Wybór pism estetycznych (Józef Kremer)

Józef Kremer

Józef Kremer, autor Podróży do Włoch i Listów z Krakowa, filozof i pisarz niesłusznie dziś zapomniany, a ongiś bardzo poczytny i szanowany, był jednym z pierwszych w naszych dziejach estetyków, historyków i krytyków sztuki. Obdarzony niepoślednim, żywym zmysłem obserwacji, wrażliwy miłośnik sztuki antyku i renesansowej Italii, próbował łączyć Heglowską historiozofię artystyczną z przekonaniem o wyjątkowej kulturotwórczej roli katolicyzmu, stał się nie tylko pionierem systematycznych rozważań o charakterze estetycznym w Polsce, lecz także niestrudzonym propagatorem kultury artystycznej, krzewicielem zainteresowań sztukami plastycznymi i architekturą dawnych epok. Jego Podróż do Włoch, barwny, zajmujący i wielce oryginalny przykład literatury podróżniczej XIX stulecia, jest także wprowadzeniem w dzieje sztuki i kultury Italii, fascynującym oglądem „gry świata tego” i artystycznych dokonań pokoleń artystów, i pozostaje tekstem wciąż żywo przemawiającym do wyobraźni czytelników zainteresowanych sztuką „ogrodu świata”. Podróż do Włoch to lektura obowiązkowa dla wszystkich, którzy mają w pamięci obraz Italii nakreślony, z jednej strony, na kartach Podróży włoskiej Goethego, a z drugiej w arcydziełach poezji Byrona i nieśmiertelnych opisach Johna Ruskina. Niniejszą edycję uzupełnia wybór ważnych fragmentów z Listów z Krakowa Kremera, rzucający światło na filozoficzne zaplecze historiozoficzno-artystycznych dywagacji tego autora, którego chyba bez przesady można by nazwać preceptor Poloniae w sprawach sztuki i piękna, pojmowanych jako ekspresja ducha twórczego minionych stuleci. Przypomnienie postaci Kremera dla wszystkich zainteresowanych dziejami estetyki w Polsce oraz problemami sztuki i kultury XIX wieku będzie ważnym i przynoszącym wiele przyjemności doświadczeniem.  

