Systemy medialne w dobie cyfryzacji. Kierunki i skala przemian

red. Zbigniew Oniszczuk

Cyfryzację zauważamy przede wszystkim w skali mikro. Niemal każdy z nas korzysta już z telewizji cyfrowej, wiemy o zaletach tabletu czy nowoczesnej komórki, często szukamy potrzebnych informacji lub opinii w internetowej sieci. Nie dostrzegamy jednak zazwyczaj przeobrażeń w skali makro, w skali państw czy nawet całego globu. Niniejsza praca zbiorowa obrazuje systemowe skutki procesu cyfryzacji w funkcjonowaniu mediów masowych w różnych krajach. Zawarte w niej fakty, dane statystyczne, uwagi czy refleksje kierowane są zarówno do naukowców rozpatrujących różne aspekty komunikowania masowego, jak i studentów różnych kierunków związanych z dziennikarstwem i komunikacją społeczną. Metodologicznym spoiwem prowadzonych w tej pracy rozważań jest podejście systemowe, pozwalające na uchwycenie różnych zależności i prawidłowości występujących w analizowanych fragmentach różnych narodowych systemów medialnych. Współcześnie trudno bowiem o całościowe i kompleksowe spojrzenie na poszczególne systemy medialne, jako że dokonujące się przeobrażenia komunikowania masowego pociągają za sobą ogrom spraw i problemów, wymagających szerokiej perspektywy badawczej o interdyscyplinarnym charakterze. Jednakże próba systemowego ujęcia podjętej problematyki daje szansę wskazania zarówno czynników sprawczych, jak i konsekwencji procesu cyfryzacji zmieniającego współczesne media masowe. Recenzja książki ukazała się na stronach czasopisma internetowego „Sprawy Nauki” nr 3 (208) marzec 2016.

Opowieści nowoczesne

Filip Mazurkiewicz

Przede wszystkim, książka podejmuje problem wzajemnych relacji między dziewiętnastowieczną nowoczesnością, pojmowaną jako dynamiczna i wieloaspektowa formacja kulturowo-społeczno-ekonomiczna a literaturą polskiego pozytywizmu i modernizmu. W książce podjętych zostaje także szereg analiz i interpretacji mniej lub bardziej kanonicznych tekstów literackich reprezentatywnych dla wspomnianych epok. Zazwyczaj są to krótkie formy prozatorskie, czasem jednak pojawiają się też powieści. Książka przynosi lektury tekstów Orzeszkowej, Prusa, Konopnickiej, Reymonta, Berenta i innych. W sensie teoretycznym, książka porusza się wokół takich konstrukcji, jak semanaliza Rolanda Barthes’a, dekonstrukcja, czy biopolityka definiowana wedle lekcji Michela Foucault i Giorgio Agambena. Publikacja adresowana jest w pierwszej kolejności do badaczy literatury i kultury dziewiętnastego wieku, jednak nie tylko, ponieważ ambicją jej jest także chęć kolejnego (ponownego) zdefiniowania polskości, takiej polskości, której ślady i reperkusje obserwować możemy do dziś.

Obraz Hannibala w literaturze antycznej

Patrycja Matusiak

Niniejsza praca jest próbą zbadania obrazu Hannibala istniejącego w literaturze antycznej. Obraz ten można podzielić na trzy podobrazy. Hannibal dla Rzymian jest przede wszystkim Punijczykiem, następnie wrogiem i w dalszej kolejności wodzem. Nacechowanie poszczególnych etapów postrzegania zmienia się od negatywnego po wręcz pozytywny. Hannibal jako Punijczyk opisany w rozdziale pierwszym "Hannibal Poenus" to obcy, spadkobierca Fenicjan, przeciwieństwo "typowego" Rzymianina, obdarzony zestawem cech kontrastujących z rzymskimi. Ważne jest tu rozróżnienie między negatywnym terminem "Punijczyk", a całkiem neutralnym i w niektórych kontekstach wręcz pozytywnym "Kartagińczyk". Ten fragment obrazu Hannibala został poddany największej typizacji i podatny był na wszelkie manipulacje. Hannibal-wróg omówiony w rozdziale drugim "Hannibal hostis" to człowiek okrutny i budzący strach, bardzo często wykorzystywany jako retoryczne "exemplum". Podobraz wodza zanalizowany w rozdziale trzecim "Hannibal dux" bazuje zaś na roztropności, przemyślności i doświadczeniu, co często stanowiło podstawę porównania z Hannibalem, pełniącego zazwyczaj funkcję laudacyjną. Owe porównania stanowią osobną kategorię, budującą obraz Kartagińczyka, w ramach której można wyróżnić koncept "Hannibal Romanus" czy też "novus Hannibal", przedstawioną w rozdziale czwartym "Alter Hannibal". Obraz Hannibala różni się w zależności od rodzaju literatury – poezja posługiwała się swobodniej niż historiografia osobą Kartagińczyka – oraz czasu powstania. U schyłku republiki akcentowano podobraz wroga, w czasach Augusta Punijczyka, a w epoce cesarstwa wodza. Praca adresowana jest do osób zainteresowanych historią i literaturą starożytną – filologów klasycznych i historyków starożytności.

