjonariuszy straży pożarnej szczególnie narażonej na stres z racji wykonywanego zawodu. Różnorodność dyscyplin składających się na dziedzinę nauk o zdrowiu powoduje potrzebę określenia granic tej dziedziny. Taką próbą (rodzajem pilotażu teoretyczno-metodologicznego), która ma pokazać możliwe obszary zainteresowania nauk o zdrowiu, jest ta monografia. Tworzyli ją naukowcy z różnych dyscyplin naukowych: pedagodzy, psycholodzy, specjaliści nauk o zdrowiu, lekarze oraz pielęgniarki i pielęgniarze. Prezentując swoje rozważania teoretyczne i badania naukowe, wnieśli wkład nie tylko w rozwój samej wiedzy budowanej w ramach nauk o zdrowiu, ale też jako grupa podjęli wysiłek określenia granic merytorycznych i wskazania wspólnych elementów metodologicznych, swoistych dla omawianej dziedziny nauki

PSYCHOLOG W SZKOLE: BADANIA

Monika Baryła-Matejczuk

Problemy natury psychologicznej, a także znaczenie zagadnień z zakresu psychologii w środowisku szkolnym to obszar, który dotyczy nie tylko szkolnych specjalistów (pedagogów, psychologów) i uczniów. Dotyczy on również nauczycieli, rodziców, administracji szkolnej, a także lokalnej społeczności. Od lat psychologia edukacyjna pokazuje kierunki zmian społecznych, analizuje procesy psychiczne i zachowania człowieka w kontekście edukacji. Jej znaczenie rośnie, a potwierdzeniem tego jest upowszechnienie psychologicznego wsparcia w szkołach i placówkach edukacyjnych. Ponadto, jak pokazuje praktyka, praca psychologa w szkole znacznie wykracza poza podstawowe cele psychologii edukacyjnej. W literaturze przedmiotu znajdujemy różne rozważania na temat kondycji psychicznej uczniów, nauczycieli i rodziców. Ostatnie lata pokazują też szczególne wyzwania, jakie stoją przed młodym pokoleniem i wspierającymi je dorosłymi. Znaczenie i zawodowe funkcje psychologa szkolnego ewaluują. Zasadnicze zmiany rzeczywistości społeczno-kulturowej, zmiany pokoleniowe przekładają się na proces edukacji i związane z nim wyzwania. Miejsce psychologa w szkole dyktowane jest również zmianami społecznymi i ustrojowymi, europeizacją i globalizacją życia, a także kształtowaniem się społeczeństwa. Stąd, w kontekście transformacji oświatowych, szczególną uwagę należy zwrócić na rolę psychologa w zmieniającej się szkole i dalej, znaczenie wiedzy psychologicznej dla procesu wszechstronnego wsparcia uczniów we współczesnej szkole. W powszechnej opinii to psycholog szkolny prowadzi zarówno indywidualne, jak i grupowe zajęcia, które mają rozwijać społeczno-emocjonalne kompetencje dzieci, to on interweniuje, mediuje, ale też często dba o to, by w programie wychowawczo-profilaktycznym szkoły znajdowały się treści adekwatne do prawidłowości rozwojowych dzieci. Ponadto wymienione nie wyczerpują zadań, jakie stoją przez osobami wykonującymi ten zawód. Oczekiwania efektów działań psychologa w szkole bywają wysokie, ale też często nieadekwatne. Od osób wykonujących ten zawód wymaga się wszechstronności, ciągłej aktualizacji, a także biegłości w wielu obszarach. Stąd badania prowadzone w środowisku szkolnym są ważnym źródłem wiedzy na temat aktualnych trendów, dostarczać mogą rzetelnych informacji, ale także uzupełniać wiedzę na temat współczesnych wyzwań. Niniejsza publikacja podejmuje próbę ukazania wybranych badań związanych z celami pomocy psychologicznej w szkole. Poszczególne części podejmują zagadnienia autorytetu nauczyciela, wyzwań stojących przed młodzieżą, takich jak problematyczne używanie Internetu, przemoc rówieśnicza, ale także konsekwencje zaniedbań wychowawczych. Książka składa się z pięciu rozdziałów. Pierwszy rozdział autorstwa W. Kowalskiego i A. Stasińskiej przybliża zagadnienie perspektywy rodziców na temat autorytetu nauczyciela w edukacji wczesnoszkolnej. Autorzy zwracają uwagę, że na autorytet nauczyciela składają się nie tylko jego cechy charakteru i osobowości, ale również talent pedagogiczny i motywowanie uczniów do nauki. Ponadto ważny jest również prawidłowy kontakt z dziećmi. Celem rozdziału jest poznanie opinii rodziców na temat autorytetu nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej. Podsumowując wyniki tych badań, Autorzy zauważają, że rodzice na ogół pozytywnie postrzegają nauczyciela. Według nich nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, aby prawidłowo wykonywać swoją pracę, powinien być osobą otwartą, która jest optymistycznie nastawiona zarówno do dzieci, jak i do rodziców, oraz