Skrypty losu

Joanna Ślósarska

Tematyczną i konstrukcyjną dominantą omawianej książki jest pojęcie losu, które – zdaniem Joanny Ślósarskiej – lokowane jest pośród takich terminów jak: ryzyko, szansa, kalkulacja, bezpieczeństwo, fatalizm, fortuna, momenty przełomowe, ekspertyza, przewidywalność, strategie planowania życia […] Określając skrypt losu mianem „realnie funkcjonującego planu życia” Autorka omawianej książki wskazuje na dwojaki ruch/kierunek działania owego skryptu: ruch wstecz (powtórzenie do tyłu, wspomnienie, przypomnienie), aktualizujący kulturowe zasoby przeszłości, wzory wypracowane i utrwalone przez tradycję oraz ruch do przodu (powtórzenie progresywne), na mocy którego dokonuje się podbój („kolonizacja”) przyszłości […]. Zasada kompozycyjna książki prof. Joanny Ślósarskiej wynika z kierunku kulturowej, ale i osobistej podróży intelektualnej; przemieszczania się od archaicznych światów ewokowanych przez polskie baśnie, poprzez kosmogoniczne mity, wieloświaty, a także poprzez duchowe obszary wyznaczone twórczymi poszukiwaniami Gao Xingjiana, Aleksandra Skriabina i ekstatycznym misterium św. Teresy od Jezusa.

Twarze Draculi i inne pre-teksty metafizyczne. Zbiór studiów, szkiców i esejów

Dorota Samborska-Kukuć

Zaproponowane przez Autorkę odczytania dzieł literackich i filmowych są interpretacyjnymi perełkami. Zadziwiają precyzją wywodu, prowokują do myślenia, urzekają barwnością stylu – tak że trudno się od lektury oderwać. Samborska-Kukuć zdaje się „zarażać” czytelnika swoją pasją badacza, tropiciela sensów ukrytych (czy naddanych), archeologa i detektywa w jednym. Imponujące, a zarazem inspirujące jest zwłaszcza jej przywiązanie do detalu. (…)  Druga rzecz warta podkreślenia to umiejętność uruchamiania na potrzeby swojego wywodu różnych tradycji, kontekstów. Połączenie miłości i śmierci, gry z podświadomością, poszukiwanie tożsamości, rozpoznawanie losu czy przeznaczenia, balansowanie na granicy snu i jawy, dziwność bytu są w rozumieniu Autorki jakimś składnikiem, a może nawet esencją życia, kondycji człowieka w świecie, dlatego pojawiają się i powracają w sztuce od początku jej istnienia. (Z recenzji prof. Renaty Stachury-Lupy) Fragmenty Pre-teksty metafizyczne powstawały etapami i są pokłosiem prowadzonych przeze mnie konwersatoriów. Najpierw o inkarnacjach sobowtórowych, później rozszerzonych i realizowanych pod znakiem metafizyki – będącym rodzajem weta wobec dookolnej bezrefleksyjności – jako Poważne i niepoważne gry sztuki z metafizyką. Podczas tych zajęć wspólnie staraliśmy się rozpoznawać ponawiane i odnawiane w kulturze idiomy lub fenomeny niepokojów metafizycznych. Mam ogromną nadzieję, że jedną z najważniejszych refleksji postquam stało się przekonanie, że istota ludzka to coś więcej niż fizyczność, że to konstrukt znacznie wyższy i pełniejszy, przekraczający percepcję dostępną zmysłami i rozumem. I nie o dociekanie rozstrzygających odpowiedzi chodzi, to bowiem wywołałoby bezsilność, a nawet acedię, ale o pytania, które otwierają człowieka na rzeczywistość – tę jawną i tę ukrytą. Niezwykle wymowne są dwie sceny filmu: podczas próby chóru męskiego i podczas przesłuchania Weroniki przez akompaniatorkę i dyrygenta. W pierwszej – co szczególne – Weronika wyśpiewa frazę znaczącą: è conducemi Appollo, stanowiącą rodzaj jej credo. Piękny głos muzykalnej dziewczyny nie ujdzie czujnemu uchu Pstrokatej (w tej roli, co znamienne – swojej ostatniej – wystąpiła Kalina Jędrusik). Wypowiedziana przez nią jedna z najbardziej sugestywnych kwestii: „Pani ma głos… pani ma dziwny głos”, w której „gra” zarówno tembr jej głosu, jak i spojrzenie – zatroskane, a zarazem jakby profetyczne, zostanie rozwinięta w scenie drugiej, w której akompaniatorka będzie już tylko patrzeć. I w tym spojrzeniu jest smutek i podziw, i zachwyt, a zarazem zgoda na nieuchronne. Głos Weroniki jest bowiem głosem idealnym, stworzonym do opery, która ma zostać wystawiona, a jej śmierć poświadczy i przypieczętuje doskonałość dzieła. Lost Highway to właśnie fragment. Rozbite lustro, które ktoś chce złożyć, by przypomniało sobie swą dawną funkcję – odbijanie obrazu. Ale niektóre odłamki, rozpryskując się, uległy rozproszeniu, zagubiły się, zapodziały i teraz zwierciadło ma strukturę nieciągłą i fragmentaryczną. Jest popękane i pokazuje rzeczywistość uszkodzoną, rozczłonkowaną. Oglądając Lost Highway, trzeba mieć świadomość, że Lynch pokazuje tylko pewne, wyjęte z kontekstów części, a części te mogą stać się inspiracją do stworzenia całości, w której wszystkie elementy powinny jakoś się ułożyć, być wzajem przyległe. Nierzadko tworzy Lynch pozornie logiczne ciągi zdarzeń, wynikające z siebie obrazy czy dialogi. To pozór, pułapka, ślepy trop. Jakże bowiem zaufać narratorowi-Madisonowi, który zapamiętuje przeszłość nie tak, jak się wydarzyła, ale po swojemu. Cierpi ponadto na rodzaj amnezji, więc ciąg skojarzeń i przypomnień, rozpaczliwych i zdeterminowanych, jest szczególnie rwącym strumieniem świadomości, wynikiem rozpadu związku skutków i ich przyczyn.

