Podmiotowość i historia w filozofii społecznej Hegla, Marksa i Adorna

Aleksander Zbrzezny

Książka przedstawia jeden z najbardziej fundamentalnych projektów filozoficznych nowoczesności – projekt podmiotowości – w trzech różnych odsłonach, jakie znajdujemy w myśli Hegla, Marksa i Adorna. W każdym z tych trzech „momentów” pierwszoplanowe pozostaje pytanie o relację podmiotu i historii. Z tej perspektywy myśl Hegla można potraktować jako diagnozę dziejotwórczej podmiotowości i jednocześnie podmiototwórczej historii. Heglowskie rozpoznanie podmiotowego sprawstwa może więc uchodzić za przesłankę zwrotu do praktyki – co dokona  się w dziele Marksa. Zarazem, choć Marks przedstawi wiele ciekawych narzędzi do myślenia o historii, problematyczny pozostaje status Marksowskiego podmiotu. Historyczna procesualność, ekonomiczny mechanizm wyobcowania i widmo ideologii nie muszą jednak wprost prowadzić do wniosku, że historia jest „procesem bez podmiotu”, jak chciał tego Althusser. Równie dobrze można wszak mówić o „procesie jeszcze bez podmiotu”, a upodmiotowienie historii traktować jako historyczną szansę czy zadanie. Myśl Adorna stanowi na tym tle istotny punkt odniesienia dla omawianej tradycji. Konfrontacja problematyki podmiotowości i myślenia o historii z dziejowymi burzami XX stulecia prowadzi frankfurtczyka do specyficznie pojętej „nie-rezygnacji”. Oprócz tytułowej problematyki książka porusza też inne, ważne dla omawianych myślicieli wątki, a wśród nich na pierwszy plan wysuwa się zagadnienie odmiennego w każdym wypadku modelu dialektyki. Nie brak też odniesień do autorów znaczących interpretacji – takich jak Lukács, Kojève czy Althusser.    Aleksander Zbrzezny – (ur. 1979) doktor filozofii, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Adiunkt w Katedrze Historii Sztuki i Teorii Kultury Wydziału Zarządzania Kulturą Wizualną ASP w Warszawie. Zajmuje się filozofią społeczną i teorią mediów. Publikował m.in. w „Etyce”, „Edukacji filozoficznej”, „Nowej Krytyce” i „Przeglądzie Filozoficznym – Nowej Serii”. Członek Ośrodka Badań Filozoficznych.

Trzy czoła proroków z matki obcej. Myśl historyczna Tatarów polskich w II Rzeczypospolitej

Wojciech Wendland

Oryginalna, napisana w nowatorski sposób rozprawa. Interdyscyplinarna i wszechstronna refleksja nad niezbadanym i nieznanym fenomenem intelektualnym oraz towarzyszącą mu frapującą, uniwersalistyczną, dialogiczną wizją świata i człowieka. Bohaterami książki są badacze przeszłości przepowiadający przyszłość: Tatarzy – od wieków kojarzeni ze znakomitymi i okrutnymi wojownikami, łupieżczymi najazdami, ogniem, szablą i jasyrem, półksiężycem i wielożeństwem – wieszczyli wyzwolenie kobiet, syntezę cywilizacji Wschodu i Zachodu, nową erę w dziejach ludzkości, wolną od przesądów i uprzedzeń, opartą na wartościach pluralizmu, postępu i pokoju.   Wojciech Wendland ukończył historię na Uniwersytecie Łódzkim oraz zarządzanie projektami w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Laureat konkursu Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego, Nauki i Sztuki Hesji na udział w Miedzynarodowej Szkole „Cultural Contact in Transformation Societies” – Państwowy Uniwersytet Kazański (Rosja, 2009). Odbył staż na Uniwersytecie Justusa Liebiga w Giessen (Niemcy, 2010). W 2012 roku na Uniwersytecie Łódzkim uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie historii – historii historiografii. Laureat Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2013). Publikował m.in. w „Więzi”, „Midraszu”, „Odrze”, „Znaku”, „Twórczości”.