winien wzbudzać ich zaufanie. Niezastąpiona przy tym jest umiejętność nawiązywania kontaktów oraz słuchania innych. Drugi rozdział pt. "Struktura samoregulacji młodzieży zaangażowanej w ponadstandardową aktywność szkolną oraz pasywnej" autorstwa A. Mazur to wnikliwe studium młodzieży szkolnej. Zrealizowane przez Autorkę badania mają znaczenie zarówno poznawcze, jak i aplikacyjne. Wykazane prawidłowości nie tylko wzbogacają wiedzę w obszarze psychologii, ale również mogą stanowić podstawę do opracowania skutecznych działań profilaktycznych, ukierunkowanych na wzmocnienie efektywnej samoregulacji adolescentów, w tym ich samokontroli, procesu wartościowania, a także sprawnego radzenia sobie z napotkanymi wyzwaniami. Kolejny rozdział "Wzmacnianie nadziei na sukces w profilaktyce problematycznego używania Internetu u uczniów szkoły podstawowej" podejmuje zagadnienia szczególnie aktualne i społecznie ważne w perspektywie współczesnej szkoły. Autorzy, E. Szymańska i A. Dudziak, zwracają uwagę, iż szybki rozwój nowych technologii stanowi nieodzowny element postępu cywilizacyjnego, który prócz poprawy jakości życia daje wiele obszarów, które mogą stać się czynnikami ryzyka funkcjonowania w szkole. W pracy odniesiono się do założeń psychologii pozytywnej, podkreślając istotną rolę posiadanych przez dzieci i młodzież zasobów, umiejętności i motywacji oraz uwzględniania czynników ochronnych, jakie mogą znajdować się w środowisku. Rozdział J. Bieniek, "Realny obraz siebie nastoletnich sprawców przemocy rówieśniczej", przybliża z kolei trudności, z jakimi mierzy się współczesna szkoła. Autorka, na przykładzie szkoły, w jakiej prowadziła badania, pokazuje, że problem przemocy rówieśniczej jest powszechny, a tego typu badania mogą być pomocne przy konstruowaniu programu wychowawczo-profilaktycznego. Z badań wynika bowiem, że realny obraz siebie ma znaczenie dla funkcjonowania w roli sprawcy przemocy rówieśniczej. Sprawcy przemocy rówieśniczej mają najbardziej negatywny obraz siebie w porównaniu z pozostałymi badanymi przez Autorkę grupami. Wyniki tych badań to ważna przesłanka dla konstruowania programów ukierunkowanych na profilaktykę zachowań przemocowych młodzieży. Ostatni rozdział autorstwa J. Łukasiewicza i D. Głusiec "Wybrane cechy osobowości i style radzenia sobie ze stresem młodych dorosłych objętych kuratelą sądową" podejmuje zagadnienia kurateli sądowej, która jest instytucją działającą w celu pomocy osobom w trudnej sytuacji życiowej. Chociaż zakres tematyczny zdaje się wykraczać poza zasięg pracy psychologa szkolnego, to szersza wiedza na temat radzenia sobie osób, które wchodzą w dorosłe życie, może być pomocna w lepszym zrozumieniu warunków potrzebnych do rozwoju i przeciwdziałania potencjalnym problemom. Wiedza na temat roli i znaczenia kurateli jest ważna dla zapewnienia ochrony praw i godności każdej osoby, która wymaga wsparcia ze strony państwa i społeczeństwa. Ponadto Autorzy wskazują, że osobowość ma wpływ na podejmowanie zachowań ryzykownych, co jest ważne z perspektywy tworzących warunki do rozwoju dorosłych. Trudne zadania, jakie stoją przed psychologami w kontekście szkolnym, wymagają gruntownego przygotowania. Dbanie zarówno o jakość życia, jak i rozwój każdego człowieka, a zwłaszcza dziecka, jest przywilejem, priorytetem i obowiązkiem. Mimo iż zdajemy sobie sprawę, że przygotowanie do życia odbywa się przede wszystkim w rodzinie, to rola powołanych do tego instytucji też jest bardzo ważna. Rola i zadania psychologa we współczesnej szkole mają ogromne znaczenie. Poszerzanie wiedzy i kompetencji wśród zaangażowanych w proces wychowawczy osób może przyczynić się do osiągnięcia skuteczności w pracy, a co za tym idzie, satysfakcji własnej, ale także dzieci i młodzieży. Praktycznym wymiarem podjętej problematyki jest podkreślenie i akcentowanie roli psychologa w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Książkę adresujemy do badaczy, ale też studentów psychologii i pedagogiki. Biorąc pod uwagę zawarte w niej treści, opracowanie może być użyteczne dla specjalistów zajmujących się na co dzień pracą z dziećmi i młodzieżą (nauczycieli, wychowawców, psychologów, pedagogów), a także dla tych, którzy z racji swoich zainteresowań lub obowiązków zawodowych zajmują się wspieraniem, edukacją, opieką nad dziećmi i młodzieżą. Za wszelkie uwagi i komentarze skierowane pod adresem publikacji będziemy Czytelnikom wdzięczni.

