Literatura źródłem związków frazeologicznych. Słownik

Agnieszka Piela

Literatura stanowi jedno z najstarszych źródeł frazeologii. W polskim zasobie frazeologicznym, zresztą nie tylko polskim, występują związki wyrazowe o pisarskiej proweniencji, których korzenie sięgają starożytności. Co istotne, jest to źródło wciąż żywe i otwarte, czemu dowód dają nowe konstrukcje tego typu wchodzące w obieg społeczny. Połączenia ukształtowane pod wpływem rozmaitych tekstów literackich są słabo zbadanym wycinkiem polskiej warstwy frazeologicznej. Dotąd nie powstało opracowanie ukazujące bogactwo omawianych frazeologizmów i objaśniające ich literackie pochodzenie. Prezentowany zbiór, mieszczący w sumie 140 jednostek języka, tę lukę w polskiej leksykografii wypełnia. W książce opisane zostały połączenia odnotowane w słownikach ogólnych bądź specjalistycznych, ale i związki, które po raz pierwszy zostały ujęte w niniejszym leksykonie, np. chocholi taniec; czekać na Godota; dantejskie sceny; jądro ciemności; kafkowska sytuacja; krewni i znajomi królika; ku pokrzepieniu serc; lwia część; mała apokalipsa; Mrożek by tego nie wymyślił; rząd dusz; samotny biały żagiel; skóra i kości; smuga cienia; trzech budrysów; zew krwi. W związku z faktem, iż w rodzimej lingwistyce brakuje odrębnej nazwy utrwalonych konstrukcji o rodowodzie literackim, autorka wprowadza w pracy termin "literaturyzm" i jego typy: "literaturyzm leksykalny", "literaturyzm frazeologiczny". Podstawowym celem publikacji jest przybliżenie znaczeń i etymologii wskazanego fragmentu frazeologii. Poznanie literackiej genezy funkcjonujących obecnie związków wydaje się ważne dlatego, że motywacja wielu z nich staje się coraz mniej czytelna dla użytkowników języka polskiego, w konsekwencji może ona ulec całkowitemu zatarciu.

Kompetencje pracowników uczelni badawczych w Polsce

Barbara Kożusznik, Grzegorz Filipowicz, Olaf Flak, Katarzyna Więcek-Jakubek, ...

W książce omówiono kompetencje niezbędne do skutecznej pracy kadry badawczej oraz kadry wsparcia wraz z oceną poziomu ich rozwoju. W Europie i na świecie powoli, ale systematycznie rośnie liczba uczelni doceniających kwestię zarządzania potencjałem pracowników uczelni z wykorzystaniem koncepcji kompetencji, jednak ciągle jest to dla wielu uczelni dość nowatorskie podejście. Przedstawione w niniejszej publikacji wyniki badań potwierdzają złożoność omawianych zagadnień. W sposób szczególny dotyczy to poszukiwań zależności między kompetencjami a efektywnością na poziomie poszczególnych pracowników, zespołów badawczych (wraz ze wspierającymi ich pracownikami) jak i całych uczelni. Warto zacząć od stwierdzenia, że kompetencje społeczne stanowią znaczący komponent w zbiorze kompetencji zawodowych - zarówno kadry badawczej jak i kadry wsparcia. Można zaobserwować dość wyraźne zróżnicowanie ocen, a także występowanie różnicy między oczekiwaniami a oceną (czyli tzw. "luka kompetencyjna"). Ważne są także wnioski dotyczące nie tylko poziomu oczekiwań i ocen poszczególnych kompetencji, lecz także ich związku z efektywnością. Okazuje się na przykład, że w przypadku stanowiska asystenta największe znaczenie przy osiąganiu wysokiej efektywności miały takie kompetencje, jak myślenie analityczne, sumienności i współpraca. natomiast w przypadku adiunkta kluczowe znaczenie miały ponadprzeciętne kompetencje w zakresie dążenia do rezultatów i organizacji pracy własnej. Naszym zdaniem potwierdza to tezę, że rozwój pracowników naukowych jest wielowątkowym procesem, w którym różne kompetencje odgrywają kluczową rolę na różnych etapach tego procesu. Nie wystarczy być wyłącznie "silnym merytorycznie", aby osiągnąć sukces. To ważne przesłanie szczególnie dla osób, które dopiero rozpoczynają swoją karierę naukową. Warto na koniec podkreślić, że kompetencje grup pracowniczych (kadry badawczy oraz kadry wsparcia) nie mogą być rozwijane osobno, ale zawsze w ścisłym połączeniu ze sobą. Nie wystarczy mieć doskonałych naukowców, aby budować silną naukowo uczelnię. Równie ważne jest wzmacnianie potencjału zespołów wsparcia i w tym zakresie - jak się wydaje - polskie uczelnie mają sporo do zrobienia. Autorzy to zespół interdyscyplinarny reprezentujący psychologię, nauki o zarządzaniu i jakości i prawo. Autorzy są przedstawicielami zarówno kadry badawczej uczelni wyższych jak i grupy pracowników wsparcia badań. Reprezentują różne poziomy zatrudnienia - od stanowisk profesorskich do doktorantów, od kierowników jednostek do pracowników szeregowych.