Murdelio

Zygmunt Kaczkowski

Zygmunt Kaczkowski (1825-1896), powieściopisarz, publicysta, finansista, uczestnik rewolucji krakowskiej 1846 (uwięziony i skazany na śmierć, w 1848 uwolniony pod presją opinii publicznej), delegat za Zjazd Słowiański w Pradze oraz uczestnik konspiracji powstańczej 1860 (więziony od 1861 do 1862 roku.) W latach 1862-1863 działał w Wiedniu i Paryżu jako konfident austriacki w środowiskach emigracyjnych; po zdemaskowaniu i skazaniu w 1864 przez tajny sąd obywatelski na banicję osiadł we Francji, zyskując rozgłos i majątek jako finansista. Piewca heroicznej przeszłości (Olbrachtowi rycerze, t.1-3 1889); w cyklu powieści Ostatni z Nieczujów (t.1-6) 1853-1855) dał epicki obraz życia szlachty sanockiej w drugiej połowie XVIII w. Za najlepszą powieść cyklu nieczujowskiego uważany jest Murdelio. Utwór harmonijnie łączy cechy gawędy z cechami powieści obyczajowej i romantyczną tajemniczością. Tytułowy Murdelion to postać zagadkowa: być może przestępca, uosobienie zła, a być może nawet sam diabeł... Przeczytaj fragment Ja miałem natenczas lat blisko dwanaście. Edukowano mnie z wielką pracą i wielkim nakładem i z tej przyczyny dziwnie dwór nasz wyglądał. Nie było sukni w Europie, w której by ktoś nie chodził na naszym dworze, nie było mowy w Europie, którą by tam nie mówiono. Dwóch Francuzów, jeden Niemiec, jeden Anglik, trzech Włochów niby to przy mnie było. Hiszpan nawet jeden, który niegdyś z owymi sumami z Madrytu przyjechał, ostał się na zamku i obiecując mojemu ojcu, że mnie marynarki nauczy, ostał się na zawsze. Wszystko to chodziło w krótkich sukniach, trzewikach i pończochach, w większych i mniejszych perukach, w długich lokach, w aksamitach, w kolbertynach, w kryzach, przy szpadach i Bóg nie wie w czym jeszcze. Podług nich ubierali się i inni dworzanie, sługi nawet przestrajano z cudzoziemska, tylko mój ojciec i Gintowt stary chodzili po dawnemu i ze łbami wygolonymi. Dziwno się to może wydawać będzie komu, że mój ojciec, chociaż był skąpy, tyle obcych ludzi utrzymywał na swojej kuchni i lafie, dziwno się to nawet wydawało sąsiadom, ale tak było w rzeczy. Mój ojciec sam odebrał mizerne wychowanie za młodu i zajęty jedynie tylko robieniem fortuny o niewiele je podniósł w późniejszym życiu; dopiero kiedy po znacznym powiększeniu tej fortuny i po rumorze, który się z przyczyny owych sum hiszpańskich rozległ o moim ojcu po Rzeczypospolitej, uwaga publiczna się na niego zwróciła; dopiero kiedy przez znaczny urząd, na którym natychmiast zasiadł, wszedł w bliższe z wielkim światem stosunki, dopiero wtedy, nie wychowanie swoje poprawił, ale poznał, że ono jest konieczne na świecie i że bardzo źle jest bez niego. Od tego złego, którego sam doświadczył, postanowił mnie wszelkimi siłami ochronić, a że był człek namiętny i czegokolwiek się chwycił, to już niespracowanie robił i wyciągał do ostatniej ostateczności, więc i do wychowania mego wziął się z taką energią, że dziesięć razy więcej sił i środków do tego użył, niż było potrzeba. Do uskutecznienia niektórych rzeczy nigdy nadto sił użyć nie można, nigdy nadto energii, ale do innych tylko w miarę, w czas i w miejsce użyta siła cel swój może osiągnąć. Kto by chciał wóz ruszyć z miejsca i naokoło niego kilkanaście koni nasilał, ten go raczej rozerwie, ale pewnie nie ruszy. Tak było i ze mną. Każdy z tych cudzoziemców czegoś mnie uczył, każdy do mnie swym własnym przemawiał językiem, ale jam się niczego zgoła, ani nawet języków, od nich nie nauczył. Geografia i historia, astronomia i alchimia, prawo i języki: francuski, włoski, niemiecki, angielski, hiszpański i polski, tak się to wszystko pomieszało w głowie, wyobrażenia o Bogu, o religii, o ludziach, o obowiązkach człowieka i obywatela tak się pokrzyżowały, uczucia nawet moje dziecinne, które ze szczętem nie wyniszczały, tak się powikłały i zdenaturalizowały, że ksiądz staruszek, zamkowy kapelan, który mnie miał religii nauczać co rana, często moimi obiekcjami zbity z tropu, zamiast mi dawać lekcje, tylko Ewangelię czytał nade mną. Na tym punkcie stało moje usposobienie, kiedy mnie obudzono i powiedziano, że ojciec jest konający. Francuz mnie wyrwał z łóżka i zaprowadził do konającego, który leżał wysoko podniesiony na poduszkach, mówił jeszcze, ale już ruszać się nie mógł. Powiedziano mu, że ja jestem przy łożu. Wtedy, obróciwszy głowę cokolwiek, do mnie chrypliwym, urywanym głosem wymówił te słowa: „Synu! zostawiam ci wszystko. Do skończenia świata nie powinniście już wychodzić z senatu. Rób wszystko, co możesz, na co siły twoje wystarczą, tak jak ja całe życie moje... ale... tutaj się trochę zakrztusił i umilkł na chwilę, lecz potem znowu: - ale... zaspokój jakim sposobem pana Wita pretensje. Może darujesz co jego dzieciom. Ale.. to sobie pamiętaj... on ma córkę jedynaczkę... kiedy się gniewu wysapie, a ambicja mu nic od ciebie przyjmować nie pozwoli, jednakże żal mu się zrobi schedy, on ci córkę podstawiać będzie. Niechże Bóg broni! pod błogosławieństwem... zakazuję!..." Tu się mocno zakrztusił, głowa pomiędzy poduszki upadła i skonał. W tym momencie grzmieć zaczęło na dworze, ale to tak strasznie, że aż zamek drżał cały, wicher się zerwał okropny i strącił pół dachu ze zamku, szyby powybijał, narożną wieżę, w której była kaplica, do połowy obalił; nagle błysnęło kilka razy i piorun uderzył w oborę, a zapaliwszy ją, strasznym światłem cały zamek oświecił. W przerażeniu i strachu wszyscy wybiegli ze zamku ratować, gasić, rozrywać, ja tylko jeden zostałem siedzący na skrzyni, która była przy łożu mojego ojca, i ksiądz staruszek, który klęknął na środku izby, mówiąc: „Przekleństwo pana Wita się sprawdza, zły duch włazi pomiędzy te mury".