Rodzina a profilaktyka zaburzeń w zachowaniu

Zbigniew B. Gaś

W książce zawarte zostały interdyscyplinarne dociekania, dotyczące roli rodziny w życiu człowieka oraz opis poszukiwań metod i sposobów wspierania rodziny w potrzebie. Monografia zawiera dwie części. Pierwsza z  nich, zatytułowana Koncepcje – Przeglądy, to dziewięć opracowań dotyczących różnych prób wyjaśnienia specyfiki rodziny początku XXI wieku. Druga, zatytułowana Badania – Analizy – Propozycje Rozwiązań, to siedem opracowań będących efektem zrealizowanych projektów badawczych dotyczących kluczowych aspektów konwencjonalnego/dysfunkcjonalnego funkcjonowania rodziny

Profilaktyka w czasach globalnych zagrożeń

Zbigniew B. Gaś

Różne przyczyny sprawiają, że świat codziennie się zmienia, a w związku z tym nieustannie stawia przed człowiekiem nowe wyzwania, zwłaszcza w relacji do świata społecznego. Patrząc rozwojowo wiąże się to z podejmowaniem przez człowieka swoistej aktywności poznawczej i behawioralnej, aby uczynić dla siebie świat bezpiecznym. Generalizując możemy powiedzieć, że aktywność dziecka koncentruje się na odkrywaniu świata społecznego; aktywność nastolatka to głównie poznawanie świata społecznego jako terytorium zaspokajania osobistych potrzeb, budowania osobistego systemu wartości oraz odkrywania własnej tożsamości; natomiast człowiek dorosły najwyraźniej spostrzega zmienność świata społecznego oraz doświadcza zmian społecznych przez pryzmat zagrożeń dla zbudowanych dotychczas sposobów skutecznego radzenia sobie z wyzwaniami świata (Arnett, 2002; Gaś, 2013). Każda zmiana zakłóca dotychczasowe poczucie bezpieczeństwa i jawi się jako wyzwanie, z którym każdy z nas mierzy się na swój sprawdzony sposób. Zmian tych jest z każdym rokiem więcej i coraz więcej z nich wiąże się w sposób przyczynowo-skutkowy ze zjawiskiem globalizacji (Bargh, McKenna, 2004; Colantone, Crino, Ogliari, 2019; Gaś, Czerniec, 2022; Gaś, Mazur, 2024; Marsella, 1998). Globalizacja i jej skutki jako zagrożenia i wyzwania W przestrzeni społecznej funkcjonuje szereg różnych definicji globalizacji. Najczęściej podkreśla się, że na globalizację składają się różnorodne procesy, które prowadzą do postępującej współzależności i integracji różnych państw, ich gospodarek i społeczeństw, a także kultur. Ich finałem miałoby być stworzenie jednego świata i jednego społeczeństwa, z jednoczesnym zanikaniem państw narodowych, zmniejszaniem się przestrzeni społecznej, a także zmianami w procesach komunikacyjnych na skutek coraz szerszego korzystania z technologii informacyjnych (patrz: Arnett, 2002; Dreher, 2006; Gaś, 2016a, Gaś, 2016b; Giddens, 2004; Strasser, Randall, 1981). Rośnie również świadomość tego, że globalizacja sprzyja powstawaniu nowych rodzajów zagrożeń, a także wzrost nierówności społecznych, zarówno w poszczególnych społeczeństwach/krajach, jak i w skali globalnej. Pozwala to na identyfikowanie wiodących zagrożeń o charakterze globalnym. Najczęściej wskazuje się na zmiany klimatyczne, nierówności społeczne, ubóstwo utrudniające zaspokajanie podstawowych potrzeb człowieka, problemy z żywnością (braki i niewłaściwa jakość), problemy zdrowotne i pandemie, utrudniony dostęp do edukacji, konflikty zbrojne i terroryzm czy też manipulowanie dostępem i jakością informacji. Doświadczenia te umożliwiają prognozowanie występowania tych zagrożeń i planowanie konkretnych działań (Bhugra, Mastrogianni, 2004; Gaś, 2018; 2020; Kelly, 2003; Oberlander, Disdier, Etile, 2017; Okasha, 2005). Przykładowo: w czasie ostatniego Światowego Forum Ekonomicznego (2024) zaprezentowano prognozę dwuletnią oraz dziesięcioletnią najważniejszych zagrożeń. I tak, za 2 lata najważniejszymi zagrożeniami będą: 1. Dezinformacja. 2. Warunki atmosferyczne. 3. Polaryzacja społeczna. 4. Cyberbezpieczeństwo. 5. Międzynarodowe konflikty zbrojne. 6. Ograniczone możliwości ekonomiczne. 7. Inflacja. 8. Przymusowa migracja. 9. Pogorszenie koniunktury gospodarczej oraz 10. Zanieczyszczenie środowiska. Tymczasem w perspektywie 10 lat prognozy zakładają, że najważniejsze zagrożenia to następujące zjawiska: 1. Skrajne zjawiska pogodowe. 2. Krytyczne zmiany w systemach ziemskich. 3. Utrata bioróżnorodności i zanikanie ekosystemów. 4. Niedobory zasobów naturalnych. 5. Dezinformacja. 6. Niekorzystne skutki różnorodnych wdrażanych technologii. 