Lexicon of Spiritual Powers in the Nag Hammadi “Library

Przemysław Piwowarczyk

Leksykon zawiera kompletny wykaz istot duchowych (określanych w źródłach przede wszystkim jako „moce”) wymienionych z imienia w tekstach z Nag Hammadi oraz w tekstach im pokrewnych z kodeksów Tchacos i Berolinensis Gnosticus. Istoty te zostały ukazane na szerokim tle tekstów mocy rytualnej (czyli tzw. tekstów magicznych): papirusów „magicznych”, defixiones, lamellae oraz inskrypcji na amuletach wykonanych z kamieni szlachetnych i półszlachetnych. Całość uzupełniono wypisami z literatury patrystycznej. Ujęto zasadniczo źródła w językach greckim i koptyjskim, z niewielkim udziałem tekstów łacińskich, hebrajskich, aramejskich i egipskich w piśmie demotycznym. Zasadnicza część Leksykonu poprzedzona została wstępem, w którym wykazano oryginalność demonologii tekstów z Nag Hammadi oraz przedstawiono dane statystyczne. Książka adresowana jest przede wszystkim do badaczy późnoantycznego chrześcijaństwa, w tym szczególnie gnostycyzmu. Korzyści odniosą z niej również specjaliści zajmujący się magią późnoantyczną. Leksykon zestawia bowiem dwa korpusy źródłowe z zasady rozpatrywane oddzielnie. Jest to pierwsze całościowe przedsięwzięcie tego typu w światowej literaturze przedmiotu.

Definicje deiktyczne a pojęcia. Badania z pogranicza filozofii języka i psychologii kognitywnej