"Studia Etnologiczne i Antropologiczne" 2014. T. 14: Globalizacja jako wyzwanie dla zachowania i upowszechniania dziedzictwa kulturowego w Europie Środkowo-Wschodniej

red. Halina Rusek, red. Jacek Szczyrbowski

Wiedza o procesie globalizacji, jego kierunkach i skutkach jest niespójna, rozproszona, a sam termin globalizacja różnie rozumiany i interpretowany. Nie jest zatem łatwo połączyć ze sobą globalizację oraz dziedzictwo kulturowe, jednak autorzy przyczynków zawartych w kolejnym tomie „Studiów Etnologicznych i Antropologicznych” postanowili tę trudność pokonać. Globalizacja jest poważnym wyzwaniem dla dziedzictwa kulturowego. Jeden aspekt tego wyzwania to oczywiste zagrożenie w postaci najważniejszego mechanizmu globalizacji, czyli homogenizacji, powszechnej dążności do ujednolicenia i uproszczenia wszelkich treści, w tym treści z zakresu kultury. Drugi aspekt to szansa na wprowadzenie dziedzictwa kulturowego – narodowego i lokalnego – w globalny obieg wiedzy o świecie, a więc w obieg dający niepowtarzalną możliwość zaistnienia na skalę ogólnoświatową. Publikacja skierowana jest przede wszystkim do etnologów, socjologów, kulturoznawców, ale także osób zajmujących cię na co dzień upowszechnianiem dziedzictwa kulturowego. W pracy podjęta została m.in. tematyka wpływu globalizacji na tożsamość człowieka, przedstawiono rolę upowszechniania dziedzictwa kulturowego w globalnej rzeczywistości oraz ukazano przemiany jakie dotykają dziedzictwo kulturowe w dobie globalizacji.

Od surrealizmu do poezji symbolu. Tendencje artystyczne w twórczości poetyckiej Janusza Stycznia

Aleksandra Zasępa

Monografia poświęcona jest twórczości poetyckiej Janusza Stycznia, którego poezja uznawana jest przez wielu krytyków i badaczy za jedyną świadomą kontynuację programu surrealistycznego w polskiej liryce współczesnej. Poszczególne części książki zapisują nawiązania indywidualnej wyobraźni artysty do znaczeń symbolicznych i nadrealistycznych wyobrażeń (literackich, malarskich), wskazując najważniejsze dla poezji Stycznia tendencje artystyczne, które ukształtowały tę arcyciekawą lirykę. Kolejne rozdziały książki poświęcone zostały oniryzmowi i wyobraźni o wyraźnie nadrealistycznej proweniencji, przeglądowi najbardziej reprezentatywnych dla tego ruchu artystycznego wątków, tematów i motywów, korespondencji z malarstwem i dziełami plastycznymi, indywidualnym symbolom kluczom, funkcjonującym w tej przestrzeni lirycznej oraz kwestii poetyckiej twórczości Stycznia, w kontekście literackich losów polskiej wyobraźni surrealistycznej. Poezja Janusza Stycznia zatopiona w oniryczny świat sennego marzenia, pełna filozoficznych i kulturowych odwołań, rozpięta między wizjonerską metaforyką nadrealizmu a, alternatywną wobec świata przestrzenią symboliczną, jest zjawiskiem wyjątkowym, które w zaskakujący i niepowtarzalny sposób tworzy niezwykle oryginalną całość, zdumiewająco jednorodną i spójną.