7. Przymusowa migracja. 8. Cyberbezpieczeństwo. 9. Polaryzacja społeczna. 10. Zanieczyszczenie środowiska. Powyższe zjawiska są wielowymiarowe i niosą ze sobą wieloaspektowe zmiany społeczne. Zmiana społeczna to każde przeobrażenie, które jest postrzegane jako znaczące dla życia, a każda zmiana społeczna to zagrożenie dla człowieka, który jest jej świadomy (Strasser, Randal, 1981). Również zmiany globalne nabierają znaczenia zagrażającej zmiany społecznej i w związku z tym prowadzą do zróżnicowanych reakcji osób, które są ich świadome (Olivier, Thoenig, Verdier, 2008). Reakcje te przybierają jedną z trzech możliwych postaci w zależności od bilansu poczucia zagrożenia i poczucia bezpieczeństwa oraz konfrontacji nasilenia tych dwóch stanów. I tak: - jeżeli poczucie zagrożenia wywołane świadomością zmiany jest większe od dotychczasowego poczucia bezpieczeństwa, reakcja ma charakter obronny, - jeżeli dotychczasowe poczucie bezpieczeństwa jest większe niż poczucie zagrożenia wywołane zmianą społeczną, reakcja ma charakter rozwojowy, - jeżeli dotychczasowe poczucie bezpieczeństwa jest względnie porównywalne z poczuciem zagrożenia, wynikającym ze zmiany społecznej, wówczas pojawia się poczucie wewnętrznego rozdarcia. Każda z tych reakcji przejawia się w szeregu zachowań, tworzących specyficzny wzorzec radzenia sobie z zaistniałą sytuacją. Gdy więc u człowieka dominuje nastawienie obronne, wówczas w jego funkcjonowaniu najczęściej pojawiają się: - tłumienie, przejawiające się w odkładaniu problemu na bliżej nieokreślone "później" zajmowania się niepokojącymi problemami, - intelektualizacja, przejawiająca się w uciekaniu od niepokojących problemów w świat abstrakcji, - dewaluacja i deprecjonowanie, przejawiające się w przypisywaniu zagrażającym zmianom właściwości lub cech negatywnych, - racjonalizacja, przejawiająca się w tłumaczeniu potencjalnych zmian przez sięganie po argumenty irracjonalne, abstrahujące od stanu wiedzy i osobistych doświadczeń, - zaprzeczanie, przejawiające się w negowaniu istnienia zmian społecznych ze wskazaniem ciągłości zjawisk i procesów, - agresja, przejawiająca się w przeciwdziałaniu i zwalczaniu zarówno zmian społecznych, jak i osób z nimi identyfikowanych. Gdy z kolei u człowieka dominuje poczucie rozdarcia, wówczas w jego funkcjonowaniu najczęściej pojawiają się: - różnie intensywny dyskomfort emocjonalny, - sytuacyjne i wybiórcze zawężenie percepcyjne, - dylematy decyzyjne, ze skłonnością do odwoływania się do cudzego autorytetu, - poszukiwanie okazji do konfrontacji, - bezrefleksyjne przyłączanie się do stanowiska większości. Gdy natomiast u człowieka dominuje nastawienie rozwojowe, wówczas w jego funkcjonowaniu najczęściej pojawiają się: działania ukierunkowane na poszerzanie wiedzy o sobie i o świecie społecznym (zwłaszcza dotyczącej obszarów potencjalnej zmiany), zaangażowanie w rozwijanie umiejętności skutecznego działania zadaniowego (zwłaszcza związanego z ograniczaniem poczucia zagrożenia i podejmowania racjonalnych przedsięwzięć), włączanie się w budowanie kompetencji w zakresie współdziałania z innymi osobami związanymi ze zmianami społecznymi, a także praca nad stabilizowaniem poczucia sensu istnienia, opartego na konstruktywnym systemie wartości. Zasygnalizowane powyżej osobiste reakcje na zagrożenie związane z potencjalnymi zmianami społecznymi, związanymi z procesami globalizacji, są dynamiczne i ulegają modyfikacjom. O ile z perspektywy globalizacyjnej analizy i rozwiązania odwołują się do specyficznych metapoziomu (w których tak naprawdę znika unikalność jednostki), to z perspektywy profilaktycznej szczególnie ważne jest dostrzeganie niepowtarzalności jednostki i wspomaganie człowieka w procesie przechodzenia od reakcji pasywnych i zachowawczych do konstruktywnego zmierzania się z doświadczanym poczuciem zagrożenia i podejmowania działań rozwojowych (Markiewicz, Gaś, 2020; Kaczmarek, Gaś, 2021; Panas, Gaś, 2021; Markiewicz, Kaczmarek, Gaś, 2023). Indywidualizacja działań profilaktycznych Zgodnie z koncepcją profilaktyki wg Z.B. Gasia (2013, 2016a, 2016b) możemy przyjąć, że profilaktyka to interwencja wspomagająca wychowanie lub kompensująca niedostatki dojrzałości, podejmowana w sytuacji zagrożenia lub występowania zachowań dysfunkcjonalnych. Realizowana jest ona