Konstelacje krytyczne. Tom I: Teorie i praktyki. Tom II: Antologie

Dorota Kozicka, Monika Świerkosz, Katarzyna Trzeciak

Pomysłodawczynie Konstelacji krytycznych odwołują się do tradycji Benjaminowskiej, wyszukując kontynuacje, przejęcia i modernizacje tej epistemologiczej metafory. Założenia teoretyczne są tu bardzo istotne, albowiem tytułowe pojęcie istnieje w postaci rozproszonej lub bywało używane intuicyjnie w humanistyce. Choć założona we wstępie metodologiczna rewolucja korzysta miejscami z dość klasycznego sposobu porządkowania, mieszczącego się w historii recepcji, analizie pola i komunikacji, a nawet w dziejach arcydzieł, idei i postaci, to wprowadza wiele nowych wątków, poza samym założeniem konstelacyjności. Staje się „inną historią kultury”, a także zatrzymuje uwagę na samej krytyce, o której w ostatnich latach rozmawiamy głównie w poetyce kryzysu, udowadniając, iż zapaść jest jednym jeszcze mitem dyskursywnym.                                                                                                                    prof. dr hab. Inga Iwasiów Obydwa tomy Konstelacji krytycznych – zbiór rozpraw i antologia – wzajemnie się oświetlają, są sobie potrzebne. Autorki i autorzy artykułów w tomie Teorie i praktyki zasadniczo odwołują się do wypowiedzi krytycznych z antologii, będących bazą dla układanych konstelacji. To świetne rozwiązanie praktyczne, mające m.in. zalety dydaktyczne w ramach edukacji uniwersyteckiej: o strategiach i dyskursach krytyki literackiej XX i XXI wieku ciekawie i kompetentnie powiadamiają autorzy szesnastu artykułów zgromadzonych w tomie pierwszym, ale też w owych strategiach i dyskursach dobrze orientują teksty zgromadzone w szesnastu blokach (tom drugi), które przecież mogą być przedmiotem osobnych lektur i podstawą „autonomicznych” studiów czy dociekań.                                                                                                           dr hab. prof. UŚ Dariusz Nowacki

Wrażliwi krwiopijcy. O współczesnych antybohaterach wampirycznych

Michał Wolski

Otaczają nas wampiry. W zasadzie gdzie się nie obejrzeć, można jakiegoś znaleźć. Towarzyszą nam od zawsze – niektórzy uważają, że gdy człowiek po raz pierwszy uświadomił sobie swoją własną śmiertelność, to od razu ożywił swoje lęki przed śmiercią i tym, co może go czekać później. Lęki te – uosobione w figurze wampira – pozostały żywe pomimo rozwoju nauki i lepszego zrozumienia świata. Z czasem krwiopijca zamiast uosabiać śmierć zaczął symbolizować granicę między światem żywych i umarłych, stając się zarazem idealną figurą transgresji, wiecznego zawieszenia „pomiędzy”. A potem nastał XX wiek i okazało się, że towarzyszą mu w tym uczucia. W zeszłym stuleciu przestaliśmy bać się wampira, a zaczęliśmy bać się, że sami jesteśmy wampirami. Wyobrażenie krwiopijcy stało się lustrem, w którym odbijały się nasze niedoskonałości, słabości, lęki przed niedopasowaniem i pasożytowaniem na innych. Wampiry coraz częściej jawiły nam się nie jako demony, a postacie ułomne, nieszczęśliwe i niezdolne do zmiany swojego życia – słowem takie, które współczesna kultura nazywa antybohaterami. Michał Wolski – dr, literaturoznawca, badacz współczesnej kultury popularnej. Pracuje w Instytucie Filologii Polskiej UWr, jest też prezesem Stowarzyszenia Badaczy Popkultury i Edukacji Popkulturowej „Trickster”. Z wampirami zmaga się (naukowo) dłużej, niż pamięta, i nie powiedział jeszcze ostatniego słowa.  

Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego

Stanisław Zakrzewski

Wizerunek postaci Mieszka I, z odległości przeszło dziecięciu wieków, przedstawia sie, wobec ubóstwa źródeł, jak słabe światełko gwiazdy leżącej w odległości olbrzymiej ilości milionów mil. Nie wystarczy gołe oko, nie wystarczy pamięć ludzka, by odtworzyć rysy i cechy postaci. trzeba używać szkieł niezwykle powiększonych, by uświadomić sobie, że to słabe światełko, niejasne wspomnienie czy szablonowa legenda kryją poza sobą życie bogate i bujne potężnej i wybitnej jednostki. Ta jednostka umiała rozwój Polski pchnąć na inne tory, zapewnić mu przyszłość, a równocześnie była do tego stopnia wyrazem własnej społeczności, że nie padła ofiarą przeciwieństw, występujących pomiędzy starym światem wierzeń i zwyczajów a nową, państwową religią. Zaciekawienie czysto historyczne łączy się z pytaniami socjologicznymi. Idzie więc o to, by stwierdzić przebieg i związek przyczynowy wydarzeń podstawowych dla naszych dziejów, a równocześnie zdać sobie sprawę jak się przedstawiał stosunek Mieszka I, jako jednostki, do społeczeństwa, co zdziałał on sam, a nadto w jakim stopniu był wykładnikiem ducha czasu i potrzeb społeczeństwa. (...) Spis treści Rozdział I. Wstęp. Literatura przedmiotu. Budowniczy państwa – jego stosunek do Chrobrego. Kultura pogańska. Gniezno stolicą kultu, a nie księcia. Granice Polski. Plemiona polskie. Idea całości ówczesnej Polski Rozdział II. Pogański okres czasów Mieszka. Ród, rodzina, bracia. Drużyna. Wojna i handel. Walka o ujście Odry i Odrę. Walki polsko-duńskie. Wikingowie duńscy w Jomsborgu. Najazdy Sasa Wichmana na Mieszka. Losy Łużyc. Układ Mieszka z Ottonem za pośrednictwem Gerona. Układ polsko-czeski. Przybycie Dąbrówki do Polski. Piastowie i Przemyślidzi. Rozdział III. Chrzest Mieszka. Biskup Jordan. Biskupstwo poznańskie. Jego zależność od Magdeburga. Budowa kościołów w Krakowie i w Gnieźnie. Kwestia wpływów czeskich i niemieckich. Zabiegi w Rzymie o biskupstwo czy arcybiskupstwo w Gnieźnie. Stosunek Mieszka do Kościoła i chrześcijaństwa. Narodziny kultury łacińsko-katolickiej. Podział Europy na rzymską i bizantyjską. Rozdział IV. Sprawy zewnętrzne do r. 979. Polska wobec świata skandynawskiego. Dalsze dzieje Jomsborga. Przymienie polsko-szwedzkie. Polska a Ruś. Misja Adalberta. Ziemia czerwieńska. Chrzest Rusi. Polska a Węgry; sojusze i konflikty. Stosunki z Niemcami. Dyplomacja przyjaźni. Najazdy Wichmana i Hodona. Zależność Polski od Niemiec. Zerwanie z Niemcami. Wyprawa cesarska Ottona II na Polskę w r. 979 Rozdział V. Czasy od r. 979 do 992. Śmierć Dąbrówki. Małżeństwo z Odą i pokój z Niemcami. Wyprawy na Słowian. Polityka braniborska. Dzielnica Chrobrego. Wojny z Czechami i Wieletami. Przeobrażenia społeczne. Zabiegi o koronę królewską. Podział kraju i wyznaczenie następcy. Pochodzenie książąt pomorskich. Śmierć Mieszka. Charakterystyka.