Literatura obozowa w jej funkcji ‘oral history\' a propaganda PRL

Marek Ostrowski

Dzieła literatury obozowej, będąc częścią systemu kultury, reprezentowanego w realnym życiu politycznym przez instytucje PRL, dostarczały systemowi społecznemu niepodważalnych w swej istocie wartości. Życie przeciwko śmierci, niewinność przeciwko zbrodni. Postawy te jednakże zamieniają się na role w systemie, który był w stanie zręcznie manipulować składanymi mu niejako w ofierze aktami afirmacji życia w sytuacji konfrontacyjnej z najcięższą ze zbrodni. Niniejsza praca nie ma ambicji omówienia wielkiej liczby pozycji literatury obozowej, jaka ukazała się w PRL, w sposób kompletny. Ogranicza się do wybranych utworów literackich autorów mniej znanych, wychodząc od pojęcia ‘oral history’. Literatura obozowa rozumiana jest w niniejszej publikacji jako zapis swojego rodzaju świadectwa ludzkiego i historycznego, a nie w pierwszym rzędzie w kategoriach dzieła sztuki. Dla autora interesujące jest zwłaszcza zaobserwowanie równoległości zjawisk oddziaływania propagandowego instytucji władzy w PRL i reakcji na tę propagandę środowiska literackiego czy osób aspirujących do przynależności do tego środowiska.

Od emancypacji do feminizmu. "Ster" jako postępowe pismo kobiece przełomu XIX i XX wieku

Daria Domarańczyk

Tematem książki jest pierwsze polskie czasopismo feministyczne – „Ster”, które ukazywało się we Lwowie w latach 1895–1897, a następnie, po reaktywacji, w Warszawie od 1907 roku do wybuchu pierwszej wojny światowej. Rozważania obejmują historię tytułu, dziennikarzy i współpracowników pisma oraz znajdujące się w nim formy wypowiedzi. Czasopismo uznać należy za przełomowe dla rodzimego i światowego ruchu kobiecego, a także dla historii prasy. „Ster” był tytułem radykalnym w swej treści, ale jednocześnie, jak na ówczesne czasy i warunki, bardzo postępowym. Sięgał do tradycji Entuzjastek skupionych wokół Narcyzy Żmichowskiej oraz takich pism, jak: „Pierwiosnek”, „Pielgrzym” i „Przegląd Naukowy”.