równolegle w trzech obszarach: wspomagania człowieka w różnym wieku w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu; ograniczania i likwidowania czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia; inicjowania, stymulowania i wzmacniania czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu. Działania te mogą być prowadzone na trzech poziomach w zależności od jakości funkcjonowania i nasilenia zagrożeń: poziomie pierwszorzędowym, czyli kierowanych do osób zdrowych i sprawnych, a ich głównym celem jest utrzymanie i rozwijanie kompetencji życiowych; poziomie drugorzędowym, czyli kierowanych do osób, u których stwierdzono pierwsze przejawy dysfunkcjonalności, a ich głównym celem jest powstrzymanie narastania trudności i przywrócenie poziomu funkcjonalności; oraz poziomie trzeciorzędowym, kierowanych do osób po skutecznej interwencji profilaktycznej, a ich głównym celem jest utrzymanie wypracowanych zmian w funkcjonowaniu i skuteczne przeciwstawianie się czynnikom ryzyka. Na każdym z tych poziomów działania profilaktyczne mogą być realizowane z wykorzystaniem sześciu strategii. Są to: - Strategie informacyjne, u podłoża których leży przekonanie, iż każdy człowiek (na swoją miarę) korzysta z informacji w celu dokonywania racjonalnych wyborów i prezentowania dojrzałych, prospołecznych zachowań. Dostarczanie i gromadzenie informacji jest więc podstawowym działaniem zasobotwórczym. - Strategie edukacyjne opierające się na założeniu, że ludzie działają w celu zaspokajania swoich potrzeb i tak długo, jak są sprawni, to robią to w sposób konwencjonalny i prospołeczny. Tak więc nabywanie umiejętności jest warunkiem uczenia się konstruktywnego stylu życia. - Strategie alternatyw (zachowań alternatywnych) to ten obszar działań, w których przyjmuje się, że potrzeby człowieka są konstruktywne, natomiast dysfunkcjonalny może być sposób ich zaspokajania. W związku z tym podejmowane są działania promujące takie formy aktywności, które umożliwiają zaspokajanie tych samych potrzeb co zachowania dysfunkcjonalne, ale dokonuje się to w sposób konstruktywny. - Strategie interwencyjne skoncentrowane na osobach z grup wysokiego ryzyka, pomagające im identyfikować obszary i mechanizmy swoich trudności, aby w dalszych krokach możliwe było ich rozwiązywanie i tym samym podwyższanie ogólnej skuteczności życiowej. - Strategie zmian środowiskowych nakierowane na identyfikację i modyfikowanie czynników środowiskowych, związanych z podejmowaniem zachowań dysfunkcjonalnych, czyli eliminowanie czynników ryzyka i wprowadzanie czynników chroniących. - Strategie zmian przepisów społecznych skoncentrowane na lokalnej (lub szerszej) społeczności, której celem jest ograniczanie i eliminowanie przepisów sprzyjających dysfunkcjonalności i destrukcji życia społecznego oraz tworzenie i wdrażanie przepisów promujących dojrzały, zdrowy styl życia. Patrząc z perspektywy zagrożeń związanych z globalizacją profilaktyczne wspomaganie człowieka w konstruktywnym zmierzaniu się z poczuciem zagrożenia winno być ukierunkowane na stopniowe przechodzenie od obrony przed zmianą i scalania wewnętrznego rozdarcia do inicjowania i rozwijania osobistych tendencji rozwojowych. Działania te winny obejmować wspieranie zmian w czterech podstawowych wymiarach funkcjonowania człowieka, a więc modyfikowanie sfery emocjonalnej (minimalizowanie emocji negatywnych i wprowadzanie pozytywnych z perspektywy radzenia sobie ze zmianą społeczną); modyfikowanie sfery poznawczej (gromadzenie i przetwarzanie informacji ograniczających poczucie zagrożenia i rozwijających poczucie bezpieczeństwa); modyfikowanie sfery behawioralnej (nabywanie i wdrażanie zachowań sprzyjających konstruktywnemu radzeniu sobie ze zmianami społecznymi); a także modyfikowanie sfery aksjologicznej (identyfikacja, weryfikowanie i w razie potrzeby restrukturalizowanie systemu wartości, prowadzące do rozwijania poczucia sensu życia). Wspieranie to realizowane jest przy wykorzystywaniu specyficznych narzędzi, jakimi są programy profilaktyczne opracowywane na podstawie rzetelnej diagnozy zapotrzebowania na działania profilaktyczne (patrz np. Gaś). Przykłady takich programów diagnostycznych oraz rozwojowych i pomocowych znajdują się w niniejszej monografii, do lektury której i do osobistych refleksji zapraszam.