Wiesław Walentukiewicz

Publikacja dotyczy uczenia pojęć oraz języka. Nauka ta odbywa się często w kontekście ostensywnym, w którym szczególną rolę odgrywają definicje deiktyczne. Autor skupia się na czterech czynnikach, które spełniają istotną funkcję podczas nauki języka – chodzi tu o czynniki fizjologiczne, kulturowe, psychologiczne oraz filozoficzne. Uzasadniając, iż początkowo podczas nauki języka uczący się wykorzystuje podobieństwo ogólne, spróbowano rozwiązać także inne kwestie: niemożliwości ustalenia cech przed ustaleniem elementów zbioru, niemożliwości ustalenia elementów zbioru przed ustaleniem cech, nieskończonego porównania przedmiotów w celu ustalenia cech. Autor wyodrębnia i opisuje cztery rodzaje pojęć: podstawowe, prototypowe, klasyczne, egzemplarzowe, zaznaczając, że szczególną rolę odgrywają pojęcia budowane najwcześniej – pojęcia podstawowe. Aby uczący się mógł posługiwać się nazwami ogólnymi, wcześniej musi opanować zdolność budowania pojęć podstawowych, prototypowych i klasycznych. Natomiast opanowanie zdolności budowania pojęć egzemplarzowych jest mu potrzebne do posługiwania się nazwami jednostkowymi, w szczególności imionami własnymi. Autor dowodzi, iż zarówno nazwy ogólne, jak i nazwy jednostkowe są wprowadzane do języka za pomocą aktów nazywania (definicje ostensywne proste), a następnie na podstawie definicji deiktycznych złożonych budowane są dla nich umysłowe reprezentacje (pojęcia). W tym ostatnim przypadku definicje ostensywne przyjmują schemat definicji indukcyjnych. Autor w swej pracy wykorzystał nie tylko wyniki badań filozofów, głównie te dotyczące definicji deiktycznych, ale także czerpał z wyników badań psychologów kognitywnych, zwłaszcza tych dotyczących pojęć.

Contemporary Family - Comparative Perspective

red. Katarzyna Juszczyk-Frelkiewicz, Grzegorz Libor

Głównym celem książki jest przedstawienie przemian, jakie zachodzą w różnych formach rodziny w perspektywie porównawczej. Zainteresowanie rodziną jest obecnie niezwykle żywe i powszechne. W dobie intensywnych przemian rodzina jako podstawowa cząstka społeczna podlega różnym zmianom od preferowanych i zaimplementowanych modeli życia rodzinnego do relacji w rodzinie. Dlatego redaktorzy książki postanowili zaprosić naukowców z różnych części Europy, aby mogli przedstawić wyniki swoich badań. Od ogólnych tendencji po analizę poszczególnych przypadków książka jest odpowiedzią na potrzebę szerszego spojrzenia na zmiany zachodzące w życiu rodzinnym.

Pracując ze społecznością. Podstawy teoretyczne i metodyka działania

Red. Kazimiera Wódz, Barbara Kowalczyk

Wbrew pesymistycznym prognozom głoszącym zastąpienie dotychczasowych form życia społecznego wirtualnymi pseudo-wspólnotami mamy do czynienia z rosnącym zainteresowaniem różnymi typami wspólnotowości, opartymi o bezpośrednie relacje społeczne, realizowane w ramach fizycznej przestrzeni miasta, osiedla, ulicy czy wioski. Dla pewnych grup mieszkańców, rodziców i opiekunów małych dzieci, osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności, seniorów ale także młodzieży studenckiej czy przedstawicieli wolnych zawodów miejsce zamieszkania, jego jakość w szerokim rozumieniu, obejmującym zarówno aspekty materialne, takie jak warunki życia (ekologia), dogodna lokalizacja, funkcjonalność, dostępność podstawowych usług i terenów rekreacyjnych, jak i pozamaterialne, takie jak poczucie bezpieczeństwa, rozbudowana sieć wsparcia społecznego, identyfikacja z miejscem zamieszkania itd. ma fundamentalne znacznie. Proponowana publikacja pomyślana została jako podręcznik akademicki dla studentów (praca socjalna, socjologia - polityki miejskie, pedagogika społeczna, polityka społeczna i kierunki pokrewne) a jej celem jest dostarczenie studentom podstawowej wiedzy na temat teoretycznych podstaw i modeli praktycznych przydatnych w środowiskowej pracy socjalnej.

