Istnienie i umysł. Studium podstaw filozofii George'a Berkeleya

Piotr Szałek

Przedmiotem książki jest historycznofilozoficzna charakterystyka Berkeleyowskiej "nowej zasady", tj. twierdzenia egzystencjalnego "esse est percipi aut percipere" - "istnieć to być spostrzeganym lub spostrzegać", stanowiącego fundament jego systemu filozoficznego. W książce zastosowano metodę wewnętrznej analizy doktryn filozoficznych wypracowaną przez Etienne'a Gilsona i Stefana Swieżawskiego, posiłkując się również teorią typów idealnych Maxa Webera. Wbrew dominującej epistemologicznej interpretacji filozofii Berkeleya podkreślono znaczenie metafizycznego wymiaru Berkeleyowskiej "nowej zasady" i w tym duchu zaproponowano rekonstrukcję jej źródeł, założeń i argumentów. Kluczową rolę w przeprowadzonych rozważaniach odegrały analizy Philosophical Commentaries - notatnika filozoficznego Berkeleya. Pozwoliły one na określenie najbliższego kontekstu intelektualnego jego koncepcji, sprecyzowanie etapów rozwoju jego myśli oraz uchwycenie zasadniczej roli "nowej zasady" i wpływów kartezjanizmu (zwłaszcza Rene Descartes'a i Nicolasa Malebranche'a) oraz pokartezjańskiego sceptyka Pierre'a Bayle'a. Zasadnicze rezultaty książki sprowadzają się do: 1) sformułowania spójnej ontologicznej interpretacji filozofii Berkeleya, która za podstawę bierze Philosophical Commentaries i "nową zasadę"; 2) zakwestionowania zasadności klasyfikowania Berkeleya jako przynależącego w pełni do tradycji empirystycznej i 3) sproblematyzowania kategorii racjonalizmu i empiryzmu w odniesieniu do historii filozofii siedemnastego i osiemnastego wieku.

Poszukiwanie realności. Światopogląd polskiej prozy modernistycznej

Jerzy Franczak

Poszukiwanie realności to, w pierwszym rzędzie, szeroko zakrojona charakterystyka modernizmu. Przedstawia się on jako scalona sprzecznościami, złożona i dynamiczna formacja, której istotę określają dylematy poznawcze. Książka zawiera jednak przede wszystkich wszystkim cztery rozbudowane interpretacja: Pałuby Karola Ikrzykowskiego, Pamiętnika z okresu dojrzewania Witolda Gombrowicza, Sanatorium pod Klepsydrą Brunon Schulza oraz Wykładu profesora Mmaa Stefana Themersona.  

Bliscy nieznajomi. Górnośląskie pogranicze w polskiej i niemieckiej prozie współczesnej