SZUKAJĄC NAUCZYCIELA I MISTRZA. Studenci psychologii w drodze do spełnienia marzeń zawodowych

Zbigniew B. Gaś, Anna Mazur

Czasy, w jakich przyszło nam żyć, niosą ze sobą szereg wyzwań, na które różni ludzie w różny sposób próbują odpowiedzieć - poszukując wiedzy, nabywając umiejętności i rozwijając kompetencje, jakie daje psychologia. Ludzie ci to populacja niezwykle zróżnicowana: obserwujemy wśród nich zarówno domorosłych mistrzów manipulacji - dla których psychologia jest arsenałem broni przeciwko człowiekowi, umożliwiającym stosowanie różnych form przemocy i wykorzystywanie innych według własnych potrzeb; jak i dojrzałych specjalistów, dla których psychologia jest zasobem wiedzy i umiejętności, pozwalającym kompetentnie wspierać drugiego człowieka w rozwijaniu siebie, radzeniu sobie z wyzwaniami i budowaniu bezpiecznego społeczeństwa. I jedni, i drudzy najczęściej spotykają się ze sobą i z psychologią w różnorodnych sytuacjach edukacyjnych, w których widzą szansę na realizację swoich marzeń i planów. Na szczęście wielu adeptów psychologii trafia w swoich poszukiwaniach na różnorodne uczelnie kształcące psychologów, których liczba wciąż rośnie, a psychologia od lat należy do czołówki wybieranych kierunków studiów i tendencja ta wcale nie maleje. Zjawisko to wymaga więc szerszej analizy, która pozwoli je pełniej zrozumieć i uwolnić się od obiegowych opinii na temat psychologii i psychologów, a jednocześnie zwiększać profesjonalizm specjalistów sięgających do zasobów psychologii. W tym nurcie mieści się też niniejsza publikacja, która z jednej strony dostarcza niezbędnej wiedzy psychologicznej, koniecznej do zrozumienia istoty różnorodnego wsparcia psychologicznego, a z drugiej pozwala zidentyfikować te prawidłowości w sformalizowanym procesie kształcenia zawodowego przyszłych psychologów, kształcenia opartego na doskonaleniu siebie i budowaniu profesjonalizmu wyrastającego z wiedzy, kształtującego umiejętności i prowadzącego do konsekwentnego doskonalenia kompetencji zawodowych. Stawanie się kompetentnym psychologiem jest procesem odwołującym się do szeregu wiodących mechanizmów funkcjonowania i rozwoju człowieka. Często dają się słyszeć opinie, że psycholog to zawód dla każdego - tak, dla każdego, ale nie dla wszystkich. Żeby to zrozumieć, należy wskazać na podstawowe wymiary funkcjonowania człowieka, dzięki którym możliwe jest osobiste doświadczanie i zrozumienie procesu stawania się psychologiem. Liczymy na to, że niniejsza publikacja będzie zarówno źródłem wiedzy psychologicznej opisującej człowieka w drodze do celu, jak i analizą procesu stawania się specjalistą w tak specyficznej roli zawodowej, jak rola psychologa, a przede wszystkim zachętą do osobistych refleksji dla osób w różny sposób zaangażowanych w promowanie psychologii i wspieranie człowieka. Książkę rozpoczyna ograniczony przegląd teorii pozwalających zobaczyć z metapoziomu oraz doświadczyć i zrozumieć z poziomu indywidualnego człowieka prawidłowości, jakim podlega proces rozwoju zawodowego psychologa. Skoncentrowano się na pięciu wiodących zagadnieniach. Ze względu na to, że każdy człowiek personalizuje siebie i swoje zachowania przez koncentracje i opisywanie swoich wiodących cech (w różnych wymiarach czasowych), w pierwszym rozdziale zaprezentowano wybrane psychologiczne koncepcje obrazu siebie. Znajdują się więc w nim: opis koncepcji samoregulacji według Roy'a Baumeistera, teorii "Ja możliwych" według Hazel Markus, teorii ukierunkowań i rozbieżności stanów "Ja" według Tory'ego Higginsa oraz zintegrowane poznawcze ujęcie obrazu Ja. Opisy, a tym samym obrazy siebie lokalizowane są przede wszystkim w aktualnej perspektywie czasowej, która umożliwia człowiekowi budowanie realnego obrazu siebie jako konsekwencji indywidualnych, osobistych doświadczeń życiowych. Stąd w rozdziale drugim zaprezentowano proces kształtowania się realnego obrazu siebie, w sposób szczególny uwzględniając trzy grupy czynników pełniących wiodącą rolę w procesie kształtowania się "realnego obrazu Ja". Są to: czynniki rozwojowe, czynniki środowiskowe