Ryzyko uzależnienia młodzieży szkolnej od narkotyków. Strategie profilaktyczne i interwencyjne podejmowane w środowisku lokalnym

Iwona Malorny

Książka traktuje o sytuacjach, w których młodzież szkolna podejmuje zachowania ryzykowne, związane z problemem używania narkotyków. Autorka zwróciła uwagę nie tylko na pewne prawidłowości i uwarunkowania dotyczące tego problemu, ale również wskazała na określone strategie profilaktyczne oraz interwencyjne, wyznaczające właściwy kierunek mający, na celu zapobieganie zjawisku narkomanii, jak również  podejmowaniu działań, w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia osoby, która jest pod wpływem narkotyku. W książce został zamieszczony również autorski projekt pt. "SPA – Soma i Psyche w Arteterapii uzależnień", który zawiera scenariusze zajęć, będące pomocą metodyczną dla osób prowadzących zajęcia z młodzieżą, nie tylko o charakterze terapeutycznym, ale także w zakresie profilaktyki zachowań ryzykownych, w tym w szczególności w profilaktyce uzależnień.

Sarmackie theatrum. T. 7: W kręgu rodziny i prywatności

red. Mariola Jarczykowa, Renata Ryba

Rozprawy zgromadzone w siódmym tomie Sarmackiego theatrum koncentrują się na zagadnieniach związanych z prywatnością oraz z różnorodnym funkcjonowaniem dawnej rodziny. Autorzy, analizując teksty pochodzące z ubiegłych stuleci (XVI-XIX wiek), przybliżają wiele znanych postaci ówczesnego życia publicznego, w tym członków rodów królewskich i magnackich, a także przedstawicieli szlachty i mieszczaństwa. Publikacja ta wnosi istotne ustalenia i nowe treści do wiedzy na temat dawnej obrzędowości i funkcjonowania rodziny. Podstawą rozważań są nie tylko polskie i łacińskie teksty literackie, ale także korespondencja, mowy, kazania, modlitewniki, kroniki klasztorne i poradniki dla spowiedników. Na osobną uwagę zasługuje źródłowy artykuł omawiający nieznane wydanie przysłów Salomona Rysińskiego z 1621 roku. Interesujący dobór tematyki rozważań i odkrywcze dociekania zainteresują zarówno specjalistów zajmujących się dawną kulturą oraz piśmiennictwem, jak i pasjonatów, którym bliskie są zagadnienia prywatnego życia różnych grup społecznych.

Nauczyciele - nauczycielom. Przestrzenie edukacji

red. Marta Mamet-Michalkiewicz

Seria: Nowa Edukacja (3), ISSN 2720‑1112   Autorzy tekstów zamieszczonych w monografii Nauczyciele – nauczycielom. Przestrzenie edukacji podejmują różne wątki w ramie pojęciowej wyznaczanej kategorią szeroko pojętej edukacji. Przyglądają się edukacji, szkole i nauczaniu z różnych perspektyw, przyjmując spojrzenie w skali makro lub mikro. Treść książki ukazuje wielowymiarową specyfikę współczesnej szkoły, przywództwa edukacyjnego i różnych aspektów nauczania. Ten przekaz, skierowany do środowiska akademickiego i studentów, ale też dyrektorów szkół, nauczycieli, uczniów i osób związanych z szeroko rozumianą edukacją, obejmuje wskazania dotyczące większej troski o współczesny wymiar edukacji. W zbiorze znajdują się artykuły poświęcone współczesnej szkole i edukacji, a także teksty koncentrujące się na poszczególnych zagadnieniach związanych z nauczaniem przedmiotowym, takich jak neuronauki w edukacji, sztuczna inteligencja, nauczanie matematyczne.  

Transkulturowość a przekład w trójkącie językowym. "Herztier" Herty Müller w czeskim i polskim przekładzie

Christian Jakob Altmann

Niniejsza monografia poświęcona jest przekładowi literackiemu w trójkącie językowym, w którym uczestniczą język germański (niemiecki) i dwa typologicznie i kulturowo spokrewnione języki zachodniosłowiańskie (polski i czeski). Analiza tłumaczeń powieści Herty Müller Herztier i Atemschaukel na języki czeski i polski stanowi przyczynek do opisu przekładalności w perspektywie trójkąta językowego, w którym każdy z języków uwikłany jest w odmienne czynniki rozumienia tworzonych w nich tekstów, co rzutuje na konceptualizację sensu oryginalnego utworu literackiego.