Kornelia Ćwiklak

Pogranicze jest bardzo ważną kategorią badawczą we współczesnych naukach humanistycznych. Zachodnie pogranicze Polski (podobnie jak dawne Kresy Wschodnie) okazało się ziemią niezwykle urodzajną dla literatury, i to po obu stronach linii granicznej. Takim obszarem jest też Górny Śląsk z Gliwicami.  Złożona problematyka Górnego Śląska jako terenu etnicznego, kulturowego i językowego pogranicza, które w XX w. kilkakrotnie stawało się punktem zapalnym europejskiej polityki, została wszechstronnie przedstawiona w epickiej panoramie Horsta Bienka. Literatura polska natomiast rzadko podejmowała skomplikowaną tematykę sytuacji historycznej regionu i nie dostrzegała jego współczesnego położenia. Tym wyraźniej rysuje się zmiana, jaka nastąpiła w latach 90-tych, gdy pojawiło się sporo związanych z regionem wartościowych tekstów literackich o charakterze autobiograficznym. Górny Śląsk stał się dzięki nim pełnoprawną literacką małą ojczyzną. Bliscy nieznajomi to praca komparatystyczna, której celem jest porównanie obrazu górnośląskiego pogranicza wykreowanego we współczesnej literaturze polskiej i niemieckiej. Tetralogia gliwicka Horsta Bienka jest tu punktem odniesienia dla utworów należących do polskiej prozy najnowszej. Natomiast rzeczywistość kulturowa, społeczna i historyczna regionu gra rolę tertium comparationis.  Dzięki książce Kornelii Ćwiklak okazuje się, że Gliwice, to niepozorne i niepoetyczne miasto, doczekało się swego literackiego obrazu, choć nie jest on na skalę wielkich mitów Rzymu lub Paryża. Jednocześnie bardzo trafnie wyeksponowany został łączący wszystkich omawianych pisarzy wątek problematyki inicjacyjnej i kontekst autobiograficzny. Autorka odkryła temat ważny, dotąd nie opracowany, przedstawiła go w sposób  bogaty i kompetentny. Trzeba też cenić, że wybrała materiał w sposób zapewniający wielostronny ogląd problemu, a zarazem zachowała spoistość wywodu. Zasługą nie do przecenienia jest połączenie materiału należącego do dwu literatur: polskiej i niemieckiej, co nadaje pracy wyjątkową wartość poznawczą.    prof. dr hab. Małgorzata Czermińska   Kornelia Ćwiklak – literaturoznawczyni, adiunkt na Wydziale Pedagogiczno-Artystycznym w Kaliszu Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Absolwentka poznańskiej polonistyki i germanistyki. Stopień doktora nauk humanistycznych uzyskała na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej UAM. Zajmuje się problematyką pogranicza, komparatystyką, polsko-niemieckimi relacjami w literaturze współczesnej oraz translatologią. Publikowała m. in. w "Pamiętniku Literackim", „Roczniku Komparatystycznym”, "Kresach", "Polonistyce", "Opcjach", "Toposie" oraz licznych tomach pokonferencyjnych. Przygotowała numer „Polonistyki” poświęcony baśni we współczesnej kulturze (nr 9/2012).  

Mieczysław Treter - estetyk, krytyk sztuki oraz "szara eminencja" międzywojennego życia artystycznego w Polsce

Diana Wasilewska

Książka jest pierwszą w Polsce publikacją monograficzną poświęconą szerokiej działalności kulturalnej i publicystyczno-badawczej Mieczysława Tretera – wybitnego, acz dziś niemal zapomnianego estetyka, krytyka sztuki, muzealnika i kuratora, aktywnego przede wszystkim w okresie międzywojennym. Autorka gruntownie odtwarza jego system estetyczny, wyrosły w dużym stopniu na postromantycznej myśli o sztuce, próbując jednocześnie włączyć wypowiedzi krytyczne Tretera w oś sporów o pryncypialne kwestie artystyczne epoki. Analizuje przy tym nie tylko jego zmieniające się poglądy odnośnie do sztuki czy samej krytyki, ale również specyfikę języka krytycznego, tj. stylistyczno-retoryczne ukształtowanie dyskursu. Omawia wreszcie działalność organizatorsko-wystawienniczą Tretera, wraz z jej recepcją w ówczesnej prasie polskiej i zagranicznej, przybliżając tym samym kulisy artystycznej sceny tamtych lat – widzianej jako pole ścierających się tendencji oraz walki o dominację w świecie sztuki.   "Jest to praca niewątpliwie pionierska i w takim ujęciu wręcz wyjątkowa, ponieważ odbiega daleko od tradycyjnej biografii i zmierza w stronę bardzo kompetentnej i źródłowo udokumentowanej analizy rozległego obszaru naszej krytyki tego okresu. (…) Mieczysław Treter jawi się tu jako spiritus movens większości działań instytucjonalnych związanych chociażby z propagandą sztuki polskiej poza granicami, ale przede wszystkim jako „krytyk środka”, próbujący godzić (…) Scyllę sztuki i krytyki konserwatywnej z Charybdą nowoczesności". Z recenzji prof. dr. hab. Waldemara Okonia   Dr Diana Wasilewska – historyk i krytyk sztuki (UAM), polonistka (UMK), absolwentka podyplomowego studium Laboratorium Reportażu (UW). Autorka monografii naukowej poświęconej krytyce artystycznej międzywojnia Przełom czy kontynuacja? Polska krytyka artystyczna 1917–1930 wobec tradycji młodopolskiej (2013), współautorka książki Lekcja historii Jacka Kaczmarskiego (2012), stypendystka Fundacji Lanckorońskich (2009), kierownik grantu NCN. W badaniach naukowych zajmuje się przede wszystkim krytyką artystyczną dwudziestolecia międywojennego, ze szczególnym uwzględnieniem retorycznego aspektu jej języka. Pracuje na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. 