Czasy husyckie

Antoni Prochaska

Tematem kolejnego tomu „Bestellerów z przeszłości” są burzliwe wydarzenia pierwszej połowy XV wieku znane pod hasłem „czasy husyckie”. Autor ukazuje problem w wielu perspektywach. Z jednej strony analizuje go w kontekście europejskim, jako stosunek politycznych gier głównych aktorów ówczesnej sceny politycznej, takich jak między innymi królowie Władysław Jagiełło i Zygmunt Luksemburczyk oraz papież Marcin V. Z drugiej zaś pokazuje jak dalece husytyzm wpłynął n świadomość szlachty Korony w poszczególnych jej częściach i jak ostrą reakcję wzbudził wśród naszego duchowieństwa. Ta niezwykle interesująca praca, mimo upływu lat od jej napisania, ciągle zaskakuje świeżością spojrzenia i oryginalnością wywodów jej autora.

Okiem innego. Studia porównawcze o polskiej tożsamości literackiej i kulturowej

Maria Delaperrière

Okiem innego to książka o tożsamości polskiej literatury i szerzej – kultury współczesnej, oglądanej z punktu widzenia literatury obcej. Jest to spojrzenie z dystansu, wychwytujące w literaturze rodzimej to, co w zderzeniu z literaturą zachodnioeuropejską ujawnia swoją osobliwość. Punktem odniesienia jest najczęściej literatura francuska, ze względu na historyczną wagę literatury wygnańczej, od Mickiewicza i Norwida po Czapskiego i Miłosza. Na tym fundamencie rozwijają się nowe konstelacje skupione wokół współczesnych przeobrażeń polskiej wyobraźni mitycznej i zindywidualizowanych miejsc pamięci. „Oko innego” odkrywa także tajniki „tożsamości zwielokrotnionej” u Wata, Kuśniewicza, Odojewskiego. Powstaje nowy model pisarza-czytelnika szczególnie ważny u Herlinga, Miłosza, Czapskiego, tworzących własny palimpsest tożsamości kulturowej. Okiem innego jest zaproszeniem do dialogu i uczestnictwa czytelnika w docieraniu do istoty polskiej wyobraźni antropologicznej.   Literatura jako przestrzeń wspólna – taka wydaje się dominująca tendencja badawcza zbioru Marii Delaperrière. Szczególna symbioza polskiego środowiska „Kultury” paryskiej z wpływami francuskimi została w książce znakomicie ukazana. Jest to na pewno jeden z najlepszych porównawczych oglądów kulturowej wyjątkowości czasopisma i środowiska, które je stworzyło. Terminologia, jaką proponuje Autorka, wejdzie bez wątpienia do językowego obszaru komparatystyki. Mieści się w niej bowiem zarówno mit, jak historia, a także lingwistyka i biografistyka. Okiem innego jest soczewką przeobrażeń, jakim podlegała polska kultura na przestrzeni XX i XXI stulecia. Omawiane książki i pisarze tworzą fascynującą panoramę „zwielokrotnionej polskiej tożsamości”. Z recenzji prof. dr hab. Marty Wyki Prof. dr hab. Maria Delaperrière przez wiele lat kierowała Wydziałem Polonistyki w Państwowym Instytucie Języków i Cywilizacji Wschodnich (Institut National des Langues et Civilisations Orientales) oraz Ośrodkiem Studiów Europejskich (Centre d’Etudes de l’Europe Médiane) w Paryżu. Jest autorką książek i redaktorką ponad trzydziestu tomów wydanych po francusku. Po polsku opublikowała: Dialog z dystansu (1998), Polskie awangardy a poezja europejska (2004), Pod znakiem antynomii (2006), Literatura polska w interakcjach (2011). Otrzymała tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego (2016) oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego (2017).

Jaka powieść o Polsce jest nam dzisiaj potrzebna?