Kryzysy, media i emocje. Modelowanie nastrojów opinii publicznej w dobie fake newsów i sztucznej inteligencji

Barbara Orzeł

W jaki sposób media przedstawiają kryzysy? Jak fake newsy oraz technologia deepfake wpływają na emocje użytkowników mediów? Jaka jest rola sztucznej inteligencji w działaniach dezinformacyjnych? Jakie zabiegi językowe i wizualne mają wpływ na zmianę nastrojów opinii publicznej? To tylko nieliczne pytania, na które próbuje odpowiedzieć najnowsza książka Barbary Orzeł o "świecie, który wypadł z formy", o tematach kryzysowych, które "zasilane" kontrowersją, fake newsami i algorytmami sztucznej inteligencji, wzbudzają określone emocje. A emocje, jak wiemy, znakomicie się sprzedają...

Model prawnokarnej reakcji i jej uzasadnienie na naruszenie i narażenie dobra prawnego w postaci życia człowieka

Olga Sitarz

Ideą monografii jest próba ukazania systemu prawa karnego i całej jego złożoności z perspektywy dobra prawnego, jakim jest życie człowieka. Taka konstrukcja problemu badawczego wymagała rozpoznania fenomenu życia, jego początku i końca oraz atrybutów istotnych z punktu widzenia jego prawnej ochrony. Zasadnicze rozważania poprzedzone zostały uwagami o istocie prawa do życia, a także określeniem podstawowych cech i zasad samego prawa karnego. Analiza poszczególnych instrumentów i mechanizmów prawa karnego wyznaczających zakres reakcji na naruszenie dobra w postaci życia człowieka pozwoliła na ocenę aksjologii prawa karnego w tym zakresie oraz na wskazanie podstawowych cech tytułowego modelu.

"Polski atlas etnograficzny" - stan prac. Digitalizacja i opracowanie naukowe materiałów źródłowych (lata 2020-2024)

Zygmunt Kłodnicki, Agnieszka Pieńczak, Joanna Koźmińska

Książka stanowi pokłosie kilkuletnich badań Uniwersytetu Śląskiego prowadzonych w ramach grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (nr 11H 18 0068 87) pt. Polski Atlas Etnograficzny - opracowanie naukowe, elektroniczny katalog danych, publikacja zasobów w sieci Internet, etap II (2020-2024) oraz działalności Zespołu Badań Etnograficznych i Antropologicznych (2024-2028). Autorami opracowania są etnolodzy zajmujący się dziedzictwem kulturowym wsi polskiej, jednocześnie realizujący projekty digitalizacyjne mające na celu popularyzację etnologii i antropologii kulturowej w sieci. Badacze połączyli swoje doświadczenia we wspólnym projekcie, w efekcie czego powstało obszerne studium dotyczące specyfiki prac współcześnie prowadzonych nad Polskim atlasem etnograficznym. Książka może być przydatna dla badaczy szerzej zainteresowanych problematyką dziedzictwa kulturowego, głównie etnologów, folklorystów, muzealników oraz pasjonatów kultury wiejskiej.

Ołowicze światy Śląska. W strefie chorób poprzemysłowych Jolanty Wadowskiej-Król

Red. Lucyna Sadzikowska, Tomasz Kipka

Monografia wieloautorska pod redakcją Lucyny Sadzikowskiej i Tomasza Kipki, pokłosie zorganizowanej w ramach 7. Śląskiego Festiwalu Nauki Katowice 2023 specjalnej strefy chorób poprzemysłowych im. Jolanty Wadowskiej-Król, jest pracą o wyraźnie interdyscyplinarnym charakterze, wprowadzającą refleksję nad chorobami poprzemysłowymi jako osobny nurt do humanistyki środowiskowej. Na książkę składają się trzy artykuły oraz zapis dwóch rozmów panelowych. Wszystkie te teksty wchodzą ze sobą w dialog, niekiedy bardzo wyraźny, innym razem niejawny. Zwieńczeniem publikacji są dzieła studentów artystów zainspirowanych życiem i działaniem "doktórki od familoków".