Religia i sekularyzm. Współczesny spór o sekularyzację

Miłosz Puczydłowski

Książka Miłosza Puczydłowskiego jest wielowątkowa i bardzo bogata w treść. Jasno i z dużym znawstwem naświetla problem sekularyzacji z perspektywy różnych stanowisk, pozycjonuje główne spory. Z pewnością będzie stanowiła punkt odniesienia do dalszych badań i dyskusji nad zjawiskiem sekularyzacji. Oryginalna jest także główna teza pracy, ukazująca religię i sekularyzm jako dwie splecione ze sobą i przynależne do siebie matryce. Prof. dr hab. Tadeusz Gadacz   Książka Miłosza Puczydłowskiego jest rozprawą istotną i bardzo rzetelną, trafnie i z analityczną rozwagą wkraczającą w nader rozległy i niezwykle złożony obszar żywej debaty współczesnej. Autor sensownie zmierza do oswobodzenia problemu sekularyzacji z więzi socjologicznego redukcjonizmu i wprowadza ów problem w obręb refleksji filozoficzno-teologicznej, dla której socjologia wiary i niewiary staje się punktem odniesienia, momentem krytycznym kultury, czy źródłem nowych wyzwań duchowych i inspiracji, a sekularyzacja, paradoksalnie, treścią wierzenia. Prof. Instytutu Filozofii i Socjologii PAN dr hab. Zbigniew Mikołejko

Etyczne potępienie myślistwa

978-83-242-6483-4

Książka ta warta jest jak największego propagowania, ma ona bowiem walory naukowe i zarazem pozwala na rozszerzenie wiedzy o omawianym zjawisku, co czyni z niej również książkę o walorach dydaktycznych. (…) Pokazuje ona z szerokiej perspektywy problem myślistwa: prawnej, językowej, etycznej, ewolucyjnej, kulturowej, społecznej, egzystencjalnej i teologicznej. Jest niezwykle dogłębnie przemyślanym zbiorem tekstów zawierających argumentacje przeciwko myślistwu (…) i określa strategie zmian społecznych związanych z eliminacją myślistwa z kulturowych wzorców zachowań. dr hab. Joanna Hańderek, prof. UJ W sytuacji, kiedy mamy do czynienia z pogłębiającą się katastrofą ekologiczną i wyginięciem wielu gatunków, bezcelowe zabijanie zwierząt (…) nie znajduje żadnego usprawiedliwienia. Stąd jednoznaczne potępienie myślistwa przez autorów tej książki, którzy pogląd swój opierają na wywodach społecznych, kulturowych, psychologicznych, pedagogicznych, prawnych i filozoficznych, sięgając do praktyki myślistwa oraz do bogatej literatury przedmiotu. W konfrontacji z dzisiejszym rynkiem mięsnym i kryzysem ekologicznym, ten rodzaj specyficznego hobby jakim jest myślistwo rekreacyjne jest godny jedynie potępienia. (…) To niczym nie usprawiedliwione morderstwo dokonane z rozmysłem na bezbronnych zwierzętach. dr hab. Ewa Podrez, prof. UKSW W 2005 roku ukazała się ‒ pod redakcją naukową Władimira Borejki, ukraińskiego naukowca, zoologa i aktywisty na rzecz ochrony przyrody ‒ praca zbiorowa Rzuć polowanie – zostań człowiekiem. Borejko zebrał w jednym tomie artykuły naukowców i eseje pisarzy z różnych krajów, potępiające i obnażające okrucieństwo oraz bezsens tej „paskudnej zabawy w zabijanie”, jak to określił rosyjski pisarz Władimir Czertkow. Wszak myślistwo w obecnych czasach nie jest dyktowane biologiczną potrzebą przeżycia; to kulturowy archaizm, „demoniczna namiętność”, wobec czego „powinno tak jak niewolnictwo trafić do lamusa historii”. W 2020 roku, piętnaście lat później, kontynuując dzieło Władimira Borejki, oddaję do rąk czytelników pracę zbiorową pod moją redakcją, zatytułowaną Etyczne potępienie myślistwa. Do współpracy zaprosiłam wybitnych polskich badaczy: etyków, psychologów, pedagogów, prawników i biologów, reprezentujących różne ośrodki akademickie. Teza tej książki jest zdecydowanie ‒ i mocno ‒ postawiona, podobnie jak to uczynił Borejko, i ma związek z fundamentalną zasadą moralną – aksjologiczno-normatywną podstawą naszej kultury: „dobro pochwalaj, a zło potępiaj”. Nie bądźmy bierni, nie przechodźmy obojętnie wobec cudzej krzywdy, zarówno ludzkiej, jak i zwierzęcej. Albowiem, jak pisał filozof Edmund Burke, „złu wystarczy, aby dobrzy ludzie nic nie robili”. Tym samym naszą moralną powinnością powinno być aktywne sprzeciwianie się okrucieństwu czynionemu nie tylko ludziom, ale również zwierzętom, i potępianie sprawców, ponieważ brak naszej negatywnej reakcji wzmacnia ich niegodziwość. Do tej fundamentalnej zasady moralnej odwoływał się między innymi Albert Schweitzer ‒ jeden z najwybitniejszych etyków, działacz społeczny i lekarz, laureat Pokojowej Nagrody Nobla z 1952 roku. Według Schweitzera, myślistwo w czasach współczesnych jest przejawem zła w czystej postaci i należy o tym głośno mówić oraz głośno ten proceder krytykować. Pisał o tym również polski teolog i etyk, ks. prof. Tadeusz Ślipko, według którego współczesne myślistwo o charakterze hobbystycznym „uchybia godności człowieka jako osoby i z tego powodu należy je zakwalifikować do kategorii działań moralnie nagannych”. Traktuję te słowa jako moralny imperatyw ‒ stąd pomysł na książkę i jej etyczne przesłanie. dr hab. Dorota Probucka, prof. UP