Zbigniew Mentzel

Zbigniew Mentzel ma od dawna własne, odrębne miejsce we współczesnej literaturze i życiu intelektualnym - jako prozaik, eseista, krytyk, znawca dorobku Leszka Kołakowskiego. Nowa książka Mentzla potwierdza to miejsce. Zbudował ją autor z dwudziestu pięciu szkiców pisanych przez wiele lat i publikowanych w różnych czasopismach. Każdy z tych szkiców mógłby być dowodem opanowania rzadko dziś spotykanych umiejętności: znajdowania ważnych (choć nieoczywistych) tematów, trafnego rozróżniania tego, co istotne od tego, co nieistotne, wskazywania tego co autentyczne w zalewie nieautentyczności. Jeszcze ważniejsze jest to, iż z zebranych w nowej książce Mentzla szkiców wyłania się spójny, wyrazisty, przenikliwy, godny uwagi sposób widzenia rzeczywistości i literatury. Jeszcze inaczej: Mentzel jako krytyk (i jako pisarz, zapewne) marzy o wielkiej literaturze, zwłaszcza - o wielkiej powieści. Wielkiej, czyli mówiącej prawdę o rzeczywistości, odsłaniającej rozdzierające świat sprzeczności, bez prób zniwelowania tych sprzeczności czy prostego opowiedzenia się po jednej stronie sporu (czy dialogu). *** Marzenia Mentzla są maksymalistyczne, szansa ich realizacji tu i teraz wydaje się znikoma. Ale bez takich marzeń krytyka i literatura zmarnieją do reszty. Stąd wartość szkiców Mentzla, stąd istotność jego nowej książki.

Medykalizacja nadpobudliwości

Michał Wróblewski

ADHD ‒ pojęcie to jeszcze dwadzieścia lat temu funkcjonowało w społeczeństwie w szczątkowej formie. Jeżeli dziecko wierciło się w krześle, nie potrafiło usiedzieć w miejscu i miało problem z dłuższym skupieniem uwagi, to postrzegane było jako niegrzeczne. Współcześnie rzecz przedstawia się zupełnie inaczej. ADHD jest jedną z najczęściej diagnozowanych wśród dzieci i młodzieży jednostek psychiatrycznych. Celem książki jest odpowiedź na pytanie: w jaki sposób nadpobudliwe zachowanie z czasem zaczęło być symptomem zaburzenia psychicznego? Autor omówił w sposób ciekawy i niestandardowy historię wiedzy wokół ADHD i proces stopniowego rozszerzania kategorii diagnostycznej, a także zanalizował najważniejsze kontrowersje naukowo-społeczne wokół etiologii i terapii farmakologicznej, dodając do tego wątek globalnej ekspansji amerykańskiej definicji zaburzenia. Ponadto ‒ na podstawie wywiadów pogłębionych, analizy treści czasopism medycznych oraz analizy dyskursu medialnego ‒ można w książce prześledzić proces wyłaniania się nadpobudliwości w kontekście polskim. Publikacja ta mieści się w ramach socjologii medycyny, zdrowia i choroby oraz korzysta z metodologii i siatki pojęciowej teorii aktora-sieci, co w znaczący sposób wzbogaca jej walor naukowy.   „Szczególnie nowatorskie i nieoczywiste jest połączenie socjologii medycyny, studiów nad nauką i techniką (…) oraz wspomnianych już analiz biopolitycznych. To właśnie wraz z podjęciem analiz dotyczących centro-peryferyjnego usytuowania zarówno choroby, jak i badaczy pozwala Michałowi Wróblewskiemu na ukazanie polityczności choroby w sposób złożony i zniuansowany, dzięki czemu ucieka od prostych, samonarzucających się propozycji. Jest to ważne, gdyż przy omawianiu kontrowersji naukowo-społecznych istnieje ryzyko zastosowania strategii, które mogą się okazać szkodliwe w przestrzeni publicznej. Szczególnie ważne jest, abyśmy unikali „handlowania wątpliwościami”, czyli aby autorzy analizujący wybrane kontrowersje naukowo społeczne (np. ruchy antyszczepionkowe, energia atomowa, GMO) nie wytwarzali dodatkowego elementu niepewności. Michałowi Wróblewskiemu to się udało (…)”. Z recenzji dra hab. Andrzeja W. Nowaka   Michał Wróblewski – socjolog i filozof, pracownik Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Redaktor pracy Kultura i hegemonia. Antologia tekstów szkoły z Birmingham (Toruń 2012). Autor publikacji: Hegemonia i władza. Filozofia polityczna Antonia Gramsciego i jej współczesne kontynuacje (Toruń 2016), Czyje lęki, czyja nauka? Struktury wiedzy wobec kontrowersji naukowo-społecznych (Poznań 2016, razem z A.W. Nowakiem i K. Abriszewskim), Efekt Bilbao czy kult cargo. Nowe instytucje kultury w Polsce (Elbląg 2018, razem z Ł. Afeltowiczem, J. Gądeckim, K. Olechnickim i T. Szlendakiem). Prowadzi badania w ramach socjologii medycyny, zdrowia i choroby oraz studiów nad nauką i techniką. Stypendysta Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Prawda, poufność, autonomia - problemy informacji w etyce medycznej. Antologia bioetyki. Tom 5