oraz aktywność własna podmiotu. Człowiek nie stoi jednak w miejscu, lecz przez całe życie znajduje się w procesie zmiany. Doświadcza tego każdy z nas, choć nie wszyscy mają potrzebę analizy tego obszaru. Znajomość i świadomość własnego rozwoju są jednymi z podstawowych obszarów, w jakim klienci psychologa lokalizują własne trudności. To jest dodatkowym uzasadnieniem dla zaangażowania studentów psychologii w poznawanie i wspieranie procesów rozwojowych: własnych i drugiego człowieka. Stąd też w rozdziale trzecim zaprezentowano podstawowe prawidłowości sprawiające, że idealny obraz siebie jest traktowany jako swoisty wzorzec rozwojowy każdego człowieka. Opisano więc proces tworzenia się idealnego obrazu siebie, zaprezentowano komponenty i funkcje idealnego obrazu siebie oraz ukazano znaczenie idealnego obrazu siebie w procesie samoregulacji. Jednym z podstawowych aspektów podkreślających wagę idealnego obrazu "Ja" jest idealny obraz roli zawodowej, do której człowiek się przygotowuje lub którą już wykonuje. Pełni on wówczas rolę ważnego czynnika motywacyjnego dla szerokiej gamy zachowań. Przedstawione to jest w rozdziale czwartym, w którym po zasygnalizowaniu znaczenia obrazu roli zawodowej w procesie samoregulacji zaprezentowano bardziej szczegółowo znaczenie obrazu roli zawodowej (zwłaszcza w wersji idealnej i powinnościowej) dla aktywności akademickiej, aktywności prospołecznej oraz aktywności własnej jednostki. Psycholog to zawód zaufania społecznego, a więc z osobami go wykonującymi wiążą się nie tylko wysokie wymagania kompetencyjne, ale również (a czasem przede wszystkim) wysokie kompetencje etyczne i moralne. Stąd też w rozdziale piątym zaprezentowano kulturowe i zawodowe konteksty obrazu psychologa, a w szczególności percepcję społeczną psychologa i jego pracy oraz predyspozycje indywidualne, kompetencje osobiste i standardy etyczne istotne dla obrazu psychologa w kontekście zawodowym. Powyższe założenia teoretyczne stały się podstawą programu badawczego, adresowanego do studentów rozpoczynających studia na kierunku psychologia (jednolite studia magisterskie), w którym udział był dobrowolny. Przedmiotem badań były obrazy siebie oraz obraz "idealnego psychologa", a uzyskany materiał badawczy został poddany wielopłaszczyznowym analizom i interpretacjom, ważnym z perspektywy indywidualizacji procesu kształcenia oraz realizacji osobistych planów rozwojowych. W szczególności poszukiwano odpowiedzi na sześć wiodących pytań: 1. Jaki jest początek procesu poszukiwań "Nauczyciela i Mistrza", czyli jak ogół badanych osób rozpoczynających studia widzi siebie, jacy chcieliby być oraz jaki ich zdaniem powinien być "idealny psycholog"? 2. Jaką rolę na tym etapie poszukiwań pełni zmienna płci, tak istotna w dzisiejszym społeczeństwie, a szczególnie ważna w osobistym poczuciu identyfikacji, jakości osobistych percepcji siebie i świata, aż po oczekiwania i preferencje tak w poszukiwaniu pomocy profesjonalnej, jak i w korzystaniu z działań pomocowych? 3. Wiedząc, że każdy z nas w sposób wysoce subiektywny spostrzega siebie i świat, istotne stało się pytanie o to, z czym przychodzą (czyli obrazy siebie) i dokąd zmierzają (czyli idealny obraz roli) osoby o różnym realnym obrazie siebie. 4. Również idealne osobiste wzorce rozwojowe są wysoce zindywidualizowane, a więc ważne staje się pytanie o to, z czym przychodzą (czyli obrazy siebie) i dokąd zmierzają (czyli idealny obraz roli) osoby o różnym idealnym obrazie siebie. 5. I wreszcie obraz "idealnego psychologa", czyli "Nauczyciela i Mistrza", albowiem ideały i powinności różnią ludzi, choć często używane słowa są te same. Stąd też pytanie o to, z czym przychodzą (czyli obrazy siebie) i dokąd zmierzają (czyli idealny obraz roli) osoby o różnym obrazie swojego "Nauczyciela i Mistrza", czyli "idealnego psychologa". 6. W sposób naturalny dopełnieniem powyższych pytań staje się analiza faktów związanych z efektywnością poszukiwania "Nauczyciela i Mistrza", a więc powodzenia w realizacji pierwszego etapu poszukiwań (czyli skutecznego studiowania).