Sześć odcieni czerni. Szkice o klasykach powieści noir

Piotr Stasiewicz

Książka Sześć odcieni czerni. Szkice o klasykach powieści noir jest, w zamierzeniu autora, uzupełnieniem istotnej luki w polskim literaturoznawstwie, jaką jest brak naukowej refleksji nad zjawiskiem znanym jako powieść noir. Stosowane w Polsce od kilkudziesięciu lat określenie „czarny kryminał” jest z jednej strony mylące, z drugiej niemające swego odpowiednika w żadnym innym języku, z trzeciej zacierające związek tej literatury z filmem noir, z czwartej wreszcie nieoddające istoty samego zjawiska. Proponowane tu szkice dotyczą sześciu najważniejszych przedstawicieli prozy określanej mianem noir w literaturze amerykańskiej, którzy swoje utwory napisali i wydali między 1929 i 1960 rokiem. Są to Dashiell Hammett, James M. Cain, Raymond Chandler, Cornell Woolrich, David Goodis i Jim Thompson. Każdy w nich w indywidualny sposób przedstawiał wizję świata i kreował swoich bohaterów, współtworząc tym samym zjawisko, które określamy dziś jako prozę noir. Zawartym w niniejszej książce szkicom poświęconym autorom uznanym od lat za klasyków literatury kryminalnej, Hammettowi, Cainowi i Chandlerowi, towarzyszą analizy dotyczące mniej znanych twórców, Woolricha, Goodisa, Thompsona, mających – szczególnie na gruncie polskim – status pisarzy zapomnianych, nieczytanych i nietłumaczonych, a których wkład w zjawisko literatury noir trudno jednak przecenić. Od autora   Piotr Stasiewicz (ur. 1974) – wykładowca literatury na Uniwersytecie w Białymstoku, autor książek Poezja Tomasza Kajetana Węgierskiego (2012), Między światami. Intertekstualność i postmodernizm w literaturze fantasy (2016) oraz artykułów poświęconych literaturze XVIII wieku, współczesnej fantastyce i historii gier komputerowych.