Spotkania dziennikarstwa i literatury

Barbara Bogołębska

“Refleksja nad słowem jest przedmiotem zebranych w tomie szkiców, w których literackość splata się z dokumentaryzmem. […] Rozważaniom nad dyskursem medialnym towarzyszy w tomie namysł nad sztuką pisania oraz retoryką (np. topika, retoryczne środki ekspresji), stylistyką (np. idiostyle, style gatunkowe) i genologią form tekstowych (np. mikroformy, dziennikarsko-literackie hybrydy gatunkowe, formy kolażowe, biografie). Wśród analizowanych gatunków dominują felietony i reportaże. Są też teksty reprezentujące kulturę agonistyczną, opartą na współzawodnictwie i rywalizacji” (fragment Wstępu). Barbara Bogołębska jest literaturoznawcą i medioznawcą, w latach 1971–2019 pracowała w Uniwersytecie Łódzkim, pełniąc m.in. funkcję kierownika Katedry Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej. Jest autorką siedmiu monografii (Tradycje retoryczne w stylistyce polskiej. Narodziny dyscypliny – 1996; Studia o retoryce i stylistyce – 2001; Między literaturą i publicystyką – 2006; Konteksty stylistyczne i retoryczne – 2006; Od tradycji do nowatorstwa, od transgresji do adaptacji na wybranych przykładach literackich i publicystycznych – 2013; Retoryka, genologia i stylistyka tekstów literackich i dziennikarskich – 2015; Współczesne gatunki i style wobec tradycji retorycznej – 2018); współautorką podręcznika Retoryka i jej zastosowania – 2016, wieloletnią redaktor naczelną czasopisma „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, a także współredaktorką ośmiu monografii zbiorowych oraz autorką ok. 200 publikacji w czasopismach i monografiach wieloautorskich.

Jak rekonstruować biografię i jak opisać twórczość XIX-wiecznego pisarza minorum gentium? (metodologia, źródła, struktury narracji). Skrypt akademicki

Dorota Samborska-Kukuć

Skrypt przeznaczony jest dla studentów i doktorantów, którzy zamierzają napisać dysertację poświęconą zapomnianemu, mało znanemu lub nawet wcale nieznanemu pisarzowi. Przeznaczony jest dla tych, którzy czują powinność wskrzeszenia takiego twórcy, a zarazem sprzeciw wobec skazania go na nieobecność w historii literatury. Przeznaczony jest dla miłośników wszelkich bibliografii, kryjących tajemnice życiorysów i dzieł, mających swoją krótką chwilę w dziejach literatury. Przeznaczony jest dla tych, którzy z lubością wczytują się w „Korbuty” czy „Estreichera”. Dla tych, którzy wolą strychy od salonów, tajemnicze ogrody od uładzonych pejzaży, tamtą od tej strony lustra, przeszłość od przyszłości, dla tych, którzy nie boją się starych rękopisów i pożółkłych szpargałów, przeciwnie – czują dreszcz emocji obcowania z tajemnicą, z unikatowymi dokumentami odsłaniającymi skrawki czyjegoś, dawno minionego życia. (fragment).  

Inamorato i superstitius - o melancholii miłosnej i religijnej w literaturze

Anna Jasik

Tematem książki jest zjawisko melancholii, ze szczególnym uwzględnieniem jej dwóch odmian, a mianowicie – melancholii miłosnej i religijnej, oraz zjawisk, które bardzo często im towarzyszą tj. acedii, rozpaczy i samounicestwienia. Książka składa się z dwóch części. Pierwsza dotyczy melancholii miłosnej, druga – religijnej. Każda z nich rozpoczyna się omówieniem zjawiska, które w dalszej części pracy będzie przedstawione już na konkretnych przykładach literackich.

Etyka w komunikacji

Grażyna Habrajska (red.)

Prezentowana publikacja to zbiór prac dedykowanych przez uczniów i przyjaciół prof. dr hab. Jadwidze Puzyninie. Wybitni badacze z wielu ośrodków naukowych problemy etyczne naświetlili z punktu widzenia różnych zagadnień badawczych. Poruszono m.in. problem etycznych i nieetycznych zachowań językowych, sprzeczności aksjologicznych, pozornej argumentacji, etyki ekspresji czy kultury cyfrowej.