Zarządzanie ryzykiem w domach pomocy społecznej (wybrane problemy teoretyczne i praktyczne)

Sylwia Skrzypek-Ahmed

Monografia przedstawia temat ewoluowania instytucjonalnych form pomocy społecznej, w tym wzrost ryzyka w procesach funkcjonowania domów pomocy społecznej (DPS). Pluralizm, decentralizacja oraz dekoncentracja, czyli kierunki, którym podpo¬rządkowane zostały reformatorskie zmiany w pomocy społecznej (DPS), nie po¬winny oznaczać pozbywania się przez władzę odpowiedzialności za ich realizację. Przeprowadzona analiza doświadczeń wybranych krajów UE wskazuje, że w wa¬runkach decentralizacji sektora publicznego, rola rządów nie zmniejsza się, lecz zmienia, podobnie jak rola władz samorządowych oraz organizacji społecznych. Podjęty w publikacji temat jest szczególnie aktualny z uwagi na prognozowany ujemny przyrost naturalny, pozwalający na określenie przypuszczalnej liczby osób wymagających długotrwałej opieki i pomocy. Dane statystyczne wskazują na fakt narastającego problemu niedostatecznej opieki i pielęgnacji nad osobami niezdolnymi do samodzielnej egzystencji, kwalifikującymi się do opieki w domach pomocy społecznej. Monografia ukazuje stopień powiązania państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz organizacji pozarządowych w procesie realizacji zadań pomocy społecznej zarówno na gruncie krajowym, jak i europejskim. Szczególną wartością niniejszej publikacji jest podjęcie w niej problematyki skutecznego wdrożenia procesów zarządzania ryzykiem w organizacji, a konkretniej w domach pomocy społecznej i innych organizacjach z szeroko pojętego obszaru pracy socjalnej. Z wyników przeprowadzonych badań pracownicy socjalni mogą się dowiedzieć, jakie mogą być przyczyny niepowodzeń w ich pracy

Mechanizmy wspomagania sektora MŚP

Marian Stefański

Publikacja porusza główne zagadnieniami wsparcia sektora małych i średnich przedsiębiorstw poprzez instytucje i system prawny. Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw znacząco wpływa na wzrost gospodarek narodowych i regionów, dlatego w publikacji omówiono m. in. wybrane aspekty handlu zagranicznego MŚP oraz rolę eksportu jako czynnika gospodarczego, przedstawiono MŚP jako beneficjentów polityki spójności, a także instrumenty wspierania tego  sektora oferowane przez Powiatowe Urzędy Pracy. W monografii  znalazła się również tematyka społecznej odpowiedzialności biznesu na rynku lokalnym, problemy opodatkowania podatkiem dochodowym podmiotów gospodarczych oraz realizacja obowiązku prawnego w zakresie bezpieczeństwa informacji oraz ochrony danych osobowych jako obszar funkcjonowania podmiotów sektora MŚP w Polsce

Obligacje oddziaływania społecznego - od teorii do praktyki

Tomasz Potocki, Andrzej Cwynar

Monografia przybliża wyjątkowo interesującą i relatywnie mało spenetrowaną na polskim rynku tematykę w obszarze kooperatywnej współpracy w lewarowanym finansowaniu działań komercyjnych oraz prospołecznych, alternatywnym wobec dotacji UE oraz dotychczas istniejącego systemu partnerstwa publiczno-prywatnego. Jest to oryginalne opracowanie, dotyczące finansowania usług społecznych. Problem ten jest niezwykle aktualny, szczególnie z uwagi na obawy o wzrost deficytu budżetowego oraz pogłębiający się dług publiczny w gospodarkach wielu krajów, w tym w Polsce. Celem monografii jest podsumowanie badań teoretycznych i empirycznych poświęconych obligacjom oddziaływania społecznego (SIB– social impact bonds), jakie przeprowadzono dotychczas na świecie. Za okres badawczy przyjęto szeroki horyzont czasowy - lata 2000-2021. W dotychczasowej literaturze próżno szukać tak kompleksowego i aktualnego opracowania poświęconego obligacjom oddziaływania społecznego. Pierwszy rozdział przedstawia definicję i mechanizm SIB, opisuje uwarunkowania rozwoju rynku obligacji oddziaływania społecznego, wyjaśnia istotę tego instrumentu polityki społecznej i szczegółowo go opisuje. Rozdział drugi stanowi metodyczny opis procedury badawczej opartej na dobrych praktykach przeprowadzania przeglądu systematycznego. Wykorzystane teksty zostały przedstawione w ujęciu ilościowym i finalnie poddane przeglądowi systematycznemu w podziale na teksty teoretyczne, empiryczne oraz dotyczące faktycznie zrealizowanych projektów (zidentyfikowanych na podstawie danych zawartych w bazie Social Finance). Taka struktura przeglądu wpływa na kształt kolejnych rozdziałów, tj. trzeciego, czwarte¬go i piątego, które opisują wyniki przeglądu systematycznego badań teoretycznych, empirycznych oraz analizy praktycznych rozwiązań SIB funkcjonujących na świecie. Zakończenie stanowi podsumowanie niniejszego opracowania oraz zbiór rekomendacji, które w pierwszej kolejności należy rozważyć przed rozpoczęciem prac nad wdrożeniem obligacji oddziaływania społecznego w Polsce. Książka ta jest wyjątkowo interesującą pozycją na polskim rynku wydawniczym, mogącą wzbudzić zainteresowanie licznych jednostek samorządowych, organizacji pożytku publicznego oraz podmiotów gospodarczych.