Włodzimierz Galewicz

Antologia Prawda, poufność, autonomia – problemy informacji w etyce medycznej jest kolejnym, piątym już tomem Antologii bioetyki, wydawanej przez TAiWPN Universitas pod redakcją naukową Włodzimierza Galewicza (wcześniejsze tomy: t. I: Wokół śmierci i umierania, Kraków 2009; t. II: Początki ludzkiego życia, Kraków 2010; t. III: Badania z udziałem ludzi, Kraków 2011; t. IV: Sprawiedliwość w medycynie, Kraków 2016). Zamieszczone w tym tomie teksty, przełożone z języka angielskiego, dają wszechstronny przegląd problemów związanych z przekazem różnorakich informacji medycznych: przeznaczonych dla pacjentów (złe wiadomości, wymóg świadomej zgody, prawo do niewiedzy, dopuszczalność stosowania placebo), udzielanych w badaniach biomedycznych (złudzenie terapeutyczne, poszanowanie autonomii uczestników badań) czy też dotyczących pacjentów lub uczestników badań, a udostępnianych osobom trzecim (granice tajemnicy zawodowej).

Kraina wielu bogów. Meksyk - Gwatemala - Kostaryka

Iwona Żelazowska

a pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że książka ta jest rodzajem dziennika z podróży. W rzeczywistości autorce udaje się przedstawić bardzo głęboką kosmowizję trzech krajów, które stanowią znaczną część Ameryki Hiszpańskiej. To, co prezentuje, naznaczone jest symboliką, mitologicznym przedstawieniem, głębokimi znaczeniami kulturowymi, wzorcami życia itp. opisywanych krajów. Tytuł jest adekwatną metaforą tego, co znajdziemy w książce. z recenzji dr. hab. Carlosa Dimeo Alvareza, prof. ATH Radosne Święto Zmarłych, kult Świętej Śmierci, szamani i ich rytuały, to tylko niektóre współczesne zjawiska kulturowe opisane przez autorkę. [...] Kraina wielu bogów. Meksyk, Gwatemala, Kostaryka to zbiór barwnych osobistych doświadczeń i rzetelnej wiedzy historycznej. To długa podróż, niejednokrotnie przez tysiąclecia, która uzmysławia, jak trudno jest mówić o współczesnej kulturze krajów latynoame-rykańskich, pomijając ich prekolumbijską przeszłość i okres konkwisty. dr hab. Maria Korusiewicz, kulturoznawca Iwona Żelazowska (wcześniej: Iwona Szafrańska) - absolwentka Akademii Muzycznej we Wrocławiu, krytyk muzyczny, dziennikarka, pasjonatka podróży. Miłośniczka i propagatorka kultur latynoamerykańskich. Od kilku lat prowadzi cykliczne "Spotkania z podróżą", w trakcie których opowiada o Meksyku, krajach Ameryki Środkowej i Południowej. Współpracowała z radiem, telewizją oraz prasą, m.in z takimi tytułami jak: "Ruch Muzyczny", "ARKADIA", "Res Publica Nova", "Suplement", "Miesięcznik Społeczno-Kulturalny ŚLĄSK", "Kwartalnik Kulturalny OPCJE", w którym sprawowała funkcję szefa działu muzycznego. Pomysłodawca, wydawca i redaktor naczelny pisma "DYSONANSE", poświęconego muzyce XXI wieku oraz innym sztukom. Obecnie współpracuje z "Magazynem Historycznym MÓWIĄ WIEKI" oraz "Magazynem Popularnonaukowym ARCHEOLOGIA ŻYWA".