W stronę metafizyki. Pisma Wybrane, tom I

Władysław Stróżewski

Pierwszy tom wydawniczej serii Pisma Wybrane prof. Władysława Stróżewskiego inicjowany przez Wydawnictwo "Universitas", zatytułowany W stronę metafizyki, pod redakcją prof. Sebastiana Kołodziejczyka, studenta i ucznia Profesora Stróżewskiego, ma gwarancję najwyższej jakości edytorskiej i redaktorskiej, bo merytoryczna jest oczywista. Zostały tu zebrane teksty znane, pochodzące z książki Istnienie i sens, i te mniej znane lub wcale nieznane, pochodzące z niepublikowanych wcześniej manuskryptów. Władysław Stróżewski należy do grona najwybitniejszych polskich uczonych-filozofów, którego pisma i wywiady są uważnie czytane i podziwiane za rzadką umiejętność formułowania fundamentalnych pytań i wyjątkową wnikliwość udzielania na nie odpowiedzi. To jest forma jego etosu bycia człowiekiem i postać jego istnienia. W Ontologii dał temu metafizyczny wyraz: "Doświadczenie istnienia jest jak oddech: nie zastanawiamy się nad nim, póki normalnie oddychamy, tak samo jak nie zastanawiamy się nad naszym byciem, póki nie pomyślimy, że wcale nie jesteśmy z nim w sposób konieczny związani. Jeśli przeniknie nas na chwilę trwoga nieistnienia, zaczynamy nie tyle może rozumieć, ile odczuwać, co znaczy być". Z recenzji prof. dr. hab. Leszka Sosnowskiego

Obraz płynny. Georges Didi-Huberman i dyskurs historii sztuki

Andrzej Leśniak

Teksty Georgesa Didi-Hubermana, współczesnego francuskiego teoretyka obrazu, poświęcone są krytyce historii sztuki. Odnoszą się do jej ukrytych, często nieświadomie przyjmowanych założeń, a przed wszystkim do przenikającego ją "tonu pewności", który przesłania problematyczność stosowanych w ramach dyscypliny modeli epistemologicznych. Obraz płynny. Georges Didi-Huberman i dyskurs historii sztuki jest genealogiczną analizą propozycji francuskiego teoretyka. Na podstawowym poziomie chodzi o zbadanie relacji zachodzących między budowanym przez niego modelem dyskursywnym i językami, do których nawiązuje: specyficznie rozumianą i wykorzystywaną psychoanalizą oraz tekstami Waltera Benjamina i Aby Warburga. Stawką tego przedsięwzięcia nie jest jednak tylko refleksja nad pochodzeniem czy źródłem tekstualnym projektu Georgesa Didi-Hubermana. Celem Obrazu płynnego jest analiza i dookreślenie konkretnych figur dyskursu umożliwiających przemyślenie historii sztuki jako dyscypliny. Najważniejsze z nich - obraz senny, anachronizm i przetrwanie - odsyłają do takiego sposobu mówienia o wizualności, który opisuje jej złożoność formalną i czasową. Pozwalają tym samym na rekonstrukcję historii sztuki dzięki odwołaniu do innych dyscyplin wiedzy albo języków teoretycznych. 