Poza antropocentryzm, czyli żądanie niemożliwego? Pytania o kulturę i inne pytania w teorii społecznej i w praktyce rozmowy

Wioletta Tomala-Kania

Monografia Poza antropocentryzm, czyli żądanie niemożliwego? Pytania o kulturę i inne pytania w teorii społecznej i w praktyce rozmowy, z jednej strony, stawia w centrum uwagi człowieka i jego psychofizyczną kondycję ze szczególnym podkreśleniem jej etycznych konsekwencji dla świata i dla niego samego, ze strony drugiej, próbuje go z tego centrum wyprowadzić. Książka ma budowę trójdzielną. Rozdział 1: Kultura w teorii prezentuje zestaw podstawowych ustaleń zogniskowanych wokół kluczowego pojęcia "kultury". Rozdział 2: Kultura w działaniu stanowi zapis wywiadów pogłębionych przeprowadzonych w latach 2020˗2021 z badaczkami reprezentującymi spektrum zróżnicowanych dyscyplin badawczych: Ewa Bińczyk, Katarzyna Dembicz, Bogumiła Lisocka-Jaegermann, Joanna Ostrowska, Hanna Rubinkowska-Anioł, Jolanta Sujecka, Anna Ziębińska-Witek. W Zakończeniu zostaje wyodrębniony wątek, pojawiający się w wywiadach, ale w finale zyskujący autonomię, na którą - z całą mocą - zasługuje: posthumanistyczna (nie-antropocentryczna) wizja świata, zgodnie z którą stanowimy jeden z wielu gatunków współzamieszkujących planetę.

Społeczność w języku - język w społeczności

red. Karolina Lisczyk, Marcin Maciołek

Tematyczną osią publikacji jest komunikacja między ludźmi należącymi do grup społecznych zróżnicowanych terytorialnie, środowiskowo oraz zawodowo. Pomieszczone w tomie artykuły, choć połączone zagadnieniem wyeksponowanym w tytule, obejmują analizy zróżnicowane metodologicznie i przedmiotowo, prezentowane w ujęciu synchronicznym i diachronicznym. Autorzy tekstów podjęli namysł nad problemami sytuującymi się w obszarze historii języka (badania nad powstawaniem socjolektów), gramatyki (objaśnienie zjawisk fonetycznych w polszczyźnie Żydów), leksykologii (omówienie gwarowych nazw mieszkańców i przybyszy), dialektologii (analiza nazw terenowych jako próba odtworzenia wizerunku mieszkańców mikrowspólnot; refleksja nad funkcją polszczyzny wśród Polaków zamieszkujących tereny Bośni i Hercegowiny), pragmalingwistyki (przedstawienie językowych wykładników więzi między kibicami siatkówki; interpretacja kultury programistów w kontekście „myślenia w języku”), mediolingwistyki (opis technik budowania familiarności w programie śniadaniowym; nakreślenie wpływu języka włoskiego mówionego na komunikację prasową) czy glottodydaktyki (zarys komunikacji zawodowej w podręcznikach do nauki języka polskiego). Każdorazowo badacze dowodnie wykazali, że język stanowi istotne narzędzie służące nie tylko porozumiewaniu się, ale także budowaniu wspólnot komunikatywnych. Tom skierowany jest do wszystkich osób zainteresowanych problematyką języka i jego roli w różnych społecznościach, w szczególności zaś – do językoznawców oraz studentów kierunków filologicznych.

"Literatura środka". Kontekst słowiański

Lidia Mięsowska, red. Barbara Stempczyńska

Publikowane w zbiorze teksty są wynikiem rozważań literaturoznawców, teatrologów, medioznawców, badaczy różnych kultur słowiańskich: rosyjskiej, polskiej, ukraińskiej, chorwackiej, czeskiej, białoruskiej. Kategoria „literatura środka” porządkuje wielość i różnorodność problematyki badawczej, daje obraz skomplikowanej materii zjawiska tzw. homogenizacji twórczości oraz różnych przejawów dynamicznego współdziałania literatury elitarnej i popularnej. W ścisłym powiązaniu z analizą utworów reprezentujących tytułową kategorię autorzy prowadzą interesującą polemikę, dotyczącą definicji „literatury środka”, projektując nowe aspekty i punkty widzenia. Przy całym bogactwie podejmowanych kwestii i rozpiętości proponowanych rozwiązań metodologicznych przyjęcie w tomie ram czasowych, które wyznacza przełom ostatnich stuleci, sprawiło, że pozornie odległe koncepty spinane są klamrą powtarzających się słów kluczy (takich jak: intertekst, hybryda, gatunek, parodia), wpisujących wszystkie rozważania w kontekst ponowoczesności i postmodernistycznego myślenia o literaturze.