Grzebanie grzebania. Archeolog i grabarz w twórczości Jerzego Ficowskiego

Marta Baron-Milian

Przyjęło się, by sylwetkę Jerzego Ficowskiego przybliżać na początku każdego poświęconego mu tekstu. Statystyczny szkic na temat pisarza rozpoczyna się wyliczeniem kolejnych ról, w których Ficowski występował na przestrzeni swojego życia: badacz biografii i twórczości Schulza, eksplorator kultury cygańskiej, świadek Zagłady, poeta, prozaik, eseista, tłumacz, "Człowiek Pogranicza", kolekcjoner, entomolog, opozycjonista itd. Poznając życiorys Ficowskiego, trudno odsunąć od siebie natrętnie powracające kontrwyliczenie, nie był on bowiem ani uznanym schulzologiem (wytykano mu naiwny biografizm), ani etnologiem czy etnografem (oskarżano go o nieprofesjonalne metody badania). Nie był również uznanym poetą (na ogół pomijano go przez krytykę), wybitnym prozaikiem (tom opowiadań nie doczekał się nawet jednego szerokiego omówienia) czy autorytetem dla tłumaczy (mimo setek stron przekładów dokonanych z różnych języków). Choć to kontrwyliczenie nie jest żadną prowokacją, to bez wątpienia prowokuje do pytania - skąd taki stan rzeczy? W opiniach komentatorów twórczości pisarza znajdujemy często odpowiedź, która upatruje przyczyn tej sytuacji w "poświęceniu" Ficowskiego (jako twórcy, artysty, humanisty) na rzecz ocalenia: pamięci, śladów, szczątków przeszłości, rzeczy, miejsc, ludzi, tekstów, obyczajów, kultur itp. Mimo kilku bardzo ciekawych odczytań twórczości literackiej autora Pantarei, dziwny "dyskurs ofiarniczy", którego Ficowski niejednokrotnie padał ofiarą, ma się, niestety, całkiem dobrze. Niestety, bo choć z jednej strony wyznacza on niezwykłą właściwość osobowości twórczej Jerzego Ficowskiego, z drugiej - bezwzględnie fałszuje jej obraz. By jednak nie uciekać dłużej od tego naiwnego pytania, wreszcie je postawmy - kim więc był Jerzy Ficowski? Dziwne i szalone pasje, które autor Regionów wielkiej herezji realizował niejednokrotnie z maniakalnym wręcz uporem, prowokują do odpowiedzi, w której altruistyczne zaangażowanie ustąpić musi nieposkromionemu temperamentowi odkrywcy; jak sądzę, Ficowski zawsze był przede wszystkim odkrywcą.

Historia projektowania graficznego w Europie (do trzeciego ćwierćwiecza XIX wieku). Cz. 1

Aleksandra Giełdoń-Paszek

Publikacja przybliża historię projektowania graficznego w Europie od jego początków do trzeciego ćwierćwiecza XIX wieku. W zamierzeniu jest pierwszą częścią większej całości. Napisana przystępnym językiem, porusza istotne zagadnienia, szczególną uwagę zwracając na obszary sztuki projektowania, dotychczas będące przedmiotem artykułów i nielicznych książek dziedzinowych. Struktura publikacji jest powtarzalna w każdym rozdziale i zawiera omówienie w układzie linearnym: projektowania przed projektowaniem, pisma i typografii, projektowania książki, ilustracji w kontekście przemian historycznych, społecznych i stylistycznych. Każdy rozdział kończy się wyszczególnieniem najważniejszych artefaktów.