Polskie piekło. Literackie biografie zdrajców targowickch: Stanisława Szczęsnego Potockiego, Franciszka Ksawerego Branickiego i Seweryna Rzewuskiego

Iwona Węgrzyn

Podjęta próba odtworzenia kształtu utrwalonych w literaturze pięknej biografii targowiczan nie pragnie odpowiedzieć na pytanie: czy zdrada została popełniona i na ile wydany osąd historii jest prawomocny. Rezygnacja z historycznych i prawnych rozważań nad znaczeniem i skutkami działań przywódców konfederacji 1792 roku otwiera bowiem niezwykle ciekawe dla historyków literatury pole refleksji nad modelami postrzegania zdrady, zakorzenionymi w zbiorowej wyobraźni Polaków dziewiętnastego stulecia. Pozostawiając historykom badanie prawdy o ludziach i zdarzeniach, znaczących kres Pierwszej Rzeczypospolitej, warto może przyjrzeć się literackim portretom targowiczan jako świadectwu reakcji twórców, stojących wobec naruszonego przez zdradę ładu. Ich dramatyczne pytania: kim byli przeklęci przez naród hersztowie targowiccy, co popchnęło ich ku zdradzie, i wreszcie, jaka spotkała ich kara, zdają się wiele mówić o atmosferze tamtych naznaczonych piętnem tragizmu dyskusji, wiele mówić także o samych ich uczestnikach.

Słownik terminologii wojskowej niemiecko-polski i polsko-niemiecki, tom I i II

Piotr Mikietyński

Słownik terminologii wojskowej polsko-niemiecki i niemiecko-polski - zawierający kluczowe pojęcia z zakresu wojskowości i techniki wojskowej - jest próbą wyjścia naprzeciw oczekiwaniom dużej liczby osób zainteresowanych terminologią wojskową. Brak dokładnej znajomości polskich czy niemieckich określeń z tej problematyki często utrudnia lekturę opracowań z zakresu wojskowości. Autor starał się zawrzeć w Słowniku przede wszystkim terminy z zakresu wojskowości XX wieku. Nie mógł jednak pominąć kluczowych pojęć używanych w dobie nowożytnej. Swoiste wyzwanie badawcze stanowiło dążenie do ujęcia w publikacji określeń używanych w trzech armiach: austriackiej (austro-węgierskiej), niemieckiej czy szwajcarskiej. Utrudnieniem było niekiedy znalezienie odpowiedniego polskiego znaczenia czy - odwrotnie - niemieckiego odpowiednika dla określeń typowych dla polskiej terminologii wojskowej. "Koncepcję wydania niemiecko-polskiego oraz polsko-niemieckiego słownika terminologii wojskowej należy uznać za w pełni uzasadnioną. Szczególnie dla języka polskiego istotne były i nadal są terminy pochodzenia niemieckiego, które w znacznym stopniu zostały zaadaptowane (często w postaci daleko idących oboczności) do rodzimej terminologii wojskowej. Wieloletnie kontakty, w tym także krwawe konflikty, z wojskami państw niemieckich/niemieckojęzycznych (Niemcy, a wcześniej Prusy, Austria, Saksonia) spowodowały nie tylko import znacznej części fachowego słownictwa, lecz także konieczność zrozumienia trudnych, a często niejednoznacznych niemieckich terminów wojskowych. [...] recenzowany słownik jest bez wątpienia bardzo wartościową pomocą dla historyków oraz znawców i badaczy wojskowości czasów współczesnych". Z recenzji prof. dr. hab. Michała Baczkowskiego, Uniwersytet Jagielloński dr hab. Piotr Mikietyński - adiunkt w Instytucie Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zainteresowania badawcze koncentrują się na historii wojskowości Europy Środkowo-Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem pierwszej i drugiej wojny światowej.